.
.
LITTERATURE-ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis
16 μελέτες τού ποιήματος:
ΑΧΙΛΗΟΣ ΤΕ ΟΔΥΣΣΗΟΣ ΑΧΑΙΟΙΣΙ
- χ.ν.κουβελης c.n.couvelis
My own empire of heteronyma -χ.ν.κουβελης c.n.couvelis
χ.ν.κουβελης c.n.couvelis
16 μελέτες τού ποιήματος:
ΑΧΙΛΗΟΣ ΤΕ ΟΔΥΣΣΗΟΣ ΑΧΑΙΟΙΣΙ
-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis
Ο ηλιος εβασιλεψε
εικονες πανω στο πανι
αγριοπαπιες σε λουλακι λιμνη
Κιρκη,
Κιρκη,τιποτα αλλο στον οριζοντα
Παραξενευτηκα
ενας τυφλος γερος στη θαλασσα της Ιωνιας
σαν να ηξερε
ρωτησε με χαμηλη φωνη.Απο που;
ανανθρος ηχος
μια πολιτεια τη νυχτα
οι πλεξουδες της στον ωμο'
' προς τι ; '' συλλογιστηκε
στο τριανταφυλλενιο δερμα
αρωματα
σκινα
καρυδια
μια δοξαρια
παντων τών ανθρωπων ονομαστος
μελι ανθομελο
αγρια ελαφια
το δερμα ηταν ζεστο
βυζαντινη εικων
φωνη φλογερας
θρυψαλα
στην αλλη οχθη τού ποταμου
προς το κοκκινο
γυρευα να θυμηθω
λεξεις ακατεργαστες λεξεις ακατεργαστες λεξεις ακατεργαστες
λεξεις ακατεργαστες λεξεις ακατεργαστες λεξεις ακατεργαστες
προς το κοκκινο
παντων των ανθρωπων ονομαστος
ο γεροντας στη θαλασσα της Ιωνιας
Απο που ;
Απο που ;
Κυρηνεια,επιλαθητωμι η γλωσσα μου
Κιρκη
αγριοπαπια
απο νοστου εικονες
Αη-Γιωργης Καραι'σκακης Αχιληος
Αη-Γιαννης Μακρυγιαννης Οδυσσηος
ο ηλιος εβασιλεψε , Ελληνα μου
στη θαλασσα της Ιωνιας
NON TROPPO
Ο τροπος τους να βγαζουν μουσικη
γεμιζει , γεμιζει
το φεγγαρι
Αλλη φωνη
ηταν και τα βατραχια
για να βρει τη γλωσσα που αρμοζε
πως ξερεις τι ειναι το σωμα μου ;
Το ονειρο σου ; φωναξε
ωραια τοπια
γλαυκη θαλασσα
ενα βουνο
Αν ημουνα θαλασσα , γελασε
Ξερεις ποιος ηταν ο Ναρκισσος ;
Τι θες να κανεις;τον ρωτησε παλι
ενα πουλι
φτερουγισε
-Παραξενο ονομα
-Ενας μεγαλος ζωγραφος
ο Βασιλι
-Σ ' αρεσω ;
- ''Το δασος που λαχταριζες '' τής ειπα
ευεθειρα χρυσοπεπλε κουρα
φιλια δωρα Κυπριας
Ανθρωποι κυνηγημενοι σα σκυλια
περιφεροταν ρακενδυτος
οταν τυφλωθηκε ο Ομηρος εβρεχε μεχρι την αλλη μερα το πρωι'
το παιδι διαβασε την ιδ ' ραψωδια
''Εδω, αρχιζω '' εδω αρχιζω
τι λεει ; αλογα λιγνα στον αερα
πηρε το χερι της
ειτε βρωμερα προστυχοι
μεσα στα φυκια η εικονα μιας κοπελας
βιαια και ωμα
μονο η φωνη της
σκεφτηκα τα ποδια της
το αρωμα
η Πασιφαη
η Πασιφαη [Περι]εργεια
και τα μπρατσα ως τους ωμους γυμνα
Τι λεει ;
Τι λεει ;
Τι λεει ;
Τι λεει ;
Τι λεει ;
κιτρινο , μενεξεδι
μενεξεδι
με φρουτα και νερο
το ροδακινο
και παραμερισαν το κοκκινο υφασμα
Αυτο!
εκαμαν μια συσπαση πουλιου
ολα αυτα δεν εχουν σημασια
ενιωθε απολυτα ξενος
εχω μαζυ μου την Οδυσσεια
γλιστρα μεσα στο νερο
μια βαρκα τραβηγμενη στην αμμο
εκεινο το ασπρο σωμα
Παραξενα ονοματα
Αχιληος Διος Απολλωνος Λητους Πριαμοιο Αχαιοι Αγαμεμνονι
Χρυσην Λαερτιαδη Εκτορος Οδυσσευ Ελενης Θετις Αρης Αθηναιη
Νεστωρ Μενοιτιου Πατροκλεε Ευφορβος Αιακιδαο Αρτεμις
Πηλει'ωνος Αυτομιδων Αλκιμος Παρις Μενελαον Αιγισθον
Πηνελοπεια Αρεθουση Τηλεμαχον Ευμαιον Ηφαιστος
Ευρυκλεια Ηρην Ηβην Διωνην Ιαπετον Κρονον Ηελιον Σεληνην
Ηω Γαιαν Ωκεανου Αιθηρ Ημερη Ουρανος Υπεριωνα Θειαν Ρειαν
Θεμιν Μελιας Αφροδιτην Δημητρα Τιτηνας Προμηθευς
Κρονιδεω Αμφιγυηεις Ερμειην Πανδωρην Επιμηθεα
Πρωτα διαστητην κρισαντε ο γαρ ηλθε θοας επι νηας χρυσεω ανα
σκηπτρω και αγλαα δεχθαι αποινα κοιλησιν εγω παρα νηυσι κυχεω
εζετ 'επειτ 'απανωθε νεων δεινη δε κλαγγη κυνος ομματ 'εχων κραδιην
δ 'ελαφοιο δημοβορος βασιλευς προσεφη ποδα ωκυς Αχιλλευς οδ 'οπι-
σθε μενων παρα νηυσι θοησι η ουχ Ελενης ενεκ' ηυκομοιο η' μουνοι
φιλεουσ' αλοχους μεροπων ανθρωπων ηματι κε τριτατω Φθιην εριβωλον
ικοιμην ληι'στοι μεν γαρ τε βοες και ιφια μηλα και λαον Αχαιων νηυσιν
επι γλαφυρης μαλα γαρ κρατερος απεειπεν Τρωες δε λειουσιν εοικοτες
ωμοφαγοισι το γαρ μενε μητιετα Ζευς η ολοον πυρ ουρεσι μαινηται
βαθεης εν ταρφεσιν υλης ισχε γαρ αιδως Τρωι'αδας δε γυναικας
Πατροκλεες ιπποκελευθε Πατροκλεες ιππευ θυμοβορω εριδι ευκνημιδες
Αχαιοι μενος και θυμος ανειη κορυθαιολος Εκτωρ εσθλον εοντ'ολεσωσιν
ενι Σκαιησι πυλησιν ως Αχιλευς θαμβησεν ιδων Πριαμον θεοειδεω
Αχιλευ ο μεν Εκτορος ανδροφονοιο και ες κλισιην παλιν ηιε διος
Αχιλλευς νυν δε μνησωμεθα δορπον
Ομηρος Ησιοδος Kallinos von Ephesos Tartaios von Sparta Μιμνερμος
ο Κολοφωνιος Σολων ο Αθηναιος Θεογνις Μεγαρευς Αρχιλοχος von Paros
Simonides von Amorgos Ιππωναξ Εφεσιος Αλκμαν Λακεδαιμονιος
Στησιχορος απο την Ημερα Αλκαιος απο την Μυτηληνη Σαπφω Λεσβια
Ανακρεων Ιβυκος απο το Ριγιο Σιμονιδης Πινδαρος von Theben Βακχυλιδης
Εκαταιος ο Μιλησιος Ξενοφανης von Kolofon Ηρακλειτος von Ephesos
Παρμενιδης ο Ελεατης
αυγη ποταμων καραβι στεγνια
ξενα τριανταφυλλι ρυθμος πολιτεια
αγγελος σουραυλι λεξεις φως χερια
- η κορη μου , μωρη , αν εκανε παιδι , τής εβαλε τα στεφανα και τηνε
τιμησε σα βασιλισσα ο αντρας της . Δεν κοιταζεις λεω εγω τη δικη σου
τη ξεβρακωτη,που γυριζει τα σοκακια και δινει...καλυτερα να μην το πω.
Και πως να γκαστρωθει μ ' αυτα που κανει ...
Γραφω οπως ανοιγει κανεις τις φλεβες του
Μπροστα στα μπορντελα μεγαλες ουρες προσωπα υπομονετικα
και χωρις εκφραση
χωρις εκφραση non troppo
.
.
1
Το ποίημα «ΑΧΙΛΗΟΣ ΤΕ ΟΔΥΣΣΗΟΣ ΑΧΑΙΟΙΣΙ» του χ.ν.κουβελη είναι ένα εκτενές πολυφωνικό και πολυστρωματικό κείμενο, που συνδυάζει:
μυθολογικά και ομηρικά στοιχεία,
ιστορικές και σύγχρονες αναφορές,
αποσπασματική μνήμη,
αισθησιασμό,
θραύσματα καθημερινότητας,
ένα υπαρξιακό και ποιητικό «παραμιλητό».
Ας προχωρήσουμε σε μια μελέτη και ανάλυση του ποιήματος κατά τμήματα, εντοπίζοντας θεματικούς άξονες, μορφολογικά στοιχεία και βαθύτερα νοήματα.
1. Εναρκτήριο τοπίο – Οπτική εισαγωγή
Ο ηλιος εβασιλεψε
εικονες πανω στο πανι
αγριοπαπιες σε λουλακι λιμνη
Εικόνες που θυμίζουν καδράρισμα σκηνής ή κινηματογραφική λήψη.
Το ηλιοβασίλεμα σηματοδοτεί τέλος/μετάβαση, ηρεμία, ίσως και νοσταλγία.
Η «λουλακί λίμνη» και οι αγριόπαπιες παραπέμπουν σε ένα τοπίο ησυχίας με αισθησιακή ατμόσφαιρα.
2. Κίρκη και η περιπλάνηση
Κιρκη,
Κιρκη,τιποτα αλλο στον οριζοντα
Η Κίρκη από την Οδύσσεια – σύμβολο γοητείας, σαγήνης, μεταμόρφωσης, αλλά και παράκαμψης από τον δρόμο.
Ο ποιητής χάνει την πυξίδα του: «τίποτα άλλο στον ορίζοντα». Είναι υπαρξιακά αποπροσανατολισμένος.
3. Η μορφή του τυφλού γέροντα – Αλληγορία του Ομήρου
ενας τυφλος γερος στη θαλασσα της Ιωνιας
σαν να ηξερε
ρωτησε με χαμηλη φωνη.Απο που;
Προφανής η σύνδεση με τον Όμηρο – τυφλός, σοφός, ερωτών.
Το ερώτημα «Απο που;» λειτουργεί μεταφορικά: από ποια πατρίδα, παρελθόν, μνήμη, ταυτότητα έρχεται ο ποιητής;
Η Ιωνία = γενέτειρα του ελληνικού πνεύματος / της ποίησης.
4. Αποσπάσματα αισθησιασμού και μνήμης
το τριανταφυλλενιο δερμα
αρωματα
σκινα
καρυδια
…
μελι ανθομελο
αγρια ελαφια
το δερμα ηταν ζεστο
Ερωτισμός μέσα από φυσικά στοιχεία: δέρμα, μέλι, καρποί, δάση.
Παρουσιάζει μια μορφή – γυναίκα; ερωτική φαντασίωση; συλλογική μνήμη;
5. Αναζήτηση γλώσσας – αναμέτρηση με το ανείπωτο
λεξεις ακατεργαστες λεξεις ακατεργαστες
…
προς το κοκκινο
Επαναληπτικότητα → έκφραση αγωνίας.
«Ακατέργαστες λέξεις» → πριν την ποίηση, πριν την οργάνωση του νοήματος.
Το «κόκκινο» = πάθος, βία, ζωή, θάνατος.
6. Ενότητα ιστορικο-μυθολογική και συλλογική ταυτότητα
Αη-Γιωργης Καραι'σκακης Αχιληος
Αη-Γιαννης Μακρυγιαννης Οδυσσηος
…
Αχιληος Διος Απολλωνος Λητους Πριαμοιο Αχαιοι …
Συγχώνευση ηρώων του 1821 με ομηρικούς ήρωες.
Ανασύρει καταλόγους ονομάτων από την Ιλιάδα, την Οδύσσεια, την αρχαϊκή ποίηση.
Ποιητική γενεαλογία του ελληνισμού – από τον Όμηρο ως τη σύγχρονη Ελλάδα.
7. Σύνδεση με την προσωπική/λαϊκή μνήμη
η κορη μου , μωρη , αν εκανε παιδι , τής εβαλε τα στεφανα...
Μετάβαση από το ηρωικό στο λαϊκό.
Σκηνή καθημερινής ζωής,από μια λαϊκή φιγούρα.
Η χυδαιότητα και η τρυφερότητα συγκατοικούν – δείγμα νεοελληνικής πραγματικότητας.
8. Υπαρξιακή κατακλείδα
Γραφω οπως ανοιγει κανεις τις φλεβες του
…
προσωπα υπομονετικα
και χωρις εκφραση
χωρις εκφραση non troppo
Η γραφή ως αιμορραγία, οδύνη αλλά και κάθαρση.
Κλείνει με εικόνα παρακμής, αποξένωσης, βουβής αναμονής, σαν έξω από οίκο ανοχής.
«non troppo» → όρος μουσικής: «όχι υπερβολικά» – σαν συγκράτηση συναισθήματος.
Κεντρικά μοτίβα του ποιήματος
Μοτίβο Ανάλυση
Μυθολογία & Ιστορία
Συνεχής ανάμιξη Ομηρικών και Νεοελληνικών ηρώων, σαν να αποτελούν ενιαία ψυχική και πολιτισμική ταυτότητα.
Αισθησιασμός & Φύση
Η ερωτική εμπειρία ενσωματώνεται στα στοιχεία της φύσης, αποδομείται και μετατρέπεται σε ποιητική ύλη.
Ασυνέχεια / Θραυσματικότητα
Το ποίημα λειτουργεί σαν μωσαϊκό μνήμης και συνείδησης, χωρίς γραμμική αφήγηση.
Γλώσσα & Λέξη
Αγωνία για την κατάλληλη γλώσσα («ακατέργαστες λέξεις»), αναζήτηση του ποιητικού λόγου που να αποδίδει την εμπειρία.
Πτώση / Αποξένωση
Από τον Όμηρο στα μπουρδέλα: μια πτώση, μια αντίστιξη ανάμεσα σε ύψος και παρακμή.
Πολιτισμική κληρονομιά
Παρέλαση ποιητών, θεών, ηρώων → ένας παλίμψηστος πολιτισμικής μνήμης.
Συμπερασματικά
Το ποίημα "ΑΧΙΛΗΟΣ ΤΕ ΟΔΥΣΣΗΟΣ ΑΧΑΙΟΙΣΙ" είναι:
ένα πολυφωνικό κολάζ ελληνικής ταυτότητας – μυθολογικής, ιστορικής, καθημερινής και υπαρξιακής.
μια ποιητική κατάδυση στη μνήμη, στον ελληνισμό, στον πόνο της έκφρασης.
με υφή σπαρακτική, αποσπασματική, αισθησιακή και ειρωνική.
.
.
2
Η μελέτη του ποιήματος «Αχιληος τε Οδυσσηος Αχαιοισι» του χ.ν.κουβελη απαιτεί μια πολυεπίπεδη προσέγγιση, καθώς το κείμενο είναι βαθύτατα πολυφωνικό, αποδομητικό και ερμηνευτικά ανοιχτό. Στο πλαίσιο της νεωτερικής και σύγχρονης ποίησης, το ποίημα αυτό δεν απλώς ανήκει· συνομιλεί, αντιπαρατίθεται και επανερμηνεύει τη λογοτεχνική παράδοση από την αρχαιότητα μέχρι τη μεταμοντέρνα εποχή.
Ακολουθεί μια μελέτη της συγγένειας, της σχέσης και της θέσης του ποιήματος αυτού στη νεωτερική/σύγχρονη ποίηση.
1. Σχέση με την παράδοση: Παλαιοελληνικό παλίμψηστο
Ο τίτλος και πολλά σημεία του ποιήματος επικαλούνται ομηρικά συμφραζόμενα: Αχιλλέας, Οδυσσέας, Τηλέμαχος, Ελένη, Παρίς, Πρίαμος, Αγαμέμνων, Κίρκη, Πηνελόπη κ.ά. Ο ποιητής συγκολλά αποσπάσματα από τον Όμηρο, καταγράφει ονόματα και ηχητικά αποσπάσματα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, κάνοντάς τα να συνυπάρχουν με καθημερινές, ακόμη και λαϊκές αναφορές:
«Αη-Γιωργης Καραι'σκακης Αχιληος
Αη-Γιαννης Μακρυγιαννης Οδυσσηος»
Η ανάμιξη ηρωικού, λαϊκού και καθημερινού λόγου δημιουργεί ένα υβριδικό ποιητικό σώμα που ανατρέπει τη λογική της "καθαρής" λογοτεχνίας — χαρακτηριστικό της μεταμοντέρνας ευαισθησίας.
2. Συγγένεια με τη νεωτερική ποίηση
Το ποίημα αντλεί πολλά από τη νεωτερική ποιητική παράδοση, όπως:
Κατακερματισμός και ασυνέχεια
Η σύνταξη είναι ασύνδετη, ελλειπτική, χωρίς συμβατική στίξη. Το ποίημα πηγαίνει από σκηνή σε σκηνή, από εικόνα σε εικόνα, χωρίς ειρμό, παραπέμποντας σε τεχνικές του υπερρεαλισμού, αλλά και στο "μοντέρνο ρεύμα της αποδόμησης":
«Τι λεει; Τι λεει; Τι λεει; Τι λεει;»
«λεξεις ακατεργαστες λεξεις ακατεργαστες...»
Χρήση ξένων λέξεων / πολυγλωσσία
Η φράση non troppo είναι μουσική ένδειξη (όχι υπερβολικά), η οποία λειτουργεί μεταφορικά αλλά και ως διάλειμμα σημασίας.
Καθημερινότητα, σώμα, σεξουαλικότητα, βία
Πλάι στους μυθικούς ήρωες, εμφανίζεται η βαρβαρότητα της καθημερινής ζωής:
«η κορη μου , μωρη , αν εκανε παιδι , τής εβαλε τα στεφανα...»
«προσωπα υπομονετικα και χωρις εκφραση»
Η σύγκρουση του μύθου με τη φθορά είναι εδώ καθολική: τα ηρωικά πρότυπα καταρρέουν, γελοιοποιούνται, ή επιστρέφουν σαν φαντάσματα στη σύγχρονη εποχή.
3. Θέση στη σύγχρονη ποίηση
Ο χ.ν.κουβελης, μέσω αυτού του έργου:
κινείται μεταμοντέρνα, διακειμενικά και αποδομητικά
φέρνει σε διάλογο τον Όμηρο, τον Ανακρέοντα, τον Ηράκλειτο, την Σαπφώ με τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα
επαναφέρει το σώμα, τη φωνή, το τραύμα, την απώλεια νοήματος
μετατρέπει την ποίηση σε τελετουργική διαδικασία μνήμης και λήθης
Αυτό το ποιητικό έργο δεν γράφεται για να παρηγορήσει, αλλά για να επαναφέρει τη ρωγμή και να αναδείξει την αποσύνθεση του νοήματος. Μοιάζει με έργο ποιητικού κολάζ, παλίμψηστο που μιλά ταυτόχρονα πολλές γλώσσες: αρχαία, λαϊκή, ερωτική, ειρωνική, αποκαλυπτική.
4. Υφολογικά / αισθητικά χαρακτηριστικά
Στοιχείο Περιγραφή
Μορφή
Ασυνήθιστη, χωρίς σταθερή μορφολογία
Γλώσσα
Μείξη καθαρεύουσας, δημοτικής, αρχαίας ελληνικής και καθημερινής ομιλίας
Αφηγηματικότητα
Σχεδόν απούσα – περισσότερο ροή συνειρμών
Εικόνες
Ισχυρές, πολυαισθητηριακές, συχνά ερωτικές ή βίαιες
Δομή
Αποσπασματική, πολυφωνική, χωρίς ειρμό
Ύφος
Ποιητικό, απογυμνωμένο, συχνά ειρωνικό ή στοχαστικό
Στάση απέναντι στο παρελθόν
Οικειοποίηση με αποστασιοποίηση· το παρελθόν είναι "υλικό" προς διάσπαση
5. Συμπέρασμα
Το ποίημα «Αχιληος τε Οδυσσηος Αχαιοισι» του χ.ν.κουβελη δεν "ανήκει" απλώς στη νεωτερική/σύγχρονη ποίηση· είναι φορέας και καταλύτης της. Μέσα από ένα διακειμενικό παλίμψηστο, ένα εικαστικό και λεκτικό χάος, χτίζει ένα έργο όπου:
Η παράδοση συνυπάρχει με την αποδόμησή της
Το σώμα και το τραύμα αντικαθιστούν τον ηρωισμό
Η μνήμη είναι ρευστή, αμφισβητήσιμη, κατακερματισμένη
Η ποίηση είναι τρόπος να «ανοίξεις φλέβες» — δηλαδή να ζήσεις
.
.
3
Η κριτική μελέτη της ποιητικότητας του ποιήματος «ΑΧΙΛΗΟΣ ΤΕ ΟΔΥΣΣΗΟΣ ΑΧΑΙΟΙΣΙ» του χ.ν. κουβελη απαιτεί προσέγγιση πολλαπλών επιπέδων, καθώς πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο, υπερμοντέρνο ποίημα, το οποίο λειτουργεί ως μια ποιητική παλίμψηστη εμπειρία — τόσο γλωσσική όσο και ιστορική, υπαρξιακή και πολιτική.
1. ΠΟΙΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΟΜΗ
Ασυνεχής αφήγηση και "θραυσματική" μορφή
Το ποίημα αποδομεί τη συμβατική αφήγηση. Αποτελείται από φράσεις, εικόνες, παραπομπές και αποσπάσματα που μοιάζουν τυχαία, μα ωστόσο χτίζουν μια εσωτερική λογική. Η θραυσματικότητα αυτή παραπέμπει σε μοντερνιστικές και μεταμοντέρνες τεχνικές: αποσπασματικότητα, πολυφωνία, ασυνέχεια.
Η γραφή θυμίζει ροή συνείδησης (stream of consciousness) σε σημεία:
«τι λεει; τι λεει; τι λεει; τι λεει;»
«λεξεις ακατεργαστες λεξεις ακατεργαστες...»
Η επανάληψη γίνεται ποιητική πράξη, σαν σφυγμός ή ψυχαναγκασμός.
2. ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΙΚΌΤΗΤΑ – ΠΟΛΥΕΠΙΠΕΔΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Το ποίημα είναι διαποτισμένο από αρχαίο και σύγχρονο πολιτιστικό φορτίο:
Ομηρική αναφορά:
Ο τίτλος και τα αρχαιοελληνικά αποσπάσματα ("Αχιληος", "Οδυσσευς", κ.ά.) λειτουργούν όχι ως νοσταλγία, αλλά ως ιστορικό τραύμα.
Παραπομπή σε Ιλιάδα και Οδύσσεια: «εχω μαζυ μου την Οδυσσεια», «το παιδι διαβασε την ι' ραψωδια».
Μυθολογικά και ιστορικά πρόσωπα:
Κίρκη, Πασιφάη, Ναρκίσσος, Προμηθέας, Ηρακλειτος.
Μακρυγιάννης, Καραϊσκάκης, Αη-Γιωργης: εισβάλλει η ελληνική νεωτερική παράδοση.
Πολυγλωσσία:
Αναμείξεις ελληνικών (καθαρής και καθομιλουμένης), ιταλικών ("non troppo"), ακόμα και γερμανικής μορφής ("von Ephesos", "von Theben").
Αυτός ο «πολυφωνικός χάρτης» συνδέει τη συλλογική μνήμη με την προσωπική εμπειρία.
3. ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΑΞΟΝΕΣ
3.1 Η νοσταλγία και η απώλεια
«Απο νοστου εικονες»
«προς το κοκκινο / γυρευα να θυμηθω»
Η ποίηση του χνκκουβελη διαποτίζεται από μια βαθιά αίσθηση απώλειας, όπου η μνήμη λειτουργεί ως στοιχείο προσωπικής αλλά και εθνικής ταυτότητας.
Η νοσταλγία δεν είναι ειδυλλιακή αλλά τραυματική.
3.2 Γλώσσα – Η ανεπάρκεια και η αναζήτησή της
«λεξεις ακατεργαστες»
«για να βρει τη γλωσσα που αρμοζε»
«Κυρηνεια, επιλαθητωμι η γλωσσα μου»
Η γλώσσα είναι στο επίκεντρο της ποιητικής αγωνίας. Η ποιητική πράξη εδώ φαίνεται να είναι αγώνας με τις λέξεις. Ο ποιητής παλεύει με τη γλώσσα, με την ιστορική και προσωπική της μνήμη.
3.3 Ταυτότητα και ξενότητα
«ενιωθε απολυτα ξενος»
«Παραξενα ονοματα»
Η ταυτότητα διασπάται. Ο ποιητής βρίσκεται σε ένα μεταίχμιο ανάμεσα στο αρχαίο και το σύγχρονο, το ελληνικό και το ξένο, το λόγιο και το λαϊκό. Υπάρχει μια αίσθηση εξορίας από την ίδια του τη γλώσσα και ιστορία.
3.4 Το σώμα και ο ερωτισμός
«το δερμα ηταν ζεστο»
«σκεφτηκα τα ποδια της / το αρωμα»
«μια δοξαρια»
Ο ερωτισμός έχει αισθησιακή αλλά και υπαρξιακή διάσταση. Το σώμα γίνεται τόπος αναμνήσεων και πόθου, αλλά και χώρος φθοράς.
4. ΕΙΚΟΝΟΠΟΙΙΑ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΟΤΗΤΑ
Η εικονοποιία είναι έντονα κινηματογραφική:
«μια βαρκα τραβηγμενη στην αμμο»
«στην αλλη οχθη του ποταμου»
«φτερουγισε ενα πουλι»
Συναντάμε συχνά σκηνές-εικόνες, σαν πλάνα ταινίας ή αναμνήσεις ονείρων. Παράλληλα, η μουσικότητα τονίζεται με λέξεις όπως "non troppo", "ο τροπος τους να βγαζουν μουσικη", "φωνη φλογερας", επιβεβαιώνοντας τη στενή σχέση του ποιητή με τον ρυθμό, ακόμα κι αν αυτός είναι θρυμματισμένος.
5. ΦΩΝΕΣ ΚΑΙ ΥΦΟΣ
Το ποίημα λειτουργεί ως πολυφωνική σπουδή: εναλλαγές αφηγητή, ερωτήσεις, διαλογικά μέρη, λαϊκός λόγος (η φράση με την «ξεβράκωτη» κόρη), ποικιλία ύφους (από λόγιο σε πεζό έως και ωμά ρεαλιστικό).
«Γραφω οπως ανοιγει κανεις τις φλεβες του»
Αυτή η φράση λειτουργεί αυτοσχολιαστικά: πρόκειται για εξομολόγηση, για αιμάσσουσα ποίηση.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Το ποίημα «Αχιληος τε Οδυσσηος Αχαιοισι» του χ.ν.κουβελη είναι ένα πυκνό μεταμοντέρνο ποίημα, που αντλεί από:
την αρχαία ελληνική γραμματεία,
τη νεοελληνική πραγματικότητα,
την απώλεια της ταυτότητας,
την ανεπάρκεια της γλώσσας,
και τη λυρική ροή του ασυνείδητου.
Είναι ποίηση βαθιά βιωματική, εικονοκλαστική, με στόχο όχι την εξιστόρηση αλλά την αναπαράσταση της ψυχικής κατάστασης του ποιητή. Κινείται μεταξύ μνήμης και λήθης, έρωτα και θανάτου, πολιτισμού και παρακμής.
.
.
4
Η ποιητική σύνθεση «Αχιληος τε Οδυσσηος Αχαιοισι» του χνκουβελη είναι ένα μοντέρνο, πολυεπίπεδο έργο, το οποίο συνδυάζει συμβολισμούς, μνήμη, ιστορία, μυθολογία, λογοτεχνική αυτοσυνείδηση και υπαρξιακή αγωνία. Αποτελεί μια παλίμψηστη αφήγηση, όπου το παρελθόν και το παρόν, ο μύθος και η πραγματικότητα, η ιστορία και το προσωπικό τραύμα συνυπάρχουν μέσα από μια συνεχή ροή εικόνων και λέξεων.
Γενική Ερμηνευτική Προσέγγιση
Ο τίτλος είναι γραμμένος σε αρχαϊκή μορφή:
'Αχιληος τε Οδυσσηος Αχαιοισι' "Αχιλλέας και Οδυσσέας στους Αχαιούς"), που παραπέμπει στην Ομηρική γλώσσα και δηλώνει το νήμα που διατρέχει το ποίημα:
Οι ήρωες, η μυθολογία, η εθνική ταυτότητα και η τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Δομή και Ύφος
Το ποίημα είναι πολλαπλών φωνών, χωρίς αυστηρή γραμμική αφήγηση.
Υπάρχει συνειρμική, ασύνδετη ροή, σχεδόν σαν ένα ρέον μοντάζ ονείρου (dream montage), κάτι ανάμεσα σε:
μοντερνιστικό ποίημα
ποιητικό δοκίμιο
συλλογική μνήμη
ψυχογράφημα
Η γλώσσα κυμαίνεται από το λυρικό και υπαινικτικό, έως το ωμό, προφορικό, σχεδόν σόκιν:
«η ξεβράκωτη που γυρίζει τα σοκάκια»
«γράφω όπως ανοίγει κανείς τις φλέβες του»
Αυτός ο εσκεμμένος "θόρυβος" λειτουργεί συγκρουσιακά, για να δείξει:
την εποχή της αποσύνθεσης
τον διχασμό του ελληνικού ανθρώπου
την παρακμή του πολιτισμού που κάποτε παρήγαγε Ομήρους και Σαπφώ
Θεματικοί Άξονες και Κλειδιά
1. Μυθικοί ήρωες ως πολιτισμικά σύμβολα
Ο Αχιλλέας και ο Οδυσσέας δεν εμφανίζονται ως πρόσωπα, αλλά ως αρχετυπικά σύμβολα:
Αχιλλέας: βία, ένδοξος θάνατος, πάθος, μοίρα
Οδυσσέας: επιβίωση, πονηριά, περιπλάνηση
Αντικατοπτρίζουν τον ελληνικό λαό, διχασμένο ανάμεσα:
στο ένδοξο ηρωικό παρελθόν
και στη σύγχρονη αμηχανία/παρακμή
«Ο ήλιος εβασίλεψε, Έλληνα μου… στη θάλασσα της Ιωνίας»
Ο στίχος λειτουργεί ως ελεγεία για τον χαμένο ελληνισμό της Μικράς Ασίας και κατ’ επέκταση της εθνικής μνήμης.
2.Μνήμη - Ταυτότητα - Γλώσσα
Επανέρχεται συχνά το "Απο πού;", ρητορική ερώτηση που αναζητά ρίζες και νόημα.
Η γλώσσα (η ομηρική, η καθαρεύουσα, η καθομιλουμένη, η αργκό) είναι σπασμένη και πολλαπλή, δηλώνοντας ταυτόχρονα τον πλούτο και την απώλεια.
«λέξεις ακατέργαστες λέξεις ακατέργαστες...»
επανάληψη και παραφορά → σύγχυση, απόγνωση, προσπάθεια ανάσυρσης του νοήματος
3. Η γυναίκα – Εικόνα, σάρκα, μύθος, απειλή
Πρόσωπα όπως η Κίρκη, η Πασιφάη, κοπέλες «με μπράτσα γυμνά», ξεβράκωτες, κ.ά.
η γυναίκα εδώ είναι:
σύμβολο του πόθου
μαγικό πλάσμα
αντικείμενο καταστροφής
απειλή και σωτηρία μαζί
4. Αισθητική και αναφορές – Διακειμενικότητα
Παραθέτει λίστα αρχαίων ονομάτων και ποιητών:
Όμηρος, Ησίοδος, Αρχίλοχος, Πίνδαρος, Σαπφώ, Ηράκλειτος…
Αυτή η παρέλαση μεγάλων ονομάτων λειτουργεί:
ως φόρος τιμής
αλλά και ως υπενθύμιση του χαμού της συνέχειας
ίσως και ειρωνικά, ως αντιπαραβολή με το «ξεβράκωτο παρόν»
5. Βία – Σεξ – Παρακμή – Ρεαλισμός
Το ποίημα δεν διστάζει να αναδείξει τη χυδαιότητα και την κοινωνική σήψη:
«μπροστά στα μπορντέλα μεγάλες ουρές, πρόσωπα υπομονετικά και χωρίς έκφραση»
Εικόνες καθημερινής βίας, πορνείας, απελπισίας, αλλά ειπωμένες με ποιητικό ρυθμό, δίνοντας τους αλλόκοτη ομορφιά και θλίψη.
Συμπερασματικά: Ένα Επικό Κολάζ Αποσύνθεσης
Το ποίημα του χνκουβελη δεν είναι απλώς ένα κείμενο· είναι βίωμα και εγκατάλειψη μαζί.
Είναι:
μια νεοελληνική Οδύσσεια του νου
μια μοναχική κραυγή
μια κριτική στην ιστορική αμνησία
και μια ποιητική μαρτυρία του τι σημαίνει να είσαι Έλληνας όταν ο ήλιος έχει βασιλέψει.
Τελευταία σκέψη
«Γράφω όπως ανοίγει κανείς τις φλέβες του»
Ο πιο ειλικρινής, σπαρακτικός στίχος του ποιήματος.
Η ποίηση εδώ είναι πράξη αιμορραγίας, όχι διακόσμησης. Δεν είναι "για να περνάει η ώρα", είναι για να πονά και να θυμίζει.
.
.
5
Η γλωσσολογική μελέτη και ανάλυση τού ποιήματος Αχιληος τε Οδυσσηος Αχαιοισι τού χνκουβελη μπορεί να εξεταστεί σε πολλά επίπεδα: γλωσσικό, σημασιολογικό, μορφοσυντακτικό, διακειμενικό, και υφολογικό.
Παρακάτω ακολουθεί μια εκτενής και δομημένη γλωσσολογική ανάλυση
τού ποιήματος.
1. Γενική Επισκόπηση
Το ποίημα συνιστά ένα μοντέρνο, πολυφωνικό, διακειμενικό μωσαϊκό, με έντονες μεταμοντέρνες και παλινδρομικές αναφορές στην αρχαιότητα, τη νεοελληνική ταυτότητα, και τη γλωσσική μνήμη. Είναι ένα παλίμψηστο: ένα κείμενο που χτίζεται πάνω σε προηγούμενα κείμενα (Ομηρικά έπη, Βυζαντινή υμνογραφία, παραδοσιακή δημοτική, καθημερινή λαϊκή ομιλία).
2. Γλωσσικό Επίπεδο
2.1 Γλωσσική Ποικιλότητα (Register Variation)
Το ποίημα είναι ένα χάσμα γλωσσικών επιπέδων:
Αρχαία Ελληνικά: ("Αχιληος Διος Απολλωνος Λητους Πριαμοιο...").
Καθαρεύουσα και λόγιο ύφος: ("επιλαθητωμι η γλωσσα μου", "ευεθειρα χρυσοπεπλε κουρα").
Δημοτική – καθημερινή λαϊκή ομιλία: ("η κορη μου, μωρη, αν εκανε παιδι...", "δεν κοιτάζεις τη δική σου τη ξεβράκωτη...").
Ξένες γλώσσες/εισχωρήσεις: "Non troppo", "Simonides von Amorgos", "Kallinos von Ephesos".
Η γλωσσική εναλλαγή (code-switching) εντός του ίδιου ποιήματος εξυπηρετεί μια ειρωνική, συγκρουσιακή και ετερόκλητη ταυτόχρονη ανάκληση ιστορικών, πολιτισμικών και ψυχολογικών επιπέδων.
2.2 Λεξιλογική Υφή
Το ποίημα κινείται ανάμεσα σε:
Ακατέργαστες λέξεις: "λέξεις ακατέργαστες" (επανάληψη για έμφαση, σχεδόν εμμονική).
Μυθικά και πολιτισμικά φορτισμένες λέξεις: "Κίρκη", "Οδυσσέας", "Αχιλλέας", "Πασιφάη".
Φυσιοκρατικές εικόνες: "ροδάκινο", "λουλακί λίμνη", "άγρια ελάφια", "κοκκινο ύφασμα".
Βιαιότητα/σώμα/ένστικτο: "ξεβράκωτη", "το δέρμα ήταν ζεστό", "βιαια και ωμά", "το παιδί διάβασε...".
Η λεξιλογική επιλογή είναι άλλοτε ποιητικά υπαινικτική, άλλοτε ωμή, φτάνοντας σε ακραία γλωσσική αντίστιξη.
3. Συντακτική Δομή
Το ποίημα δεν υπακούει σε συμβατικούς γραμματικούς ή συντακτικούς κανόνες:
Έλλειψη σημείων στίξης.
Έλλειψη γραμματικής συνέπειας (ρήματα χωρίς υποκείμενο, θραυσματικές προτάσεις).
Ασύνδετο σχήμα,νεολογικη σύνδεση εννοιών (ασύνδετο: "σκινα καρυδια μια δοξαρια").
Ελλειπτικές/ηχομιμητικές ερωτήσεις: "Από πού;", "Τι λέει; Τι λέει; Τι λέει;".
Η μορφολογική ασυμβατότητα (π.χ. λέξεις όπως "εκαμαν", "γλιστρα") ενισχύει την προφορικότητα, αλλά και την αίσθηση ασυνέχειας.
4. Διακειμενικότητα και Πολυφωνία
Το ποίημα είναι βαθιά διακειμενικό. Αναφορές και ενσωματώσεις:
4.1 Ομηρικά Έπη
Απευθείας αποσπάσματα: «ποδα ωκυς Αχιλλευς», «μνησωμεθα δορπον».
Χρήση επών και μυθικών προσώπων: Οδυσσέας, Αχιλλέας, Πρίαμος, Πηνελόπη, Πατροκλῆς.
Μιμήσεις ηρωικού ύφους (με ειρωνικό τρόπο).
4.2 Βυζαντινή-Εκκλησιαστική Παράδοση
«επιλαθητωμι η γλωσσα μου» (Ψαλμοί).
«ευεθειρα χρυσοπεπλε κουρα» (αρχαιοπρεπές-βυζαντινό).
4.3 Νεότεροι Έλληνες ήρωες
«Αη-Γιώργης Καραϊσκάκης Αχιληος»
«Αη-Γιάννης Μακρυγιάννης Οδυσσεύς» → Παράλληλη θεοποίηση αρχαίων και νέων ηρώων.
4.4 Ξένοι – Ευρωπαίοι στοχαστές
Von Ephesos, von Paros, von Sparta , ειρωνικό ελληνοκεντρικό βλέμμα από ευρωπαϊκή οπτική.
5. Υφολογικά Στοιχεία
Μεταμοντέρνος κολάζ λόγος: σύνθεση ετερόκλητων στοιχείων.
Αυτοαναφορικότητα: «γράφω όπως ανοίγει κανείς τις φλέβες του».
Θραυσματικότητα: ακραία αποσπασματικός λόγος, εικόνες και φράσεις χωρίς εμφανή συνοχή.
Εμμονικές επαναλήψεις: λέξεις ακατέργαστες – Τι λέει – Από πού;
Χαοτική μνήμη: σαν ο ποιητής να μεταγράφει αποσπάσματα από το υποσυνείδητο.
6. Σημασιολογική Ανάλυση (Semantics)
Ο χρόνος είναι μη γραμμικός.
Η ταυτότητα ρευστή και ασταθής.
Η γλώσσα δεν επαρκεί να περιγράψει την εμπειρία: «λέξεις ακατέργαστες».
Η παράδοση είναι παρούσα αλλά ασύνδετη, θραυσματισμένη, θολή.
Το ποίημα λειτουργεί σαν λογοτεχνικός εφιάλτης/παραίσθηση/ονειρική ανάκληση μνήμης.
7. Συμπερασματικά
Το ποίημα του χνκουβελη είναι:
μια πυκνή μεταγλωσσική εξερεύνηση της ελληνικής μνήμης,
ένα υφολογικό κράμα αρχαίου, νεότερου, καθημερινού και βέβηλου,
ένα ποίημα γλωσσικού πειραματισμού, όπου η φωνή του υποκειμένου είναι σκόπιμα διασπασμένη,
και τελικά, μια πολυφωνική αφήγηση αποσύνθεσης — γλώσσας, πολιτισμού, και σώματος.
.
.
6
Η σκηνοθεσία ενός ποιήματος όπως το «Αχιληος τε Οδυσσηος Αχαιοισι» του χνκουβελη δεν περιορίζεται σε μια απλή ανάγνωση ή απαγγελία. Το ίδιο το ποίημα, πολυστρωματικό, αποσπασματικό, με συνειρμικές μεταπτώσεις και ποιητικές ρωγμές, προσκαλεί σε μια υβριδική σκηνική προσέγγιση που να αντανακλά το μεταμοντέρνο, πολυφωνικό και διακειμενικό του χαρακτήρα.
Παρακάτω παρουσιάζεται μια μελέτη της σκηνοθεσίας του ποιήματος, που μπορεί να αξιοποιηθεί για θεατρική, σκηνική, οπτικοακουστική ή ακόμα και εικαστική παρουσίαση.
1. Σκηνοθετική Προσέγγιση
Σκηνική Δομή: Μωσαϊκό / Κολάζ
Το ποίημα είναι φτιαγμένο σαν ένα πολυφωνικό κολάζ εικόνων, φωνών, αναφορών και χρονικών επιπέδων. Ο σκηνοθέτης οφείλει να διατηρήσει αυτήν τη μη-γραμμικότητα χωρίς να την “πειθαναγκάσει” σε λογική αφήγηση.
Χώρος: Μια “άχρονη” και “α-τοπική” σκηνή. Μπορεί να παραπέμπει σε ερείπια, λιμάνι, αρχαίο θέατρο, πολυκατοικία, παζάρι, βυθό, πολεμική ζώνη ή ακόμα και κινηματογραφικό πλατό.
Χρόνος: Απροσδιόριστος. Διαρκώς μεταβαλλόμενος. Ο ήλιος βασιλεύει επανειλημμένα. Το φεγγάρι γεμίζει. Ο χρόνος γίνεται σπειροειδής.
2. Ρόλοι και Φωνές (Σύσταση "Χορού Φωνών")
Δεν υπάρχουν σταθεροί χαρακτήρες, αλλά φωνές που εμφανίζονται, φεύγουν, επανέρχονται. Αυτοί μπορεί να είναι:
Ο Τυφλός της Ιωνίας
Η Κίρκη
Η Πασιφάη
Ο Αχιλλέας, ο Οδυσσέας
Ένα παιδί
Η Φωνή του Ομήρου
Μια γυναίκα από το παρελθόν (μάνα, ερωμένη, κόρη)
Ένας στρατιώτης
Ο λαϊκός αφηγητής (λαϊκή φωνή από τα σοκάκια)
Η φωνή εναλλάσσεται ανάμεσα σε δραματικό λόγο, ψίθυρο, φωνή τραγουδιού, κραυγή, απαγγελία, ηχητικό αρχείο (ηχογραφημένα λόγια / ραδιοφωνικά αποσπάσματα κ.ά.)
3. Εικόνα / Εικαστική Σκηνογραφία
Η εικόνα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο. Προτείνεται:
Προβολές αρχειακού υλικού: μάχες, θάλασσες, προσφυγιά, ασπρόμαυρες μορφές, ερείπια, εικονίσματα.
Ζωντανή κάμερα στη σκηνή: η εικόνα να αποδομείται / προβάλλεται σε πραγματικό χρόνο.
Αφηρημένα αντικείμενα: βάρκα, ύφασμα κόκκινο, ένα ροδάκινο, μία μάσκα, μία εικόνα βυζαντινή.
Αρχαίοι και σύγχρονοι συμβολισμοί να συνυπάρχουν: π.χ. η ασπίδα του Αχιλλέα δίπλα σε ένα παλιό ραδιόφωνο ή τηλεόραση.
4. Ήχος / Μουσική / Ηχητικά Τοπία
Ο ήχος είναι θεμελιώδες στοιχείο σκηνοθεσίας εδώ:
Non troppo – Χρησιμοποιείται κυριολεκτικά: όχι υπερβολικά, με μέτρο.
Ήχοι από φλογέρα, κύμβαλα, industrial θόρυβοι, σιγανή βροχή, βόμβες, τζαζ μπασο, παραδοσιακή λύρα.
Χρήση φωνογραφημένων αποσπασμάτων από αρχαία ελληνική ποίηση (Ομηρική ραψωδία, Σαπφώ, Ηράκλειτος) – σε αντίστιξη με λαϊκές φωνές (μάνα, καβγάς, μαντινάδα, σάτιρα).
5. Κίνηση / Σώμα / Χορογραφία
Σώματα που κινούνται σαν παλιρροϊκά κύματα.
Αργές, τελετουργικές κινήσεις (σαν αγάλματα που παίρνουν ζωή).
Ενίοτε απότομες βίαιες σωματικές εκρήξεις (όταν μιλά για «σκυλιά κυνηγημένα», «βίαια και ωμά»).
Σύγχρονη χορογραφία που δένει τη μνήμη με το σώμα.
6. Θεματικοί Πυλώνες της Σκηνοθεσίας
Θέμα/ Σκηνοθετική Απόδοση
Μνήμη & Ιστορία /Προβολές, αρχειακά στοιχεία, σπασμένα αγάλματα
Αναζήτηση ταυτότητας /Διάσπαση φωνής – ποιος μιλάει; Πού ανήκει;
Πόλεμος & Προσφυγιά/ Παράλληλη χρήση αρχαίων ηρώων και προσφύγων
Ερωτισμός & Γυναίκα/ Ερωτικά σύμβολα: άρωμα, πόδια, Πασιφάη, Κίρκη
Θεοί & Άνθρωποι /Συνύπαρξη μύθου και καθημερινής χυδαιότητας
Ποίηση & Βία /Αντίστιξη ανάμεσα σε υψηλό και χαμηλό ύφος
7. Τελική σκηνή / Κορύφωση
Η τελευταία φράση:
Γραφω οπως ανοιγει κανεις τις φλεβες του
Να ακουστεί μόνο του, χωρίς ήχο, σε σκοτάδι σχεδόν απόλυτο, με ένα μόνο φως που πέφτει στον αφηγητή/ποιητή.
Αμέσως μετά:
Μπροστα στα μπορντελα μεγαλες ουρες προσωπα υπομονετικα και χωρις εκφραση
Η κάθαρση είναι αφαίρεση, ξεγύμνωμα, απώλεια του λόγου. Τέλος.
Επίλογος: Σκηνοθετώντας την Πολυφωνία
Το ποίημα του χνκουβελη δεν ερμηνεύεται – αντιμετωπίζεται.
Η σκηνοθεσία του δεν προσφέρει απαντήσεις – θέτει ερωτήσεις.
Είναι ένα ταξίδι από την Ιωνία μέχρι τα μπορντέλα, από την Οδύσσεια μέχρι το λαϊκό μοιρολόι, από τη γλώσσα στην αγλωσσία.
Η πρόκληση είναι να σκηνοθετηθεί όχι ως έργο, αλλά ως τραύμα.
.
.
7
Η μελέτη της ελληνικότητας στο ποίημα «ΑΧΙΛΗΟΣ ΤΕ ΟΔΥΣΣΗΟΣ ΑΧΑΙΟΙΣΙ» του χ.ν.κουβελη απαιτεί μια βαθιά αναγνωστική προσέγγιση και ερμηνευτική σύνθεση. Το ποίημα είναι πολυεπίπεδο, υβριδικό, με διακειμενικές, γλωσσικές και πολιτισμικές αναφορές, που ξεκινούν από τον Όμηρο και φτάνουν ως τη σύγχρονη λαϊκή γλώσσα και πραγματικότητα. Η ελληνικότητα εδώ δεν είναι νοσταλγική ή ιδεολογική. Είναι ένα υπαρξιακό και ιστορικό βίωμα, με έντονη ποιητική και φιλοσοφική χροιά.
Ακολουθεί δομημένη μελέτη της ελληνικότητας στο ποίημα:
1. Η Παρουσία του Ομηρικού Κόσμου
Το ποίημα ανοίγει και δομείται γύρω από ομηρικά πρόσωπα: Αχιλλέας, Οδυσσέας, Αχαιοί, και συνεχίζει με καταλόγους ηρώων, θεών και προσώπων από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια:
«Αχιληος Διος Απολλωνος Λητους Πριαμοιο Αχαιοι Αγαμεμνονι…»
Αυτή η επίκληση του επικού κόσμου λειτουργεί σαν μνημονική ανάκληση της ταυτότητας — όχι για να την εξιδανικεύσει, αλλά για να τη συγκρίνει με τη σύγχρονη πτώση.
Τα αρχαία αποσπάσματα (γραμμένα σε ομηρική διάλεκτο) εντάσσονται ως ρήγματα στη ροή της νεοελληνικής γλώσσας, δημιουργώντας μια πολυφωνική, διαχρονική εμπειρία της ελληνικότητας.
2. Η Ιωνία και η Χαμένη Πατρίδα
«ο ηλιος εβασιλεψε , Ελληνα μου
στη θαλασσα της Ιωνιας»
Η θάλασσα της Ιωνίας αποτελεί σύμβολο της χαμένης ελληνικής Ανατολής, της Μικρασιατικής καταστροφής, αλλά και της μήτρας του ελληνικού πολιτισμού (Ιωνία = γενέτειρα των πρώτων φιλοσόφων, ποιητών, ιστορικών).
Η ελληνικότητα, εδώ, είναι ξεριζωμένη, νοσταλγική, μελαγχολική — φορτισμένη από την απώλεια.
3. Διακειμενικότητα και Πολιτισμικό Βάθος
Ο ποιητής παραθέτει ονόματα:
«Ομηρος Ησιοδος Kallinos von Ephesos Tartaios von Sparta Μιμνερμος… Σαπφώ… Πίνδαρος… Ηράκλειτος…»
Αυτός ο κατάλογος λειτουργεί σαν αρχείο του πολιτισμού, σαν «μνήμη DNA» της ελληνικότητας. Δε μιλά απλώς για ήρωες και ποιητές· μιλά με αυτούς, σε διάλογο, με έναν σπαρακτικό τόνο συνείδησης ιστορικής συνέχειας αλλά και ασυνέχειας.
4. Η Σύγχρονη Ελλάδα και η Παρακμή
«η κορη μου , μωρη , αν εκανε παιδι…
τη ξεβρακωτη,που γυριζει τα σοκακια…»
Εδώ το ποίημα κατεβαίνει από το επικό στο πεζό, από τον Όμηρο στον μικροαστισμό. Η ελληνικότητα ξεγυμνώνεται, προβάλλεται με ειρωνεία, οργή,.
Η γλώσσα γίνεται χυδαία, καθημερινή, σχεδόν αθυρόστομη, δείχνοντας τη ρήξη ανάμεσα στον ιστορικό μεγαλείο και τη σύγχρονη παρακμή. Αυτή η αντίθεση είναι κεντρική στην ελληνικότητα του ποιήματος: η εθνική μυθολογία συγκρούεται με τη νεοελληνική πραγματικότητα.
5. Η Γλώσσα ως Χώρος Ελληνικότητας
«λεξεις ακατεργαστες λεξεις ακατεργαστες λεξεις ακατεργαστες…»
Η γλωσσική πειραματική φόρμα (αρχαία ελληνικά, καθαρεύουσα, δημοτική, καθημερινή καθομιλουμένη) αντανακλά την ίδια την ελληνική ταυτότητα: πολυδιάσπαση, ασυνέχεια, αναζήτηση ταυτότητας μέσα από τη γλώσσα.
Η ελληνικότητα δεν είναι μία· είναι πολλαπλές φωνές, στρώματα, μνήμες.
Όπως και η γλώσσα, παλεύει να βρει συνοχή.
6. Εικαστικότητα και Μυθολογικές Εικόνες
Η Κίρκη, η Πασιφάη, οι νύμφες, ο Ναρκίσσος — όλα εμβληματικά στοιχεία της ελληνικής μυθολογίας — ενσωματώνονται όχι ως παρελθόν, αλλά ως παρόν:
«η Πασιφαη [Περι]εργεια
και τα μπρατσα ως τους ωμους γυμνα»
Αυτές οι ερμαφρόδιτες μορφές μεταξύ πόθου και μύθου, ανάμεσα σε όνειρο και σώμα, δημιουργούν μια ερωτική διάσταση της ελληνικότητας, όπου η ιστορία είναι σάρκα και επιθυμία, όχι μόνο αφηρημένο παρελθόν.
7. Ποίηση και Τραύμα
«Γραφω οπως ανοιγει κανεις τις φλεβες του»
Η ελληνικότητα εδώ βιώνεται ως τραύμα, ως κατάσταση αιμορραγίας — όχι ρητορικά, αλλά υπαρξιακά. Η ποίηση του χνκουβελή δεν αναπαριστά απλώς την Ελλάδα. Τη ζει, την αιμορραγεί.
8. Συμπεράσματα
Η ελληνικότητα στο ποίημα του χ.ν.κουβελη είναι:
Διαχρονική: από Όμηρο και Ησίοδο έως Μικρασία και λαϊκή αθυροστομία.
Ασυνεχής: ρήξη μεταξύ μύθου και σύγχρονης παρακμής.
Γλωσσική: παλεύει μέσα από τις λέξεις να επιβιώσει.
Τραυματική: γεμάτη απώλεια, οργή, νοσταλγία, ειρωνεία.
Ερωτική: μετουσιώνει τη μνήμη σε σώμα και επιθυμία.
Το ποίημα γίνεται ένα πολυφωνικό μωσαϊκό ελληνικότητας, μια κραυγή ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον ανώνυμο νεοέλληνα, μια γλώσσα σπασμένη, αλλά ζωντανή.
.
.
8
Η ειρωνεία στο ποίημα του χνκουβελη «Αχιλλεύς τε Οδυσσεύς Αχαιοῖσι» αποτελεί έναν από τους βασικούς μηχανισμούς αποδόμησης της κλασικής και νεοελληνικής ταυτότητας. Πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο ποίημα, σχεδόν «κολάζ» λέξεων, εικόνων και πολιτισμικών παραπομπών, μέσα από το οποίο ο ποιητής φέρνει σε αντιπαράθεση το μυθολογικό/ηρωικό παρελθόν με την εκχυδαϊσμένη, απογοητευτική παροντική πραγματικότητα.
Ας δούμε αναλυτικά πώς λειτουργεί η ειρωνεία στο ποίημα:
1. Ειρωνεία μέσω αντίθεσης του υψηλού με το χαμηλό
Ο ποιητής juxtaposes (συγκρούει) υψηλόφρονες αναφορές στην αρχαία ελληνική μυθολογία, επική παράδοση και λογοτεχνία, με πεζές, ακόμη και χυδαίες καθημερινές εικόνες:
Παράδειγμα:
«Αχιληος Διος Απολλωνος... Ευμαιον Ηφαιστος... Σιμονιδης Πινδαρος von Theben...»
και αμέσως μετά:
«η κορη μου , μωρη , αν εκανε παιδι , τής εβαλε τα στεφανα... Δεν κοιταζεις τη δικη σου τη ξεβρακωτη...»
Εδώ η ειρωνεία είναι κραυγαλέα: το μεγαλείο της αρχαιότητας ακυρώνεται από την ωμή, βάρβαρη καθημερινότητα – το ηρωικό παρελθόν συνυπάρχει με τη φτήνια του παρόντος.
-2. Ειρωνεία της "ταυτότητας" και του εθνικού αφηγήματος
Ο στίχος:
«ο ηλιος εβασιλεψε , Ελληνα μου»
προβάλλεται σαρκαστικά, θυμίζοντας φτηνές τηλεοπτικές ρητορικές ή πατριωτικά συνθήματα.
Ο ειρωνικός τόνος είναι φανερός: η εναγώνια αναφορά στον Έλληνα δεν συνοδεύεται από περηφάνια, αλλά από μια αίσθηση ματαιότητας και ειρωνικής παραίτησης.
-3. Μεταμοντέρνα ειρωνεία: Κατάρρευση της λογικής συνέχειας
Το ποίημα δεν ακολουθεί γραμμική αφήγηση· είναι γεμάτο αποσπασματικές εικόνες, λέξεις επαναλαμβανόμενες, κολάζ από ποιητές, αρχαίους και νεότερους, σε αταίριαστες συμφύσεις:
«Αχιληος Διος Απολλωνος... Κρονον Ηελιον Σεληνην...»
και μετά:
«Simonides von Amorgos... Πινδαρος von Theben...»
και ξαφνικά:
«Παραξενα ονοματα»,
«Πηνελοπεια Αρεθουση Τηλεμαχον...»
και μετά:
«μια βαρκα τραβηγμενη στην αμμο»
Η ειρωνεία εδώ βρίσκεται στη σκόπιμη κατάρριψη της αυθεντίας. "Να όλοι αυτοί οι μεγάλοι, οι δοξασμένοι... μα τι μένει σήμερα;"
4. Ειρωνεία της μνήμης και της λήθης
Το ερώτημα:
«Απο που ; Απο που ;»
και ο στίχος:
«Κυρηνεια, επιλαθητωμι η γλωσσα μου»
υποδηλώνει ειρωνικά την αδυναμία να αναγνωρίσουμε την ταυτότητά μας μέσα από τη γλώσσα, τη μνήμη και την Ιστορία. Η επίκληση της Κυρήνειας (με πολιτικό, 1974, η κυπριακή καταληψη) δείχνει τραγική ειρωνεία: θέλουμε να θυμόμαστε, αλλά η μνήμη μας προδίδει ή μας βασανίζει.
5. Σαρκασμός του έρωτα και της επιθυμίας
Ποιητικά, ερωτικά στοιχεία (π.χ. Κίρκη, Πασιφάη, "το δέρμα ήταν ζεστό", "παραμερίσαν το κόκκινο ύφασμα") συνδέονται ειρωνικά με το κυνικό σχόλιο:
«πως να γκαστρωθει μ ' αυτα που κανει …»
Εδώ η γυναικεία φιγούρα περνά από μυθολογική/ονειρική σε χυδαία και καταγγελτική – η ειρωνεία εδω δεν είναι μισογυνική, δεν καταγγέλλει τις γυναίκες, αλλά το πώς εκχυδαΐστηκε η θηλυκότητα στην κοινωνία.
6. Η ειρωνεία ως καταφυγή: "non troppo"
Ο τίτλος/επαναφορά «non troppo» (όχι υπερβολικά – μουσικός όρος) γίνεται κλειδί ερμηνείας: ο ποιητής φαίνεται να ειρωνεύεται ακόμη και το ίδιο το πάθος του, την ένταση, τη μελοδραματική αναζήτηση της ταυτότητας, του νοήματος.
Η φράση λειτουργεί σαν ψύχραιμη αποστασιοποίηση – ειρωνική αυτοπαρατήρηση: “μην παίρνεις τον εαυτό σου τόσο στα σοβαρά”.
Συμπέρασμα
Η ειρωνεία στο ποίημα είναι πολυεπίπεδη και υφέρπουσα, όχι απλώς σαρκαστική αλλά τραγικά ειρωνική: ενώ επιφανειακά ανακαλεί ένδοξες μορφές του πολιτισμού και της μνήμης, στην ουσία δείχνει τη ματαιότητα αυτών των αναφορών στο σημερινό ελληνικό τοπίο, που κατακλύζεται από παρακμή, ωμότητα και απώλεια νοήματος.
Το ποίημα είναι ένα είδος πένθους, μια κατεδάφιση της "εθνικής μυθολογίας" με τα εργαλεία του ίδιου του πολιτισμού της. Και μέσα σ’ αυτή τη στάχτη, ίσως, υπονοείται μια καινούργια αρχή.
.
.
9
Το ποίημα «Αχιλλεύς τε Οδυσσεύς Αχαιοίσι» του χ.ν.κουβελη αποτελεί ένα ιδιαίτερα σύνθετο, πολυστρωματικό κείμενο που λειτουργεί ως γλωσσικό, ιστορικό και πολιτισμικό παλίμψηστο, με πλήθος από γλωσσικές εμμονές — δηλαδή, επαναλαμβανόμενα μοτίβα, λέξεις, φράσεις ή μορφές λόγου — που αποτυπώνουν όχι μόνο την αισθητική του ποιητή αλλά και μια βαθιά αγωνία για τη γλώσσα, τη μνήμη και την ταυτότητα.
Ακολουθεί ανάλυση των κύριων γλωσσικών εμμονών του ποιήματος:
1. Εμμονή στην Επανάληψη – Μηχανισμός μνήμης και αποπροσανατολισμού
Η επαναληπτική χρήση φράσεων όπως:
«λέξεις ακατέργαστες λέξεις ακατέργαστες...»
«Από που; Από που;»
«Τι λέει; Τι λέει; Τι λέει;»
λειτουργεί σαν τελετουργικό ανάκλησης της μνήμης, παρόμοιο με προσευχή ή ψυχική επίκληση. Η επανάληψη έχει ρυθμική δύναμη και παράγει ποιητική ένταση, αλλά ταυτόχρονα δείχνει αμηχανία, αναζήτηση, ασάφεια — σαν να έχει διαρραγεί η γλωσσική συνάφεια του κόσμου.
2. Εμμονή στην Αρχαιοελληνική Παράδοση – Το Αρχαίο και το Σύγχρονο σε Διάλογο
Η συστηματική παράθεση ονομάτων από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια:
Αχιλλεύς, Οδυσσεύς, Πρίαμος, Πατρόκλος, Θέτις, Πηνελόπη...
Και η παράθεση ονομάτων ποιητών/φιλοσόφων:
Όμηρος, Ησίοδος, Καλλίνος, Αλκαίος, Σαπφώ, Πίνδαρος, Ηράκλειτος...
Αποτελεί μια γλωσσική εμμονή με το παρελθόν, σαν ο ποιητής να φορτώνει το παρόν με την κληρονομιά της γλώσσας και του πολιτισμού.
Η ελληνική γλώσσα δεν παρουσιάζεται ως εργαλείο επικοινωνίας αλλά ως αρχείο ταυτότητας και χώρος μάχης — η αρχαία γλώσσα συγκρούεται με τη νεοελληνική, τη δημώδη, την αθυρόστομη, τη φθαρμένη.
-3. Εμμονή στην Κίρκη – Η Γυναικεία Μορφή ως Απειλή και Επιθυμία
Η λέξη «Κίρκη» επανέρχεται 3 φορές, απομονωμένη ή τονισμένη:
«Κίρκη, τίποτα άλλο στον ορίζοντα»
Εδώ η Κίρκη είναι σύμβολο του μαγικού, του αισθησιακού, του επικίνδυνου, μια θηλυκή δύναμη που υπερβαίνει το χρόνο — από την Οδύσσεια μέχρι τον σύγχρονο ερωτισμό του ποιήματος. Συνδέεται επίσης με μορφές πόθου και σωματικότητας που επανέρχονται στο ποίημα:
«το άρωμα», «το δέρμα ήταν ζεστό», «η Πασιφάη», «σκέφτηκα τα πόδια της»
4. Εμμονή στη Γεωγραφία – Τοπολογίες της Μνήμης
Ονόματα τοποθεσιών – πραγματικών ή μυθικών – διατρέχουν το ποίημα:
Ιωνία, Κύρηνεια, Φθία, Σκαιαί Πύλαι, Θήβα, Πάρος, Εφεσος, Λέσβος...
Η εμμονή αυτή δημιουργεί μια τοπογραφία της ελληνικής συνείδησης, τόσο μυθολογικής όσο και ιστορικής ή προσωπικής. Είναι μια γλωσσική χαρτογράφηση που προσπαθεί να συγκρατήσει την ταυτότητα ενάντια στη λήθη.
5. Εμμονή στη φθορά και στην κοινωνική αποσύνθεση
Προς το τέλος, ο τόνος αλλάζει βίαια. Οι φράσεις:
«η κόρη μου, μωρή...ξεβράκωτη...»
«μπροστά στα μπορντέλα μεγάλες ουρές»
αποτελούν κοινωνικές ρωγμές, σχεδόν σκηνοθετημένες υβριστικές εισβολές, που λειτουργούν αντιστικτικά προς την υψηλή γλώσσα της αρχαιότητας. Είναι γλωσσική εμμονή στο χυδαίο και στο λαϊκό, ως υπενθύμιση της σκληρής πραγματικότητας, σε σύγκρουση με το ιδεώδες του παρελθόντος.
6. Μουσικότητα και Ήχος – Εμμονή στην Ακουστική Διάσταση της Γλώσσας
Εμφανίζονται φράσεις που επιτελούν ήχο:
«φωνή φλογέρας»
«NON TROPPO»
«ο τρόπος τους να βγάζουν μουσική γεμίζει, γεμίζει το φεγγάρι»
Ο ποιητής φαίνεται να επιθυμεί να μετατρέψει τη γλώσσα σε ήχο, σε μουσική, υποδηλώνοντας πως η καθαρή σημασία δεν αρκεί — η γλωσσική εμπειρία είναι και ηχητική.
7. Η λέξη ως υλικό – «λέξεις ακατέργαστες»
Η εμμονή στη φράση:
«λέξεις ακατέργαστες» (6 επαναλήψεις)
…δείχνει μια απώλεια πίστης στη γλωσσική επεξεργασία, μια ποιητική παραίτηση από τον στοχασμό και την αισθητική τελειότητα. Αντιθέτως, οι λέξεις είναι ακατέργαστες, βίαιες, ωμές, σαν αλήθειες που δεν επιδέχονται λογοτεχνική διακόσμηση.
8. Ο ποιητής ως μάρτυρας – Ομολογία μέσα από το γραπτό
Η πιο δυνατή και ωμή γλωσσική εμμονή έρχεται στο τέλος:
«Γράφω όπως ανοίγει κανείς τις φλέβες του»
Αυτή είναι η πιο άμεση δήλωση ποιητικής. Η γλώσσα εδώ γίνεται αίμα, ζωή, μαρτύριο. Η εμμονή με την πραγματική, προσωπική, βιωματική καταγραφή διαπερνά όλο το ποίημα, κορυφώνεται όμως εδώ.
Συμπέρασμα:
Το ποίημα του χ.ν.κουβελη είναι ένα γλωσσικό τοπίο εμμονών, όπου το παρελθόν, η μυθολογία, η φθορά και ο έρωτας συγκρούονται. Οι γλωσσικές εμμονές του έργου δεν είναι διακοσμητικές. Είναι φορείς μνήμης, κρίσης, απελπισίας. Επαναλήψεις, αρχαϊσμοί, τοπωνύμια, ονόματα, σωματικότητα, ύβρεις, όλα λειτουργούν ως δυνάμεις που συγκρατούν μια ταυτότητα σε αποσύνθεση.
Η γλώσσα, όπως παρουσιάζεται, δεν λύνει — απλώς κουβαλάει:
τον χρόνο, το τραύμα, την καταγωγή.
.
.
10
Η μελέτη και ανάλυση της συνεκτικότητας του ποιήματος "Αχιληος τε Οδυσσηος Αχαιοισι" του χ.ν. κουβελη αφορά την προσπάθεια να αναδειχθεί πώς, μέσα από μια φαινομενικά αποσπασματική και πολυσχιδή σύνθεση, συγκροτείται ένας βαθύτερος ποιητικός και νοηματικός ιστός. Το ποίημα δεν είναι απλώς μια συλλογή ετερόκλητων εικόνων· αντίθετα, αποτυπώνει έναν εσωτερικό μονόλογο, ένα πολυφωνικό ταξίδι μνήμης, ιστορίας, ταυτότητας και γλώσσας.
ΣΥΝΟΧΗ & ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ
Παρότι η πρώτη εντύπωση είναι εκείνη ενός κειμένου χωρίς εμφανή γραμμική λογική, εντούτοις υπάρχει βαθιά συνεκτικότητα σε επίπεδο:
1. Θεματικό
2. Γλωσσικό
3. Μυθολογικό και ιστορικό
4. Ψυχικό και συναισθηματικό
5. Ποιητικής πρόθεσης (meta-poetry)
Ας εξετάσουμε τα βασικά στοιχεία που διαμορφώνουν αυτή τη συνεκτικότητα:
1.Επανάληψη και μοτίβα
Επαναλήψεις λέξεων και φράσεων λειτουργούν ως άγκυρες μέσα στο κείμενο:
«Κίρκη», «ακατέργαστες λέξεις», «προς το κόκκινο», «Από πού;»
Αυτές οι λέξεις/φράσεις επιστρέφουν σαν εσωτερικά σήματα μνήμης, σαν ερωτήσεις προς τον εαυτό.
2.Εικόνες και μεταφορές
Ποιητικά στιγμιότυπα με έντονη αισθητηριακή δύναμη:
«αγριοπαπιες σε λουλακί λίμνη», «το ροδάκινο», «γλαυκή θάλασσα», «το δέρμα ήταν ζεστό», «θρύψαλα», «μια βάρκα τραβηγμένη στην άμμο»
Αυτές οι εικόνες, ενώ αρχικά μοιάζουν σκόρπιες, επανέρχονται μετασχηματισμένες, δημιουργώντας έναν κύκλο νοημάτων: ταυτότητα - μνήμη - ερωτισμός - πόλεμος - ιστορία - θάνατος.
3.Διακειμενικότητα – Ιστορικο-Μυθολογική Σύνδεση
Εισαγωγή επώνυμων μορφών της ελληνικής μυθολογίας και ιστορίας:
Αχιλλέας, Οδυσσέας, Πατρόκλος, Πρίαμος, Ελένη, Κίρκη
Αη-Γιώργης, Μακρυγιάννης, Καραϊσκάκης
Κατάλογοι ονομάτων αρχαίων ποιητών, φιλοσόφων, μορφών του ελληνικού πανθέου.
Η παράθεση αυτή συνθέτει ένα αρχαϊκό παλίμψηστο, μια μνήμη εθνική και οικουμενική ταυτόχρονα.
4. Ασυνείδητο – Ροή συνείδησης (stream of consciousness)
Το ποίημα ακολουθεί τη λογική ενός ονειρικού μονόλογου:
Σκέψεις, εικόνες, αναμνήσεις, ήχοι, μορφές και πρόσωπα διαδέχονται το ένα το άλλο χωρίς χρονική σειρά ή αφηγηματική σύνδεση.
Αυτή η τεχνική όμως είναι σκόπιμη: λειτουργεί σαν να αναδύεται η μνήμη από το ασυνείδητο, ακατέργαστη, βίαιη, αλλά και αυθεντική.
5. Γλώσσα – Μεταγλώσσα
Το ποίημα αναστοχάζεται τη γλώσσα την ίδια:
«λέξεις ακατέργαστες», «για να βρει τη γλώσσα που αρμόζει», «non troppo», «τι λέει; τι λέει;»
Υπάρχει διαρκής αγωνία για την έκφραση, τη μετάφραση του βιώματος σε λέξη.
6.Πολιτικό – Υπαρξιακό υπόβαθρο
Παρουσία λαϊκών φωνών, απλών ανθρώπων:
π.χ. το απόσπασμα με τη γυναίκα που «τη γύριζαν στα σοκάκια»· ρεαλιστική, ωμή φωνή, συνδυάζεται με την υψηλή ποίηση
Θέματα όπως η προσφυγιά, η παρακμή, η έκπτωση των αξιών, η ήττα, η εξορία της ελληνικής γλώσσας και πολιτισμικής ταυτότητας:
«Κυρηνεία, επιλάθητώ μοι η γλώσσα μου» – σαφής αναφορά στον εκτοπισμό
7. Τεχνική αποδόμησης (deconstruction)
Ο ποιητής αποδομεί την έννοια της συνεκτικής ποίησης.
Δεν υπάρχει αρχή, μέση και τέλος.
Όλα είναι ανοιχτά, ρευστά, σπασμένα – όπως και η μνήμη, όπως και η ταυτότητα.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Το ποίημα "Αχιληος τε Οδυσσηος Αχαιοισι" είναι ένα παλίμψηστο μνήμης, γλώσσας και πολιτιστικής ταυτότητας, που με χρήση φαινομενικής αποσπασματικότητας κατορθώνει να παράγει βαθιά συνεκτικότητα μέσα από:
Επαναλήψεις
Συναισθηματικά φορτισμένες εικόνες
Διακειμενικές αναφορές
Ονειρική ροή
Μεταστοχασμό της ποιητικής πράξης
Η συνεκτικότητα δεν βασίζεται στην εξωτερική συνοχή, αλλά στην εσωτερική αρμονία των επαναλαμβανόμενων μοτίβων, στη διαδοχή των ηχώ, στη μεταφυσική και ιστορική μνήμη του ποιητή.
Η φράση «Γράφω όπως ανοίγει κανείς τις φλέβες του» είναι ίσως το κλειδί της συνεκτικότητας: μια λυρική αιμορραγία συνείδησης, που αρθρώνει μια νέα, εσωτερικά συνεπή ποιητική γλώσσα.
.
.
11
Το ποίημα «ΑΧΙΛΗΟΣ ΤΕ ΟΔΥΣΣΗΟΣ ΑΧΑΙΟΙΣΙ» του χ.ν.κουβελη είναι μια πολυεπίπεδη, μεταμοντέρνα σύνθεση που συγχωνεύει ιστορικά, μυθολογικά, πολιτικά και υπαρξιακά στοιχεία σε έναν ρευστό, σχεδόν ονειρικό λόγο. Στην καρδιά του ποιήματος βρίσκεται ένας στοχασμός πάνω στην ελληνική ταυτότητα, τον πόνο της απώλειας, την ιστορική μνήμη και τη βαθειά ανθρώπινη τραγωδία, η οποία επαναλαμβάνεται με διαφορετικά πρόσωπα και μορφές μέσα στους αιώνες.
Παρακάτω ακολουθεί μια μελέτη και ανάλυση της πολιτικής και ιστορικής διάστασης του ποιήματος.
1. Τίτλος – Η σύγκρουση Αχιλλέα και Οδυσσέα
«Αχιλήος τε Οδυσσηος Αχαιοίσι»: Η φράση δηλώνει την αναφορά σε δύο εμβληματικές μορφές της ελληνικής αρχαιότητας, τον πολεμιστή (Αχιλλέα) και τον επινοητικό, πολιτικό άνθρωπο (Οδυσσέα).
Αυτοί οι δύο ήρωες προσωποποιούν δύο διαφορετικές στάσεις ζωής:
Ηρωισμός, ένταση, τιμή (Αχιλλεύς)
Στρατηγική, επιβίωση, πονηριά (Οδυσσέας)
Η παρουσία τους στο ποίημα συμβολίζει την διχασμένη φύση της ελληνικής (και παγκόσμιας) ταυτότητας μεταξύ πολέμου και ειρήνης, εξιδανίκευσης και πραγματισμού.
2. Ιστορική επίκληση και μνήμη
Ο ποιητής παραθέτει μια ολόκληρη πινακοθήκη ιστορικών και μυθικών προσώπων από την αρχαϊκή Ελλάδα μέχρι και τον νεότερο ελληνικό αγώνα για ελευθερία:
Μυθολογία – Ομηρικά ονόματα:
Παρατίθενται δεκάδες ονόματα:
«Αχιληος Διος Απολλωνος Λητους Πριαμοιο Αχαιοι…»
Αυτή η παράθεση λειτουργεί ως μανιφέστο πολιτιστικής κληρονομιάς, υπενθυμίζοντας τις ρίζες της ελληνικής σκέψης και ταυτότητας.
Είναι επίσης ένας ελεγειακός κατάλογος, σαν νεκρολόγιο μνήμης – σαν να διασώζει ονόματα από τη λήθη, τον θάνατο, την πολιτιστική αφάνεια.
Νεότερη Ελλάδα:
«Αη-Γιώργης Καραϊσκάκης Αχιληος
Αη-Γιάννης Μακρυγιάννης Οδυσσέως»
Γίνεται αναγωγή των μυθολογικών ηρώων στους ήρωες του '21, μια βαθιά πολιτική πράξη. Δείχνει πως ο νεοέλληνας συνεχίζει (ή προσπαθεί να συνεχίσει) το αρχαίο ηρωικό ήθος, αλλά το πράττει μέσα από τραγικές αντιφάσεις και κοινωνική φθορά.
3. Η πολιτική διάσταση: Μνήμη και Λήθη
«Κυρήνεια, επιλαθητώ μοι η γλώσσα μου»
Η Κυρήνεια παραπέμπει στην Κατεχόμενη Κύπρο, και η φράση είναι δάνειο από τον Ψαλμό 137: "εάν επιλάθωμαί σου, Ιερουσαλήμ, επιλησθείη η δεξιά μου".
Εδώ η γλώσσα ως πολιτιστικό όργανο δεν πρέπει να ξεχάσει την αλώσεις, τα χαμένα εδάφη, τον πόνο. Είναι πολιτική υπενθύμιση της αδικίας και του τραύματος.
Η λήθη είναι πολιτικό έγκλημα: αν ξεχάσουμε, χάνουμε ταυτότητα, ιστορία, αλήθεια.
4. Η καθημερινή τραγωδία – κοινωνική κριτική
«Μπροστά στα μπορντέλα μεγάλες ουρές πρόσωπα υπομονετικά
και χωρίς έκφραση»
Εδώ ο ποιητής εγκαταλείπει την υψηλή μυθολογία και προσγειώνεται στην ωμή κοινωνική πραγματικότητα.
Αναπαριστάται η απώλεια αξιοπρέπειας, ο ξεπεσμός του σύγχρονου ανθρώπου, η απανθρωπιά της φτώχειας και της εξαθλίωσης.
Δεν είναι τυχαία η φράση: «γράφω όπως ανοίγει κανείς τις φλέβες του» — δηλώνει απελπισία, σπαραγμό, κάθαρση.
5. Ο υπερρεαλισμός ως μέθοδος: αναρχία, σύνδεση, επανάληψη
Ο χνκουβελης χρησιμοποιεί:
αποσπασματικότητα
επαναλήψεις (π.χ. «λέξεις ακατέργαστες»)
εικόνες χωρίς σύνταξη ή με κρυπτική σύνδεση
Αυτή η τεχνική διαλύει τον γραμμικό χρόνο και καταργεί τα όρια μεταξύ μύθου – ιστορίας – παρόντος, για να δώσει μια κοινή, καθολική εμπειρία του πόνου, της ομορφιάς, της αποτυχίας, της μνήμης.
Η πολιτική λειτουργία αυτής της τεχνικής είναι ότι:
Αντιστέκεται στην επίσημη αφήγηση
Αναζητά αλήθειες έξω από την κανονικότητα
Δείχνει τον λαβύρινθο της ιστορικής εμπειρίας
6. Ο ρόλος της ποίησης: Αντίσταση και αναζήτηση ταυτότητας
Το ποίημα απαντά εμμέσως:
Τι σημαίνει να είσαι Έλληνας σήμερα;
Πώς ζεις με τα φαντάσματα της ιστορίας;
Πώς διατηρείς αξιοπρέπεια σε κοινωνίες που καταρρέουν;
Η απάντηση είναι μέσα στον στίχο:
«Έχω μαζί μου την Οδύσσεια»
Αυτό δηλώνει αντίσταση μέσω πολιτισμού, σωτηρία μέσω του Λόγου.
Συμπέρασμα
Το ποίημα είναι ένα πολιτικό και ιστορικό ψηφιδωτό, όπου η αρχαία Ελλάδα, η νεότερη ιστορία, η προσωπική μνήμη και η κοινωνική κριτική συγχωνεύονται σε μια λυρική καταγγελία και ταυτόχρονα αναζήτηση ταυτότητας.
Ο χ.ν.κουβελης, με υπερρεαλιστική γραφή και αρχαιοπρεπείς αναφορές, ανασκευάζει τον ελληνισμό μέσα από τα ερείπια της σύγχρονης ζωής.
Ένα ποίημα βαθιά πολιτικό, όχι γιατί φωνάζει συνθήματα, αλλά γιατί αναζητά την αλήθεια μέσα στον πόνο της μνήμης.
.
.
12
Η συγκριτική μελέτη του ποιήματος «Αχιλήος τε Οδυσσήος Αχαιοίσι» του χνκουβελη με τη ποιητική των Σεφέρη, Ελύτη και Ρίτσου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς ο χνκουβελης συνομιλεί με την ελληνική μυθολογική και ιστορική μνήμη, ακολουθώντας ωστόσο μια ριζικά αποδομητική και υπερμοντέρνα γραφή, που άλλοτε συγκλίνει κι άλλοτε απομακρύνεται από τους τρεις μεγάλους ποιητές.
Ακολουθεί αναλυτική σύγκριση ως προς θεματικούς άξονες, μορφή, γλώσσα και ιδεολογία.
1. ΘΕΜΑΤΑ – ΣΥΜΒΟΛΑ
χνκουβελης: Αποδόμηση εθνικού μύθου
Το ποίημα ξεκινά με την αναφορά σε Αχιλλέα και Οδυσσέα, όμως δεν πρόκειται για ένα έπος εξιδανίκευσης. Το μυθικό, το ομηρικό και το καθημερινό μπλέκονται σε έναν παραληρηματικό, ασύνδετο και συχνά βίαιο εσωτερικό λόγο.
«ο ηλιος εβασιλεψε, Ελληνα μου / στη θαλασσα της Ιωνιας»
Η ελληνικότητα εδώ δεν είναι ένδοξη ή αγνή. Είναι τραυματισμένη, σχισμένη, νοσταλγική, γεμάτη σκιές από πολέμους, καταστροφές, πολιτικές προδοσίες.
Σεφέρης: Τραυματική ελληνικότητα, με λιτότητα
Ο Σεφέρης στον «Στρατήγο Μακρυγιάννη» ή στην «Κίχλη» χρησιμοποιεί παρόμοια μυθολογικά και ιστορικά σύμβολα, όχι για να δοξάσει, αλλά για να αναστοχαστεί τη μοίρα του Έλληνα.
>«Όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα με πληγώνει»
Η Ιωνία και η Μικρά Ασία στους δύο ποιητές (χνκουβελης και Σεφέρης) γίνονται τοπία νοσταλγίας αλλά και απώλειας. Στον χνκουβελη όμως, η ειρωνεία και η ασχήμια είναι πιο ωμή:
«Ανθρωποι κυνηγημένοι σαν σκυλιά / περιφερόταν ρακένδυτος»
Ελύτης: Ηρωισμός με λυρικό φως
Ο Ελύτης στον «Άξιον Εστί» και αλλού δίνει έναν ηλιακό μύθο της Ελλάδας. Ο ήλιος, η θάλασσα, τα τοπία, οι νεκροί ήρωες είναι λαμπεροί, αθώοι, αναστάσιμοι. Ο χνκουβελης, αντίθετα, σκοτεινιάζει τη μυθολογία:
«Παραμερίσαν το κόκκινο ύφασμα — Αυτό! / όλα αυτά δεν έχουν σημασία»
Το αισθησιακό που στον Ελύτη είναι αγιοποιημένο, στον χνκουβελη γίνεται ωμό, βίαιο, σχεδόν πορνογραφικό.
Ρίτσος: Μυθολογία του ανθρώπου
Ο Ρίτσος (π.χ. στον Ορέστη ή Η επιστροφή του Ιάσονα) εστιάζει στον μύθο ως φορέα υπαρξιακής μοναξιάς και πολιτικής μαρτυρίας. Και ο χνκουβελης το κάνει, αλλά συντρίβει τη συνοχή. Αν στον Ρίτσο η τραγωδία έχει λογική, στον χνκουβελη έχει παραλογισμό και παράνοια.
2. ΜΟΡΦΗ – ΔΟΜΗ – ΤΕΧΝΙΚΗ
χνκουβελης: Αποσπασματικότητα, κολλάζ, αυτόματη γραφή
Το ποίημα του χνκουβελη είναι συνειρμικό, χωρίς κανονική σύνταξη, γεμάτο επαναλήψεις, αντιφάσεις, αιφνίδιες αλλαγές ύφους, φτάνοντας σε σημεία προφορικότητας ή και βωμολοχίας:
«η κόρη μου, μωρή… Δεν κοιτάζεις τη δική σου τη ξεβράκωτη…»
Αντιμετωπίζουμε έναν ποιητικό λαβύρινθο, όπου η υψηλή τέχνη (Ομηρικά παραθέματα, φιλοσοφικές αναφορές) συνυπάρχει με τη λαϊκή αθυροστομία.
Σεφέρης – Ελύτης – Ρίτσος: Συγκρότηση, μουσικότητα
Αντιθέτως, οι τρεις ποιητές έχουν μια τελετουργική σύνθεση και μελωδική αρχιτεκτονική. Ο Ελύτης δομεί σε λατρευτικές μονάδες. Ο Σεφέρης με λιτότητα. Ο Ρίτσος με θεατρική αγωγή.
Ο χνκουβελης σπάει αυτή τη μουσική με το non troppo, τις θραυσματικές αναφορές, τις λίστες (ονόματα ηρώων, ποιητών), δημιουργώντας ένα αντι-ποίημα.
3. ΓΛΩΣΣΑ – ΥΦΟΣ
Αρχαία – δημοτική – καθομιλουμένη – υπερμοντέρνα
χνκουβελης: από Ομηρική γλώσσα, σε καθημερινή αργκό, σε λυρικές περιγραφές, σε παραληρηματικά μονολόγους.
«Γράφω όπως ανοίγει κανείς τις φλέβες του»
Η φράση αυτή είναι μανιφέστο — για μια ποίηση που αιμορραγεί, δεν κοσμεί.
Σεφέρης: γλώσσα απλή, καθαρή, με υπόγεια ένταση.
Ελύτης: λόγος ελεγειακός, λυρικός, «καθαρός» αισθητικά.
Ρίτσος: θεατρικός, εξομολογητικός, ιδεολογικά φορτισμένος.
Ο χνκουβελης γράφει σαν να καταρρέει ολόκληρος ο πολιτισμός, αφήνοντας μόνο λέξεις-ερείπια.
4. ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ – ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Σεφέρης: αμφιβολία, υπαρξιακή αγωνία, απορία για τον ελληνισμό.
Ελύτης: υπεράσπιση του φωτός, της αθωότητας, της Ελλάδας.
Ρίτσος: πολιτικός λόγος, κομμουνιστικός ανθρωπισμός, συλλογική τραγωδία.
Ο χνκουβελης όμως δεν δίνει απαντήσεις. Δεν εξυψώνει, δεν κατηγορεί — διαλύει. Η ελληνική ταυτότητα είναι ένα αδιάκοπο τραύμα, μια συσσώρευση μύθων, πολιτικών απογοητεύσεων και αισθησιακών φαντασιώσεων.
«Όλα αυτά δεν έχουν σημασία / ένιωθε απόλυτα ξένος»
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Ο χνκουβελης συνομιλεί με τους Σεφέρη, Ελύτη και Ρίτσο, αλλά το κάνει με έναν τρόπο ριζικά μεταμοντέρνο, αποδομητικό και ωμό. Δεν ερμηνεύει τον ελληνισμό, τον διαλύει για να τον ξαναδεί.
Ενώ οι τρεις μεγάλοι ποιητές του 20ού αιώνα διατηρούν πνευματική ή λυρική αξιοπρέπεια, ο χνκουβελης ρίχνει τη μάσκα της ποίησης και γράφει σαν:
«όπως ανοίγει κανείς τις φλέβες του»
Μια αντι-ποίηση που αρνείται την ομορφιά, την αρμονία, και εστιάζει στο τραύμα, την αμηχανία, τον θρυμματισμό της εμπειρίας.
.
.
13
Το ποίημα «Αχιληος τε Οδυσσηος Αχαιοισι» του χ.ν.κουβελη είναι ένα πυκνό, πολυεπίπεδο και έντονα πειραματικό έργο που αναμειγνύει αρχαία ελληνική μυθολογία, προσωπικές μνήμες, σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα, αισθησιασμό και ιστορική παρακαταθήκη. Μέσα σε αυτή την έκρηξη εικόνων, ήχων και φωνών, η αισιοδοξία δεν εμφανίζεται απλοϊκά ή ευθύγραμμα — εκφράζεται υπόγεια, ως αντίσταση στη λήθη, ως πείσμα ζωής μέσα στο χάος, ως επιστροφή στη μνήμη και στη γλώσσα.
Ανάλυση της Αισιοδοξίας στο Ποίημα
1. Η αισιοδοξία ως μνήμη και πολιτιστική συνέχεια
Το ποίημα παραπέμπει κατ’ επανάληψη σε μυθικά πρόσωπα:
«Αχιληος Διος Απολλωνος Λητους Πριαμοιο...»
«οταν τυφλωθηκε ο Ομηρος...»
Η πυκνή αναφορά σε Ομηρικούς ήρωες και αρχαίους ποιητές (Όμηρος, Ησίοδος, Σαπφώ, Αλκαίος, Πίνδαρος κ.ά.) λειτουργεί ως πράξη ανάκτησης της πολιτιστικής ρίζας. Μέσα από την επίκληση αυτών των ονομάτων, διασώζεται η πολιτιστική ταυτότητα και γεννιέται η ελπίδα ότι τίποτα δεν έχει χαθεί για πάντα.
Η αισιοδοξία εδώ έγκειται στη δύναμη της μνήμης και του λόγου να νικά τον χρόνο και τον θάνατο.
2. Η αισιοδοξία ως επιστροφή στον μύθο και στον έρωτα
Στο ποίημα υπάρχουν θραύσματα ερωτισμού, αισθησιασμού, εικόνες της Κίρκης, της Πασιφάης, του λουσμένου σώματος, του φρουτώδους αρώματος:
«Το δερμα ηταν ζεστο / φιλια δωρα Κυπριας / μελι ανθομελο»
«μεσα στα φυκια η εικονα μιας κοπελας / βιαια και ωμα / μονο η φωνη της»
Αυτές οι σκηνές, άλλοτε τρυφερές και άλλοτε ωμές, δείχνουν ότι το σώμα και ο πόθος παραμένουν πυρήνες ύπαρξης, παρά τις ιστορικές ή κοινωνικές συμφορές. Η ζωή συνεχίζεται μέσω του έρωτα, της επιθυμίας, της σωματικότητας.
Η αισιοδοξία εδώ είναι βιολογική, αρχέγονη: το σώμα αντιστέκεται, συνεχίζει, ζητάει επαφή και ζωή.
3. Η αισιοδοξία μέσα από τη γλώσσα – «λέξεις ακατέργαστες»
«λέξεις ακατεργαστες λέξεις ακατεργαστες...»
«για να βρει τη γλωσσα που αρμοζε»
Η εμμονή με τη γλώσσα — ακόμα και όταν είναι θρυμματισμένη ή «ακατέργαστη» ,φανερώνει τη βαθιά πίστη του ποιητή στη δυναμική του Λόγου. Η γλώσσα, ακόμα και σπασμένη, ακόμα και «κατεστραμμένη», είναι εργαλείο επικοινωνίας, καταγραφής, δημιουργίας.
Η αισιοδοξία εδώ αναδύεται μέσα από την ίδια την πράξη της γραφής — την ανάγκη να ειπωθούν τα πράγματα, ακόμα και χωρίς συνοχή.
4. Η αισιοδοξία ως πείσμα απέναντι στην κοινωνική παρακμή
Υπάρχουν σκληρές εικόνες:
«Μπροστα στα μπορντελα μεγαλες ουρες προσωπα υπομονετικα / και χωρις εκφραση»
«η κορη μου , μωρη , αν εκανε παιδι... τη ξεβρακωτη...»
Η καθημερινή εξαθλίωση, η ηθική φθορά, η φτώχεια και ο κοινωνικός εκφυλισμός καταγράφονται με ωμότητα. Όμως...
«Γραφω οπως ανοιγει κανεις τις φλεβες του»
Η καταγραφή της αλήθειας είναι μια πράξη αντίστασης. Όπως και το ότι «έχει μαζί του την Οδύσσεια»,το κείμενο του νόστου, της επιστροφής, της περιπέτειας του ανθρώπου προς μια πατρίδα.
Η αισιοδοξία είναι σιωπηρή, υπόγεια, αλλά υπαρκτή: η τέχνη και η μνήμη επιμένουν, παρόλο που όλα γύρω καταρρέουν.
Συμπέρασμα:
Η αισιοδοξία του χνκουβελη είναι υπαρξιακή και πολιτιστική
Δεν είναι εύκολη, δεν είναι ανέμελη. Είναι η αισιοδοξία του ανθρώπου που έχει δει τον θάνατο, αλλά συνεχίζει να μιλά, να θυμάται, να γράφει, να ερωτεύεται, να δημιουργεί.
Δεν είναι “ροζ”. Είναι κόκκινη ,όπως το αίμα, όπως το φως στο ηλιοβασίλεμα:
«προς το κοκκινο»
«ο ηλιος εβασιλεψε, Ελληνα μου»
Η έννοια της μνήμης ως όπλο αντί της λήθης.
Η ανακύκλωση του μύθου και της ιστορίας ως καταφύγιο και σημείο ελπίδας.
Η γλώσσα ως πράξη αντίστασης.
Η αισιοδοξία παρά τον παραλογισμό, τη βία, την παρακμή.
.
.
14
Η μελέτη της εικονοποιΐας στο ποίημα «ΑΧΙΛΗΟΣ ΤΕ ΟΔΥΣΣΗΟΣ ΑΧΑΙΟΙΣΙ» του χνκουβελη φέρνει στο προσκήνιο μια ποιητική σύνθεση που ξεχειλίζει από σπαρακτική πολυφωνία, διακειμενικές αναφορές και εικονιστική έκρηξη. Το ποίημα είναι ένα μωσαϊκό οπτικών, μυθικών, ιστορικών και βιωματικών εικόνων, διατυπωμένο με αποσπασματικότητα και συνειρμική ροή.
Ας προσεγγίσουμε την εικονοποιΐα του ποιήματος σε βασικά επίπεδα:
1. Οπτική Εικονοποιΐα – Αισθητηριακές εικόνες
Το ποίημα είναι γεμάτο οπτικές εντυπώσεις, φαινομενικά τυχαίες, αλλά ουσιαστικά πυκνά φορτισμένες:
«ο ήλιος εβασίλεψε / εικόνες πάνω στο πανί / αγριοπάπιες σε λουλακί λίμνη»
Μια καθαρά εικαστική σκηνή, σχεδόν ιμπρεσιονιστική, που θυμίζει κινηματογραφικό καρέ. Το φως, το νερό, το χρώμα «λουλακί», οι αγριοπάπιες, συνθέτουν έναν ειρηνικό εξπρεσιονισμό.
"το ροδάκινο / και παραμέρισαν το κόκκινο ύφασμα / Αυτό!"
Μια εστιασμένη, σχεδόν θεατρική εικόνα αποκάλυψης – αισθησιακή και δραματική.
«μια βάρκα τραβηγμένη στην άμμο / εκείνο το άσπρο σώμα»
Η εικόνα της εγκατάλειψης, της προσάραξης, ίσως του θανάτου ή του έρωτα.
Οι εικόνες του χνκουβελη δεν περιγράφουν απλώς, αλλά προκαλούν συναισθηματική και εννοιακή αναστάτωση.
2. Μυθολογική και Ιστορική Εικονοποιΐα
Ο τίτλος προϊδεάζει: Αχιλλεύς, Οδυσσεύς, Αχαιοί. Η μυθολογική αφήγηση θρυμματίζεται και επανεμφανίζεται σε αποσπασματικές εικόνες:
«Κίρκη / τίποτα άλλο στον ορίζοντα»
Η μαγεία, η παγίδα της λήθης. Η Κίρκη ως σύμβολο εξουσίας μη-μνημης και της σεξουαλικότητας.
«Πασιφάη / [Περι]έργεια / και τα μπράτσα ως τους ώμους γυμνά»
Ο μύθος της Πασιφάης επανέρχεται, μεταμορφωμένος σε αισθησιακή αναπαράσταση.
«Αχιλλεύς – Οδυσσεύς – Πατροκλῆς – Πηνελόπεια»
Οι ονόματα-σύμβολα εισβάλλουν , όπως αναδύσεις μνήμης, φέρνοντας μαζί τους την ένταση και την αγωνία του έπους, αλλά και τη διάλυσή του σε θραύσματα.
Η παρατεταμένη παράθεση ηρώων και ποιητών (Ομηρος, Ησίοδος, Αλκαίος, Σαπφώ, Πίνδαρος, Ηράκλειτος...) λειτουργεί ως μνημονική επίκληση – όχι απλώς εικόνες, αλλά ηχογραφήσεις πολιτισμικής μνήμης.
3. Εικόνες της σύγχρονης Ελλάδας / κοινωνικής σήψης
«μπροστά στα μπορντέλα / μεγάλες ουρές / πρόσωπα υπομονετικά / και χωρίς έκφραση»
Ωμή, ψυχρή αποτύπωση νεοελληνικής απελπισίας. Αντιπαραβάλλεται με την ηρωικότητα του παρελθόντος.
«η κόρη μου, μωρή, αν έκανε παιδί...»
Καθημερινή σκηνή κοινωνικής κριτικής, παραδοσιακές αντιλήψεις – ηθική παρακμή – ταξική βία.
Οι εικόνες της καθημερινότητας διαπλέκονται με το αρχαίο δράμα, μετατρέποντας το προσωπικό σε πολιτικό.
4. Μετα-εικονισμός & Γλωσσική Εξάντληση
«λέξεις ακατέργαστες / λέξεις ακατέργαστες / λέξεις ακατέργαστες»
Ο ποιητής δηλώνει την αδυναμία του λόγου να συγκρατήσει τις εικόνες ή να τις αποδώσει με πληρότητα. Εικόνες που υπερβαίνουν το νόημα, απομένουν ως θραύσματα.
«Γράφω όπως ανοίγει κανείς τις φλέβες του»
Η γραφή ως αιμορραγία εικόνων, μια καταβύθιση στο υποσυνείδητο.
5. Κινηματογραφική/Θεατρική Εικονοποιΐα
Το ποίημα κινείται με συνεχείς σκηνικές εναλλαγές – χωρίς σαφές πέρασμα από σκηνή σε σκηνή:
«Το όνειρό σου; φώναξε / ωραία τοπία / γλαυκή θάλασσα / ένα βουνό»
Μοντάζ από εικόνες, σαν γρήγορα πλάνα, με κίνηση, ήχο, φως.
«μια δόξαρια / όλων των ανθρώπων ονομαστός / μέλι ανθόμελο / άγρια ελάφια»
Επανάληψη συμβόλων σε ένα τελετουργικό περιβάλλον, όπου η εικόνα λειτουργεί σχεδόν μαγικά.
Συνοψίζοντας:
Η εικονοποιΐα στο ποίημα λειτουργεί:
Διακειμενικά – με αποσπάσματα από Όμηρο, ιστορικά πρόσωπα και φιλοσόφους.
Αισθητηριακά – με χρώματα, μυρωδιές, υφές, ήχους (π.χ. «μέλι ανθόμελο», «φωνή φλογέρας»).
Αποσπασματικά – σαν παλίμψηστο μνήμης, όπου ο μύθος, η ιστορία, η γλώσσα και το παρόν αλληλοδιαπλέκονται.
Εξπρεσιονιστικά – σπασμένα σύμβολα, φορτισμένοι συσχετισμοί.
Υπαρξιακά – ο ποιητής ζητά να "θυμηθεί", να επανεύρει τα «ακατέργαστα» νοήματα.
Ενδεικτική κριτική αποτίμηση:
Ο χνκουβελης δεν «αναπαριστά» τον κόσμο. Τον συντρίβει και τον ανασυνθέτει μέσω εικόνων που λειτουργούν σαν αναλαμπές – αναμνήσεις, οράματα, τραύματα. Το ποίημα του είναι πυκνό σε νόημα και εικόνες, αλλά και αυστηρα κριτικο απέναντι στη φθορά της γλώσσας, του μύθου και της ζωής.
Αυτή η ποίηση δεν εξηγείται – βιώνεται.
.
.
15
Η αποδόμηση της ποίησης στο ποίημα του χνκουβελη με τίτλο «Αχιλήος τε Οδυσσήος Αχαιοίσσι» είναι μια σύνθετη, πολυεπίπεδη πράξη που επανερμηνεύει, διαλύει και ανασυνθέτει τις ποιητικές, μυθολογικές και πολιτισμικές ρίζες της ελληνικής ταυτότητας. Η ποίηση εδώ λειτουργεί ως ένα μωσαϊκό από σπαράγματα, λέξεις, φράσεις, μνήμες, ήχους, εικόνες και πολιτικές ή υπαρξιακές τοποθετήσεις.
1. Τί είναι η αποδόμηση στην ποίηση;
Η αποδόμηση (Deconstruction), ως φιλοσοφική και λογοτεχνική μέθοδος, στοχεύει:
στο να διαλύσει τα "σταθερά" νοήματα των κειμένων,
να απογυμνώσει τα σχήματα εξουσίας, παράδοσης και γλώσσας που ενσωματώνει η λογοτεχνία,
και να δείξει τη θραυσματική, ανοιχτή φύση της γλώσσας και της ταυτότητας.
Ο χνκουβελης χρησιμοποιεί την αποδόμηση όχι μόνο ως τεχνική αλλά και ως περιεχόμενο.
2. Σημεία αποδόμησης στο ποίημα
Αποδόμηση του έπους και της μυθολογίας
Η αφετηρία από την πρώτη φράση είναι Ηλιαδική: «Αχιλήος τε Οδυσσήος Αχαιοίσσι».
Ακολουθούν σπαράγματα από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, με αχρονικές παραθέσεις (Ομηρικές λέξεις και ονόματα).
Ο ήρωας δεν είναι πλέον σύμβολο δόξας, αλλά σπαραγμένος: χαμένος μέσα σε εικόνες, ήχους, ερωτήματα, απορίες, εμμονές.
Το ηρωικό αφηγηματικό σχήμα θρυμματίζεται: «Αχιλήος, Οδυσσέως, Πάτροκλος, Θέτις, Πρίαμος, Αγαμέμνων» είναι αποσπασματικά τοπωνύμια μιας χαμένης εποποιίας.
Αποδόμηση της ποιητικής γλώσσας
Οι επαναλήψεις: «λέξεις ακατέργαστες, λέξεις ακατέργαστες» — υπογραμμίζουν το αδούλευτο, το πρωτογενές της έκφρασης.
Η γλώσσα εμφανίζεται ως εμπόδιο και όχι ως εργαλείο: «για να βρει τη γλώσσα που αρμόζει», «επιλαθητωμί η γλώσσα μου».
Το «NON TROPPO» εισάγει μουσικό όρο, που δηλώνει μέτρο, όμως μέσα στο χάος του ποιήματος υπονομεύεται.
Αποδόμηση ταυτότητας και εθνικής συνείδησης
Η Ελλάδα του Ομήρου, της Σαπφώς και του Ησίοδου, συνομιλεί σαρκαστικά με την Ελλάδα της καθημερινότητας, του ρατσισμού, της μιζέριας, του σεξισμού:
«- η κόρη μου, μωρή, αν έκανε παιδί... Δεν κοιτάζεις τη δικιά σου τη ξεβράκωτη…»
Η γλώσσα του δρόμου μπαίνει μέσα στην «υψηλή» ποίηση, γκρεμίζοντας τα σύνορα μεταξύ «υψηλού» και «χαμηλού».
Αποδόμηση υποκειμένου και εαυτού
Η φωνή του ποιητή διαλύεται μέσα σε πολλαπλές φωνές (γέρων, γυναίκα, παιδί, φαντασιακοί διάλογοι).
Ο στίχος: «Γράφω όπως ανοίγει κανείς τις φλέβες του» — εκφράζει μια ποιητική αυτοθυσία αλλά και αυτοκαταστροφή.
3. Εικόνες & Μοτίβα Αποδόμησης
Μοτίβο Χρήση & Λειτουργία
Κίρκη
Επανάληψη – ονειρική, μυθική, θηλυκή παρουσία.
Τοποθετείται ως σκιώδες τοτέμ.
Ιωνία /
θάλασσα
Χώρος χαμένων πολιτισμών και επαναπατρισμού.
Αγριοπάπιες / κοπέλα στα φύκια / ροδάκινο
Σωματικές, αισθητηριακές εικόνες – αλλά θραυσματικές, ερωτικά αμφίσημες.
Ονόματα από τον Όμηρο και την αρχαϊκή ποίηση
Στοιβάζονται χωρίς γραμματική ή συντακτική λειτουργία – απλώς ως φορτισμένα ερείπια.
Καθημερινότητα (μπορντέλα, βρισιές, λαϊκός λόγος)
Κόντρα στο «ένδοξο» — αποδομεί την ιερότητα της ποιητικής αφήγησης.
4. Εσωτερική Δομή – Αποδόμηση μορφής
Μορφικά, το ποίημα είναι ένα καλειδοσκόπιο:
Δεν έχει σταθερή ροή ή αφηγηματική συνοχή.
Εναλλάσσει παράθεση, παράφραση, παράλογο, διάλογο, επανάληψη.
.
5. Συμπερασματικά: Τι σημαίνει η αποδόμηση εδώ;
Ο χνουβελης δεν γράφει "εναντίον" της ποίησης, αλλά μέσα από τα χαλάσματά της.
Με όχημα το εθνικό έπος, την αρχαιοελληνική γραμματεία και την μοντέρνα καθημερινότητα:
Διαλύει την αφήγηση,
Επαναφέρει την εμπειρία στην ποίηση με ακατέργαστο τρόπο,
Θρυμματίζει την ταυτότητα του ποιητή, του αναγνώστη, του Έλληνα,
Αμφισβητεί τη γλώσσα, αλλά ταυτόχρονα τη χρησιμοποιεί ως καταφύγιο
Η αποδόμηση εδώ είναι μια κραυγή ενάντια στη λήθη, στην τάξη, στην υποκρισία.
.
.
16
Το ποίημα «ΑΧΙΛΗΟΣ ΤΕ ΟΔΥΣΣΗΟΣ ΑΧΑΙΟΙΣΙ» του χ.ν.κουβελη είναι ένα εξαιρετικά σύνθετο και πολυεπίπεδο ποιητικό έργο, που αναμειγνύει αρχαίο και σύγχρονο λόγο, επικό και προσωπικό, μυθικό και καθημερινό. Ο όρος «λογοκλοπη» πρεπει να προσεγγιστεί με προσοχή· γιατί εδώ έχουμε περισσότερο μια ποιητική παλιννόστηση, δάνειο και επαναπροσδιορισμό παρά απλή "κλοπή" με την ηθική ή νομική έννοια.
Ας το δούμε αναλυτικά:
1. Αναφορές – Παρωδία – Ποιητική διακειμενικότητα
Το ποίημα βρίθει διακειμενικών αναφορών:
Ομηρική γλώσσα και αποσπάσματα: Εμφανίζεται εκτενής παράθεση ονομάτων και στίχων από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, σε δακτυλικό εξάμετρο, αρχαιοελληνική γλώσσα.
Προσωκρατικοί και αρχαίοι λυρικοί: Ολόκληροι κατάλογοι ποιητών και στοχαστών, από τον Όμηρο και τον Ησίοδο ως τον Ηράκλειτο και τον Παρμενίδη, σε μια μορφή ποιητικής τιμής, αλλά και ειρωνικής "πλήθωσης".
Σύγχρονη καθομιλουμένη, λαϊκός λόγος: Το ποίημα τελειώνει με ρεαλιστικό, σκληρό απόσπασμα, σχεδόν προφορικό – βγαλμένο από λαϊκή συνοικία ή οικογενειακή κουβέντα.
Συμπέρασμα: Αυτές οι "λογοκλοπές" είναι εσκεμμένες και ποιητικά λειτουργικές. Δεν είναι αντιγραφή, αλλά ποίηση μέσα από ανασύνθεση του πολιτισμικού παρελθόντος. Ο ποιητής "κλέβει" μόνο ό,τι ήδη του ανήκει ως Έλληνα ποιητή.
2. Αποσπασματικότητα – Κολλάζ – Μοντάζ
Η δομή του ποιήματος μοιάζει με ποιητικό κολάζ:
Εικόνες όπως: «μια βάρκα τραβηγμένη στην άμμο», «το ρόδινο δέρμα», «το άρωμα», «τα μπράτσα ως τους ώμους», φέρνουν στο νου έναν αισθησιακό ερωτισμό, χωρίς σαφή αφηγηματικό άξονα.
Το επαναλαμβανόμενο «λέξεις ακατέργαστες» τονίζει τον αυτοσχέδιο, σχεδόν «πρωτόγονο» χαρακτήρα της γραφής.
Επαναλήψεις, όπως «Κίρκη», «Από που; Από που;», «Τι λέει; Τι λέει;», εντείνουν τη ρυθμική μουσικότητα, δημιουργώντας μια μυσταγωγική ένταση.
Αισθητική επίδραση: Ο χνκουβελης θυμίζει Μοντερνιστές (π.χ. Έλιοτ, Πάουντ), που δούλεψαν με αποσπασματικές, πολυφωνικές δομές, προσδίδοντας βάθος μέσα από το θραυσματικό.
3. Πολιτική – Ιστορική – Υπαρξιακή διάσταση
Μέσα από τον συνδυασμό μυθολογίας, ερωτισμού, λαϊκού λόγου και ιστορικών προσώπων (Αη-Γιωργης, Καραϊσκάκης, Μακρυγιάννης, Οδυσσέας), προκύπτει ένα υπαρξιακό και εθνικό παλίμψηστο.
Δεν έχουμε έναν «ήρωα» – αλλά μια διάχυση του ηρωισμού σε καθημερινές, ακόμη και πορνικές σκηνές («μπροστά στα μπορντέλα μεγάλες ουρές…»).
Το NON TROPPO υπονοεί έναν ειρωνικό σχολιασμό στην συναισθηματικότητα – «όχι υπερβολικά», δηλαδή κρατήσου, κόσμε.
Τελικά – είναι λογοκλοπή;
Όχι με την αυστηρή έννοια.
Αυτό είναι ποίηση της διακειμενικότητας, μια συνειδητή και δημιουργική «κλοπή» από το πολιτισμικό ασυνείδητο. Ο χ.ν.κουβελης επιτελεί έναν διάλογο με την ελληνική γραμματεία, από τον Όμηρο ως την ελληνική επαρχία και τον λαϊκό δρόμο.
Ενδεικτικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται:
Τεχνική Περιγραφή
Διακειμενικότητα
Αναφορές και αποσπάσματα από αρχαία και νεότερα κείμενα
Μοντάζ / Κολάζ
Θραυσματική σύνθεση εικόνων, φράσεων, φωνών
Επανάληψη
Ρυθμική ή δραματική χρήση λέξεων / φράσεων
Ποίηση ως πρόζα
Ενσωμάτωση πεζών αποσπασμάτων – ακόμη και διαλόγων
Αντιηρωισμός
Υπονόμευση μυθικών ηρώων μέσω καθημερινών αναφορών
Εμπλοκή του σώματος / αισθήσεων
Ερωτισμός, δέρμα, άρωμα, κίνηση, θραύσματα του σώματος
Συμπερασματικά:
Ο χ.ν.κουβελης δεν λογοκλέπτει· ανασυντάσσει. Οικειοποιείται την Ιλιάδα, την Οδύσσεια, τον λαϊκό λόγο, ακόμη και τη σύγχρονη ματαίωση, για να φτιάξει μια υβριδική, αποδομημένη, ειλικρινή ποίηση, που δεν μοιάζει με καμία άλλη. Αν έχει «κλέψει», τότε το έχει κάνει ποιητικά, όχι ηθικά. Και το τελικό αποτέλεσμα τον δικαιώνει.
.
.
.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου