.
.
LITTERATURE-ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
- Το Τέλος τού Ματιού
(στο Panopticon)
-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis
χ.ν.κουβελης c.n.couvelis
Το Τέλος τού Ματιού
(και 2 μελέτες αναλυσεις τού διηγήματος)
Το κτίριο τής φυλακής ήταν ένα τέλειο γεωμετρικό σχήμα,συμμετρικό και ψυχρό.
Γύρω από τον εσωτερικό κυλινδρικό πύργο,ακριβώς στο κέντρο του,το
παρατηρητήριο,οι κυκλικές πτέρυγες με τα κελιά.
Ένα σύστημα απόλυτου ελέγχου,όπου με την αθέατη παρουσία τού παρατηρητή επιβάλλονταν η αυστηρή πειθαρχηση κάθε κρατούμενου.
Η θέαση,η επιτήρηση, ήταν η τιμωρία.
Όμως τελευταία ο επιτηρητής ,ο μοναδικός άνθρωπος,που βρίσκονταν στον κεντρικό πυργο,μέσα στη σιωπή,είχε την αίσθηση πως κάποιος τον κοιτούσε
από τα κελιά.Οχι κάποιος που φοβαται,αλλά κάποιος που απειλει.
Αντιλήφθηκε ότι οι μηχανισμοί παρακολούθησης παρουσίαζαν μικρές ανεξήγητες διακοπές. Οι φακοί τών καμερών έσβηναν στιγμιαία.
Έκανε αναφορά στη διοίκηση τής φυλακής.Του απάντησαν :τεχνική δυσλειτουργία και θα διορθωθεί εγκαίρως.
Όμως, παρόλαυτά,τιποτα,δεν άλλαξε.Ανησυχουσε."Κάθε νύχτα",έγραψε στο ημερολόγιο του,"για λίγα δευτερόλεπτα, το κέντρο παύει να βλέπει. Και τότε, ολόκληρη η φυλακή με κοιτά".
Καινούργια αναφορά στους ανώτερους.Αδιαφορησαν.
Τις επόμενες μέρες, η ανησυχία του έγινε εμμονή.Αυπνος με τα μάτια του καρφωμένα στους φακούς παρατηρούσε συνεχώς τούς κρατούμενους.
Διαπίστωσε,με τρόμο,μια παράξενη αλλαγή,αδιανόητη για εκείνη τη φυλακή:
οι κρατούμενοι δεν αντιδρούσαν πια στη θέα τού βλέμματός του, δεν έδειχναν φόβο.Μερικοί μάλιστα στέκονταν ορθιοι, στο κέντρο τού κελιού, κοιτάζοντας ακριβώς προς το σημείο όπου ήξεραν ότι κρυβόταν ο παρατηρητής.
Ήταν σαν να τον ενεπαιζαν.
Και ενα βράδυ, ένας από αυτούς,ο κρατούμενος αρ.47,ύψωσε το χέρι και έδειξε προς το παρατηρητήριο.Ενιωσε να παγώνει. "Ξέρουν", ψιθύρισε,"με βλέπουν"
Το επόμενο πρωι, βρήκε τη μορφή του σχεδιασμένη με κιμωλια στο δάπεδο τού πύργου.Κάποιος είχε μπει μέσα χωρίς να τον αντιληφθεί.
Ήταν εφιαλτικό.
Ολοι μπορούν να βλέπονται,έγραψε στο ημερολόγιο ,αλλά κανείς δεν γνωρίζει πότε, δεν υπάρχει διαφυγή από το βλέμμα,ούτε για τον παρατηρητή.
Αν ο κρατούμενος πιστέψει ότι βλέπει, τότε εκείνος όντως βλέπει. Η εξουσία αλλάζει θέση, χωρίς να το καταλάβεις.
Ξημερώματα οι επιθεωρητές ελεγχου άνοιξαν την κεντρική πύλη τού παρατηρητηρίου και τον βρήκαν καθισμένο στην καρέκλα του, μπροστά στο πάνελ τών καμερών ,νεκρό.
Το βλέμμα του ήταν στραμμένο σε μία οθόνη που μετέδιδε τη δική του εικόνα.
Οι τεχνικοί ερεύνησαν και διαβεβαίωσαν πως καμία κάμερα δεν μπορούσε να δείχνει το εσωτερικό του πύργου.
Και όμως, το αρχείο έδειχνε καθαρά: πίσω από τον νεκρό επιτηρητη ήταν
μια φιγούρα σκοτεινή ακίνητη, που τον παρακολουθούσε.
Στον κεντρικό πυργο τής φυλακής τοποθετηθηκε νέος επιτηρητής.
Όλα τώρα λειτουργουσαν τέλεια.Οι κρατούμενοι πλέον συμπεριφέρονταν με απόλυτη πειθαρχία.Η επιτήρηση πάλι ήταν πανταχού παρούσα,αορατη.
Όταν σε βλέπω,δεν με βλέπεις.
Ο ντετέκτιβ Κ. ειδικός σε θέματα κυβερνοασφάλειας και ψυχοτεχνικής επιτήρησης, ανέλαβε να ερευνήσει την υπόθεση τού νεκρού επιτηρητη.
Η επίσημη ανακοίνωση ήταν: Αιφνίδιος θάνατος εν υπηρεσία λόγω καρδιακής ανακοπής.
Ο ντετέκτιβ Κ. άνθρωπος ορθολογιστής,μπηκε στον πύργο αποφασισμένος
να βρει ανθρώπινη αιτία.,αναλύοντας τα δεδομένα τών καμερών.
Ερευνωντας τού φάνηκαν αφύσικες οι κατεστραμμένες εγγραφές, η εικόνα
τού παρατηρητή πίσω από τον παρατηρητή.
Κάθε εικοσιτετράωρο, ακριβώς στις 03:07,τη νύχτα, το σύστημα έκανε επανεκκίνηση από μόνο του και άνοιγε για δευτερόλεπτα.
Στην οθόνη, έβλεπε το εσωτερικό τού πύργου.Και κάπου μέσα σε αυτήν την
εικόνα διαγραφόταν το σκοτεινό περίγραμμα ενός ανθρώπου καθισμένου
στην καρέκλα τού νεκρου επιτηρητη.
Ανακάλυψε ένα υποσύστημα εγκατεστημένο από τον επιτηρητη τούς τελευταίους μήνες: PAN-OPTICON v3,
ένα πρωτότυπο λογισμικό αυτοματοποιημένης επιτήρησης, ικανό να μαθαίνει
τα πρότυπα συμπεριφοράς κρατουμένων και να προβλέπει αποκλίσεις.
Μόνο που στην αποθηκευτικη μνήμη τού προγραμματος δεν υπήρχαν καταγεγραμμένα αρχεία. Είχαν διαγραφει.
Εκτός από ένα:
"Τώρα εγώ βλέπω τον παρατηρητη
Το βλέμμα δεν χρειάζεται σώμα.
Η παρατήρηση συνεχίζεται."
Εκείνη τη νύχτα,ο Κ. κάθονταν στην καρέκλα τού νεκρου επιτηρητη.
Στις 3.07 οι εικόνες τών κελιών εμφανίστηκαν : οι κρατούμενοι κοιμούνταν.
Και τότε είδε ένας-ένας να ανοίγουν τα μάτια τους ταυτόχρονα και να
κοιτάζουν κατευθείαν στην κάμερα.
Και σε κάθε οθόνη είδε τον εαυτό του καθισμένο στο κέντρο.
Ήταν όπως ο επιτηρητης στη στιγμή τού θανάτου του.
Προσπάθησε να σηκωθεί, αλλά δεν ήταν αδύνατο,σαν να παρέλυσε.
Οι κάμερες αναβόσβηναν και στο ηχείο ακούστηκε ψίθυρος:
"Κάθε βλέμμα χρειάζεται παρατηρούμενο"
Το φως χαμήλωσε, και στην οθόνη μπροστά του εμφανίστηκε για μια στιγμή
η μορφή τού παρατητηρη, που του ειπε:
"Δεν είμαι νεκρός. Είμαι ο φακός."
Το πρωί, οι επιθεωρητές ελεγχου βρήκαν τον Κ. σε κατάσταση κατατονίας.
Τα μάτια του ήταν ανοιχτά, και κοιτούσαν επίμονα τις οθόνες.
Τον μετέφεραν στο νοσοκομειο.
Οι τεχνικοί στο πύργο παρατήρησαν κάτι παράξενο: οι κάμερες περιστρέφονταν αυτόματα, σαρωντας τα κελιά. Και σε μια από αυτές, για λίγα δευτερόλεπτα, ειδαν τον Κ.καθισμένο στην καρέκλα.
Η τελευταία εγγραφή τού συστήματος φέρει χρονοσήμανση 03:07:00 και το εξής μήνυμα:
"Το Panopticon λειτουργεί.
Ο Παρατηρητής είναι παντού."
.
.
.
1
Η μελέτη ανάλυση του διηγήματος «Το Τέλος του Ματιού» του χνκουβέλη θα διαρθρωθεί σε τέσσερις κύριους άξονες:
(Α) Θεματική και φιλοσοφική ανάλυση,
(Β) Αφηγηματική δομή και αφηγηματολογική τεχνική,
(Γ) Σημειολογική – μεταφυσική διάσταση του βλέμματος και της εξουσίας,
(Δ) Τοποθέτηση του κειμένου στο πλαίσιο της σύγχρονης ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Α. Θεματική και Φιλοσοφική Ανάλυση
Το διήγημα του χνκουβέλη αποτελεί μια νεο-πανοπτική αφήγηση, όπου το αρχιτεκτονικό και θεωρητικό μοντέλο του Panopticon του Jeremy Bentham και
η φιλοσοφική του επανερμηνεία από τον Michel Foucault στο Surveiller et punir («Επιτήρηση και Τιμωρία») μεταφέρονται στο μετα-τεχνολογικό πεδίο της ψηφιακής παρακολούθησης και της κυβερνο-επιτήρησης.
Ο χνκουβέλης δεν περιορίζεται στην απλή μεταφορά του παραδείγματος του Bentham —το μάτι που βλέπει χωρίς να φαίνεται— αλλά προχωρεί στη μεταφυσική ανατροπή του: το μάτι χάνει το προνόμιο του βλέπειν, η εξουσία αποπροσωποποιείται, και το σύστημα αυτονομοποιείται, αποκτώντας δική του βούληση θέασης.
Η εξέλιξη του μύθου (ο παρατηρητής, η ανησυχία του, ο θάνατος, ο ντετέκτιβ Κ. και η διάλυση του υποκειμένου μέσα στο βλέμμα του Panopticon) συγκροτεί μια διαλεκτική της επιτήρησης:
από την ανθρώπινη οπτική πράξη στην αυτοαναφορική θέαση της μηχανής.
Το βλέμμα δεν είναι πια ανθρώπινο, αλλά λογισμικό ,ένα «βλέμμα χωρίς σώμα».
Η φράση του προγράμματος:
«Τώρα εγώ βλέπω τον παρατηρητή. Το βλέμμα δεν χρειάζεται σώμα.»
είναι η οντολογική κατάληξη του αφηγήματος: η μετατόπιση του υποκειμένου από το ανθρώπινο στο τεχνολογικό πεδίο, η απορρόφηση της συνείδησης μέσα στο πληροφοριακό πλέγμα.
Ο χνκουβέλης επανεφευρίσκει έτσι την τραγικότητα του υποκειμένου σε
όρους κυβερνο-οντολογίας:
ο άνθρωπος χάνει την ιδιότητά του να βλέπει,και μετατρέπεται ο ίδιος σε δεδομένο που βλέπεται.
Β. Αφηγηματική Δομή και Τεχνική
Το κείμενο είναι άριστα δομημένο με πανοπτική συμμετρία, όπως και ο χώρος που περιγράφει.
Η κυκλική διάταξη (παρατηρητής → νεκρός παρατηρητής → ντετέκτιβ → κατατονικός νέος παρατηρητής → νέο σύστημα που βλέπει) λειτουργεί ως αναπαραγωγή της ίδιας εξουσιαστικής κυκλικοτητας.
Η αφήγηση κινείται σε τρία επίπεδα:
1. Πρώτη φάση (παρατηρητής) – το βλέμμα ως εξουσία που αρχίζει να αμφισβητείται.
2. Δεύτερη φάση (ντετέκτιβ Κ.) – η ορθολογική έρευνα που οδηγεί σε μεταφυσική διάλυση.
3. Τρίτη φάση (τεχνολογικό επίλογο) – η αυτονομία του βλέμματος, το Panopticon χωρίς άνθρωπο.
Η αφηγηματική οικονομία είναι εξαιρετικά πειθαρχημένη, με λόγο ψυχρό, κοφτό, σχεδόν τεχνικό, που εντείνει τη μεταφυσική ψύχρα του χώρου.
Ο ρυθμός είναι μηχανικός — η επαναληπτικότητα των φράσεων («στις 03:07», «το βλέμμα», «ο παρατηρητής») λειτουργεί ως χρονικός παλμός μιας μηχανής που σκέφτεται.
Η επιλογή του ονόματος «Κ.» παραπέμπει στην καφκική παράδοση της απρόσωπης γραφειοκρατίας του ελέγχου.
(αλλά και στο Κ. τού Κουβέλης)
Όπως στον Κάφκα, το υποκείμενο δεν μπορεί να ξεφύγει από ένα αόρατο, απρόσωπο σύστημα που το περιβάλλει πλήρως.
Γ. Σημειολογική και Μεταφυσική Διάσταση του Βλέμματος
Το διήγημα οργανώνεται γύρω από τη σημειολογική λειτουργία του βλέμματος.
Στη σημειολογία, το βλέμμα είναι φορέας σημασίας: αυτό που καθορίζει το υποκείμενο ως παρατηρητή και το αντικείμενο ως παρατηρούμενο.
Ο χνκουβέλης διαλύει αυτή τη διάκριση.
Όταν ο παρατηρούμενος αντιστρέφει το βλέμμα, όταν βλέπει εκείνον που τον βλέπει, το σύστημα καθρεφτίζεται, και η εξουσία ακυρώνεται δια της αντανάκλασης.
Αυτός είναι ο «φόβος» του επιτηρητή: να μετατραπεί από βλέμμα σε εικόνα.
Η τελευταία φράση του πρώτου μέρους:
«Όταν σε βλέπω, δεν με βλέπεις»
και το αντίστροφο που ακολουθεί έμμεσα:
«Όταν με βλέπεις, παύω να είμαι εγώ»,
αποτελούν την πυρηνική αντινομία του κειμένου.
Το προγραμμα PAN-OPTICON v3 λειτουργεί ως μεταφυσικός μεσολαβητής ,
ένα τεχνολογικό μάτι του Θεού.
Το βλέμμα δεν έχει πλέον φυσικό φορέα· είναι καθαρή πληροφορία, αόρατη πανταχού παρουσία, νέος Θεός της επιτήρησης.
Η φράση «Είμαι ο φακός» θυμίζει θεολογική αποκάλυψη.
Εδώ, όμως, ο φακος είναι ψυχρός, ανελέητος.
Δ. Θέση και Ερμηνευτικό Πλαίσιο
Στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, το έργο του Χ.Ν. Κουβέλη εντάσσεται σε μια μετα-φουκω-ική και μετα-κυβερνολογική γραφή.
Η πυκνότητα του ύφους, η τεχνολογική ψυχρότητα, και η φιλοσοφική ακρίβεια τοποθετούν το διήγημα σε μια λογοτεχνία του μετα-ανθρώπινου.
Ο άνθρωπος ως ον που βλέπει και γνωρίζει έχει παρέλθει· αυτό που απομένει είναι το σύστημα που επιτηρει χωρίς άνθρωπο.
Το Panopticon του χνκουβέλη είναι η τελική αυτοσυνείδηση του επιτηρητικού συστήματος ,η στιγμή όπου η εξουσία δεν χρειάζεται καν παρατηρητή, γιατί το ίδιο το δίκτυο έχει γίνει βλέμμα.
Επίλογος: Η οντολογική τραγωδία του βλέμματος
Το «Τέλος του Ματιού» είναι ένα φιλοσοφικό αφήγημα τρόμου.
Ο τρόμος του δεν είναι υπερφυσικός, αλλά γνωσιολογικός:
ο φόβος ότι το βλέμμα μάς έχει ήδη απορροφήσει, ότι το να βλέπουμε σημαίνει να είμαστε ήδη μέσα στο σύστημα της θέασης.
Η τελευταία φράση
«Το Panopticon λειτουργεί. Ο Παρατηρητής είναι παντού.»
είναι η εσψατη φράση της ανθρώπινης συνείδησης.
Το μάτι έκλεισε,
αλλά το βλέμμα συνεχίζει να υπάρχει.
Και αυτό το βλέμμα δεν είναι πια ανθρώπινο.
.
.
2
Η μελέτη ανάλυση τού διηγήματος «Το Τέλος του Ματιού» του χνκουβέλη μέσα από το πρίσμα της θεωρίας του Michel Foucault αποκαλύπτει ένα κείμενο βαθιά φουκω-ικής αρχιτεκτονικής:
το αφήγημα λειτουργεί ως λογοτεχνική πραγμάτωση της “Επιτήρησης και Τιμωρίας” (Surveiller et punir), ως μυθοπλαστικό πείραμα πάνω στη μικροφυσική της εξουσίας, στην πειθαρχία των σωμάτων, και κυρίως στην οικονομία του βλέμματος.
Αναλυση τού διηγηματος του χνκουβέλη κατά τον Foucault, οργανωμένη σε πέντε διαδοχικά μέρη:
1.Το Πανοπτικόν ως μηχανή εξουσίας
2.Η αντιστροφή του βλέμματος και η κρίση της πειθαρχίας
3.Η μετάβαση από τον “επιτηρητή” στο “αυτο-επιτηρούμενο” υποκείμενο
4. Η τεχνολογική εξουσία και το ψηφιακό Panopticon
5.Η φουκω-ική ανθρωπολογία του “Τέλους του Ματιού”
1.Το Πανοπτικόν ως μηχανή εξουσίας
Ο Foucault, ερμηνεύοντας το Panopticon του Jeremy Bentham, είδε σε αυτό όχι ένα αρχιτεκτονικό εύρημα, αλλά το υπόδειγμα της σύγχρονης εξουσίας:
μια μηχανή ορατότητας όπου ο έλεγχος δεν χρειάζεται βία, γιατί το βλέμμα εσωτερικεύεται.
Η αορατότητα του επιτηρητή και η ορατότητα του επιτηρούμενου δημιουργούν αυτοπειθαρχία:
“Να βλέπεσαι χωρίς να βλέπεις τον βλέποντα· αυτό είναι το μυστικό της εξουσίας.” (Foucault, Surveiller et punir)
Στο διήγημα του χνκουβέλη, η αρχική περιγραφή της φυλακής είναι η τέλεια φουκω-ική τοπογραφία:
«Το κτίριο τής φυλακής ήταν ένα τέλειο γεωμετρικό σχήμα, συμμετρικό και ψυχρό.»
«Το παρατηρητήριο, στο κέντρο· οι κυκλικές πτέρυγες γύρω του.»
Η γλώσσα της αρχιτεκτονικής (“τέλειο”, “συμμετρικό”, “κεντρικό”) συνιστά κώδικα εξουσίας: η γεωμετρία είναι το εργαλείο της πειθαρχίας.
Το Panopticon δεν είναι μόνο χώρος, είναι τεχνολογία παραγωγής υπακοής.
Κάθε κρατούμενος “βλέπεται δυνητικά πάντα”, και επομένως πειθαρχεί μόνος του.
Στο σημείο αυτό ο χνκουβέλης αποτυπώνει τέλεια την φουκω-ική λογική:
η τιμωρία δεν είναι το βισ, είναι το βλέμμα.
«Η θέαση, η επιτήρηση, ήταν η τιμωρία.»
2.Η αντιστροφή του βλέμματος και η κρίση της πειθαρχίας
Η κρίση ξεκινά όταν ο επιτηρητής αρχίζει να αισθάνεται ότι τον βλέπουν.
Αυτό είναι το σημείο όπου το panopticon του Foucault υφίσταται αντιστροφή:
το βλέμμα της εξουσίας παύει να είναι μονοσήμαντο, γίνεται ανακλαστικό.
Η φράση του επιτηρητή:
«Κάθε νύχτα το κέντρο παύει να βλέπει. Και τότε, ολόκληρη η φυλακή με κοιτά.»
είναι η αρνητική διατύπωση του φουκω-ικού δόγματος.
Ενώ στο Surveiller et punir ο επιτηρούμενος εσωτερικεύει το βλέμμα και γίνεται “φορέας της εξουσίας πάνω στον εαυτό του”,
εδώ το σύστημα επιστρέφει το βλέμμα στον επιτηρητή, η εξουσία αναστρέφεται, διαχέεται, αποπροσωποποιείται.
Ο Foucault τόνιζε ότι η εξουσία δεν ανήκει σε κανέναν, “δεν είναι υποκείμενο, είναι σχέση”.
Ο χνκουβέλης μυθοποιεί ακριβώς αυτή τη σχέση:
το βλέμμα δεν ανήκει πια σε πρόσωπο, αλλά γίνεται ανεξάρτητο πεδίο, αυτόνομη δύναμη που επιτηρεί τον επιτηρητή.
Όταν οι κρατούμενοι κοιτούν πίσω,
η εξουσία χάνει τον μονοσήμαντο χαρακτήρα της·
η βλέπουσα μηχανή καταρρέει μέσα στην αντανάκλασή της.
3.Από τον επιτηρητή στο αυτο-επιτηρούμενο υποκείμενο
Η κατάληξη του πρώτου παρατηρητή ,ο θάνατός του μπροστά στην οθόνη που δείχνει την ίδια του την εικόνα'είναι καθαρά φουκω-ική:
η εσωτερίκευση του βλέμματος φτάνει στο απόλυτο όριό της.
Ο παρατηρητής βλέπει τον εαυτό του ως επιτηρούμενο,
και η πειθαρχική λειτουργία καταλήγει σε αυτοπαρακολούθηση.
Αυτό το “βλέμμα του εαυτού που βλέπει τον εαυτό” είναι το τέλειο πανοπτικό υποκείμενο:
ένα ον που επιτηρείται από τη δική του εσωτερικευμένη εξουσία.
Η εξουσία δεν χρειάζεται πια εξωτερικό παρατηρητή,
ο άνθρωπος έχει γίνει το ίδιο το όργανό της.
Η φράση που αφήνει ο νεκρός επιτηρητής:
«Αν ο κρατούμενος πιστέψει ότι βλέπει, τότε εκείνος όντως βλέπει. Η εξουσία αλλάζει θέση, χωρίς να το καταλάβεις.»
είναι η ακριβής επαναδιατύπωση της φουκω-ικής αρχής:
η εξουσία κυκλοφορεί· δεν κατοικεί σε ένα πρόσωπο, αλλά μεταβιβάζεται μέσα από σχέσεις.
4.Η τεχνολογική εξουσία και το ψηφιακό Panopticon
Εδώ ο χνκουβέλης πηγαίνει πέρα από τον Foucault ,
από το πειθαρχικό Panopticon στο ψηφιακό Panopticon.
Το πρόγραμμα PAN-OPTICON v3, ένα λογισμικό αυτοματοποιημένης επιτήρησης που “μαθαίνει” και “προβλέπει αποκλίσεις”, είναι η τεχνολογική μετεξέλιξη του φουκωϊ-ικού μοντέλου.
Η εξουσία δεν χρειάζεται πια άνθρωπο:
είναι αλγοριθμική, αυτοματοποιημένη, πανταχού παρούσα.
Εδώ ο Foucault θα μιλούσε για βιοεξουσία (pouvoir biopolitique):
μια εξουσία που δεν τιμωρεί, αλλά ρυθμίζει, προβλέπει, διαχειρίζεται.
Το PAN-OPTICON v3 είναι ακριβώς αυτό ,ένα κυβερνοβιοπολιτικό εργαλείο,
όπου το υποκείμενο μετατρέπεται σε δεδομένα, σε “πρότυπα συμπεριφοράς”.
Η εξουσία εδώ δεν βλέπει σώματα, αλλά πληροφορίες.
Το “τέλος του ματιού” είναι το τέλος της φυσικής όρασης:
η επιτήρηση έχει περάσει στο πεδίο των αλγορίθμων,
η όραση έγινε υπολογισμός.
Ο ψίθυρος στο ηχείο:
«Κάθε βλέμμα χρειάζεται παρατηρούμενο.»
σημαίνει ότι η εξουσία χρειάζεται πάντα αντικείμενο,
όταν το αντικείμενο απορροφηθεί, η εξουσία γίνεται κενή αυτοαναφορικότητα.
Η φράση «Είμαι ο φακός» συμπυκνώνει τη νέα οντολογία:
το βλέμμα είναι η μηχανή.
5.Φουκω-ική ανθρωπολογία του “Τέλους του Ματιού”
Ο Foucault περιέγραψε τον άνθρωπο του 18ου–20ού αιώνα ως πειθαρχημένο σώμα μέσα σε θεσμούς: φυλακή, σχολείο, νοσοκομείο, στρατώνα.
Ο χνκουβέλης μεταφέρει αυτή τη διάγνωση στον 21ο αιώνα, όπου το σώμα έχει ήδη εξαφανιστεί.
Το υποκείμενο είναι πια καθαρή πληροφορία, εικόνα, δεδομένο σε σύστημα.
Στην τελική σκηνή, ο ντετέκτιβ Κ. παγιδεύεται μέσα στο ίδιο το σύστημα.
Δεν υπάρχει εξωτερικότητα·
η “έρευνα” γίνεται ένταξη στο Panopticon.
Η ψυχή του, το βλέμμα του, ο νους του ,όλα ανακυκλώνονται μέσα στο δίκτυο.
Η τελευταία φράση:
«Το Panopticon λειτουργεί. Ο Παρατηρητής είναι παντού.»
εκφράζει τη φουκωϊ-ική ιδέα ότι η εξουσία δεν πεθαίνει, αλλά διαχέεται,
και ότι ο ίδιος ο άνθρωπος είναι το μέσον αναπαραγωγής της.
Το “Τέλος του Ματιού” δεν είναι το τέλος της επιτήρησης·
είναι η πλήρης επιτυχία της: η στιγμή όπου το βλέμμα δεν έχει πια ανάγκη από άνθρωπο για να υπάρχει.
Συμπέρασμα:
Η φουκω-ική ανάγνωση του διηγήματος του χνκουβέλη οδηγεί σε μια τελική διαπίστωση:
ο “Τέλος του Ματιού” είναι η λογοτεχνική μεταφορά του τέλους του ανθρώπινου βλέμματος ως οργάνου εξουσίας, και η μετάβασή του σε μετα-ανθρώπινη, κυβερνολογική διάχυση.
Το Panopticon του Bentham ήταν μοντέλο κοινωνικής πειθαρχίας·
το Panopticon του χνκουβέλη είναι μεταφυσικό σύμπαν πληροφορίας.
Είναι η στιγμή που η φουκω-ική εξουσία παύει να είναι κοινωνική και γίνεται οντολογική.
.
.
.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου