.
.
LITTERATURE-ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
- 15 κριτικές αναλύσεις
στο διήγημα τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ
από τον
χ.ν.κουβελης c.n.couvelis
-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis
15 κριτικές αναλύσεις
στο διήγημα τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ
από τον
χ.ν.κουβελης c.n.couvelis
χ.ν.κουβελης c.n.couvelis
1
ανάλυση κατά Claude Levi-Strauss από τον χνκουβέλη τού διηγήματος
τού Στέλιου Φουντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ -Στελιος Φουντας
Τι να ’κανα κατακαλόκαιρο, χωρίς λεφτά κι αυτοκίνητο; Χάζευα όλη μέρα κάτω από μια κληματαριά.. Ραστωνευα μ’ αυτή τη γλυκιά αισιοδοξία ότι κάτι θα γίνει μέχρι το Σεπτέμβρη. Κάτι! Ένα λαχείο, ένας έρωτας, μια πρόσκληση για Λευκάδα, για θάλασσα, για ξαπλώστρες, για βραδινό dry martini...
Είχα πιει dry martini μια φορά, κατακαλόκαιρο, στο μπαρ του καζίνου του Ρίου. Μ’ είχαν πάει με το στανιό σ’ ένα σεμινάριο της Περιφέρειας για τις περιοχές natura. Καλό ήταν, το martini εννοώ. Τόσο καλό, που για δεύτερο ποτό παρήγγειλα ένα Cuba libre: bacardi με coca-cola.
Ψευδοεπαναστατική αντίσταση… Το κατάλαβα αργότερα, όταν μελέτησα τα κόμπλεξ μου. Αφού τα πληρώνει η Περιφέρεια, το Κράτος τα ποτά, εγώ θα κάνω αντίσταση με κάτι που να θυμίζει Κούβα, Τσε Γκεβάρα, Φιντέλ Κάστρο...
«Κάηκαν» πολλοί μ’ αυτά, ένθεν κι ένθεν του πολιτικού χάρτη. Ο άλλος δεν ψήφιζε Πασόκο δήμαρχο γιατί «θα έτριζαν τα κόκαλα του παππούλη του», που τον είχαν ρίξει οι «άλλοι» στην τρύπα στον Πρόδρομο. Άλλος δεν έπινε Coca-Cola, κι ας τον είχε τσακίσει η δυσπεψία γιατί την φτιάχνουν οι Αμερικάνοι. Άλλος, σ’ ένα χωριό, ήρθε και μου ζήτησε το λόγο γιατί σε μια σχολική γιορτή ακούγονταν Θεοδωράκης… κάτι ποιήματα...
Κάτι γεμιστά της Κωνστάντως είχα φάει κατά τις έξι το απόγευμα. Πάντα πεινάω τέτοια ώρα , τώρα το αποφεύγω, γιατί μου φέρνει υπνηλία, μάλλον έχω και χρόνια γαστρίτιδα. Εκείνο το καλοκαίρι, την επιδίωκα την υπνηλία. Έτσι, για να μη σκέφτομαι... Να κοιμάμαι, να μη σκέφτομαι.
Σε διαφεντεύουν οι σκέψεις, οι λογισμοί. Κάθε διάλογος μαζί τους και μια ήττα.
Παγάκια και μια φετούλα λεμόνι στην Coca-Cola. – Κάνε πέρα, σάπισες κάτω απ’ το κλήμα! είπε η Κωνστάντω, και σήκωσε το πιάτο με δυο σφήκες που είχαν κατέβει απ’ την κληματαριά με τα γοργά ωριμάζοντα σταφύλια.
Δεν είχαν προσπιατωθεί για τα «καπάκια» από τις ντομάτες των γεμιστών, αλλά για τις δυο-τρεις σάπιες ρώγες που είχαν πέσει στο πλαστικό τραπέζι. Το είχαμε πάρει μόλις προχθές από μια γύφτισσα μ’ ένα ντάτσουν κόκκινο.
– Τι χαλάς λεφτά; Έχουμε τραπέζι,είπε η Κωνσταντώ. – Α, να κάθεται το παιδί. Είναι κουτσό τ’ άλλο,έχει τα βιβλία του, διαβάζει, γράφει,δε ξέρεις καμιά φορά από ένα πλαστικό τραπέζι μπορει να ξεκινήσει ένα μυθιστόρημα.
Ο πατήρ εξέφρασε επιθυμία κι ευχή, οσμιζόμενος την επερχόμενη θερινή αποσύνθεσή μου. – Είναι γερό; ρώτησε τη γύφτισσα.
Ανέβηκε πάνω στο τραπέζι, το άσπρο,το πλαστικό , το σήμα κατατεθέν του ελληνικού καλοκαιριού η γύφτισσα, άνοιξε τη μουσική ο γύφτος: "Ανέβα στο τραπέζι μου κούκλα μου γλυκιά Χόρεψε και σπάσ' τα όλα τούτη τη βραδιά"
– Να! Χορεύω τσιφτετέλι! Πολύ γερό! Πάρ’ το! Είναι αθάνατο, θα με θυμηθείς! Και οι καρέκλες, τέσσερις στο χιλιάρικο! Πάρ’ το, μπάρμπα!
– Μπάρμπα Λάμπροοο!! Σηκώθηκα με μια σαγιονάρα, με μια γουλιά Coca-Cola, μ’ ένα τρίμμα πάγου απ’ το τελευταίο παγάκι του ποτηριού μου.
– Καλησπέρα, ποιος είναι; – Είναι εδώ ο πατέρας σου;
Τον αναγνώρισα. Κτηνοτρόφος δεύτερης γενιάς, συνεργάτες στα λιβάδια. – Έλα ρε Α______ , τι κάνεις; – Καλησπέρα. Ο Στέλιος είσαι; Εδώ είσαι; Σε ήξερα στην Αθήνα... – Εδώ. Ξεκαλοκαιριάζω. Κι απ’ το Σεπτέμβρη... βλέπουμε. – Έχει κάτι καλές τριχιές ο πατέρας σου. Ξέρεις πού τις έχει;
– Τι έγινε; Θα ψάξω... – Α, μωρέ... ένα άλογο «μπάλιο» έκανε απάν’ τον Πεταλά, έσμιξε με τ’ άγρια. Πάω κατά το Ματσούκι, Καστράκι, μέχρι Μπαμπαλιό. Κάπ’ μου είπαν ότι το είδανε. Έχει φεγγάρι απόψε. Πάω, μη τυχόν και το πιάσω...Πήρα βρώμη, τον ντορβά του, αλλά αστόχησα τ'ς τριχιές. Να μη γυρίσω πίσω... Θα χάσω ώρα. Τρεις-τέσσερις ώρες έχω. Μετά πάει, πέταξε ο Μπάλιος!
Πέταξα.! Όχι για την αποθήκη με τις τριχιές ,αλλά για το δωμάτιό μου. Άλλαξα.Πέταξα τη βερμούδα, φόρεσα ένα παλιό Levi’s τζιν,, το t-shirt με ιδρωτίλα καλοκαιριού τ’ άλλαξα με στενό πουκάμισο καουμπόικο, εκείνο με τα τετραγωνάκια, σαν τα κιλτ των Σκοτσέζων. Ζεστό, αλλά ταιριαστό με την περιπέτεια που σχεδίαζα. Μπότες βρηκα στην αποθήκη με τις τριχιές. Έβαλα τις τριχιές στον ώμο. Δεν είχε περίπτερο να πάρω κι ένα πακέτο Marlboro!
– Τριχιές σου 'πα! κι εσύ ντύθηκες Κλήντ Ηστγουντ! – Θα έρθω! Θα πιάσω τ άλογο με το λάσο , θα το καβαλήσω , θα σπηρουνίσω ... – Είσαι σίγουρος; – Μωρέ, να ’μαστε δυο, μη πάθεις και τίποτα... – Άντε, έλα.
Μπήκαμε στ’ αγροτικό. Κάτι τυπικά, κάτι αναμνήσεις, κάτι ερωτήσεις...
– Ποιο λέμε «μπάλιο»; – Τι κάνεις τώρα; – Ποιος είναι ο «καράς»; – Τι σπούδασες; – Ποιος είναι ο «ψαρής»; – Πώς την βγάζεις; – Περιμένω κάτω απ’ την κληματαριά. – Τι; – Δεν ξέρω. – Σ’ αρέσουν τ’ άλογα; – Πολύ. Δε τα πρόλαβα. Έναν γάιδαρο πρόλαβα...
Υπερανατολικές υπώρειες του Πεταλά. Μπήκαμε σ’ αγροτόδρομους απάτητους χρόνια ,μάλλον δασικοί. Μου ’δωσε τα κιάλια. Οδηγούσε δύσκολα: σαμάρια, λακκούβες, νεροφαγιές...
– Τι ψάχνω; – Το «μπάλιο». Κοπάδι θα ’ναι. Δε πάνε μόνα τους. Βλέπεις τίποτα; – Βελανιδιές, παλιουριές, βράχια...
«Ντανιάστηκε» τ’ αγροτικό σ’ ένα σαμαράκι. – Κατέβα. Θα πάμε ποδαράτο.
Πήραμε φακούς, τριχιές, τον ντορβά με τη βρώμη. Βράδιαζε. Ησυχία. Κάτι πουλιά, μ’ ένα τελευταίο κελάηδημα, έτρεχαν στις φωλιές τους.
Μείναμε ακίνητοι σ’ ένα υψωματάκι. Μπρος μας, ένα αλώνι. Ένα οροπέδιο.
– Να τα! φώναξα.Να τα! Σε κύκλο! Εφτά-οχτώ και δυο μικρά στη μέση! – Μπάλιο βλέπεις;
Μου τράβηξε τα κιάλια απ’ τον λαιμό. Αναστέναξε μ’ ανακούφιση. – Να το. Εκεί είναι, το πιο όμορφο.
Άρχισε να το φωνάζει, να το καλεί. – Μείνε. Δώσ’ μου την τριχιά, δώσ’ μου τον ντορβά. Αν αργήσω, γυρνα και κοιμήσου στ’ αυτοκίνητο. – Να έρθω κι εγώ; – Όχι. Δε σε ξέρει. Είναι ιδιότροπα τα "μπάλια"
Μ’ ξύπνησε ένας φακός. Πορτοκαλί φωσφορίζοντα γιλέκα, με μια άσπρη γραμμή στα μανίκια. – Δασαρχείο! Τι κάνετε εδώ, μες τη νύχτα;
Δεν είχα ταυτότητα. Δεν είχα κλειδί για τ’ αυτοκίνητο. Δεν είχα παρά μόνο μια περιπέτεια κόντρα στην αποσύνθεση.
– Μ’ έναν φίλο μου ήρθαμε να βρούμε τ’ άλογό του. Ένα «μπάλιο».Του ’φυγε εδώ και μέρες. από το Ριβιο. – Πού είναι ο φίλος σου; Είναι καλοκαίρι. Μπαίνουνε και φωτιές, να ξέρεις...
Έδειξα στο σκοτάδι. Λευκό σημάδι στον ανατολικό Πεταλά το φεγγάρι κι η υγρασία απ’ τις τεχνητές λίμνες του Αχελώου, μια λευκή γραμμή απ’ το φεγγάρι ως το χώμα, μες στο σκοτάδι.
– Να ο Μπάλιος...είπα νυσταγμένος. . .
.
.
Η ανάλυση του διηγήματος «Καουμπόης» του Στέλιου Φούντα μέσα από την οπτική του Claude Lévi-Strauss, θεμελιωτή τού στρουκτουραλισμού στην ανθρωπολογία, απαιτεί την εστίαση στα μυθολογικά μοτίβα, τις δυαδικές αντιθέσεις και την συμβολική διάρθρωση τού κειμένου.
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο CLAUDE LÉVI-STRAUSS;
Ο Lévi-Strauss υποστήριξε ότι ο ανθρώπινος νους σκέφτεται μέσω αντιθέσεων (π.χ. πολιτισμός / φύση, άντρας / γυναίκα, ζωή / θάνατος) και ότι οι μύθοι όλων τών πολιτισμών βασίζονται σε δομές. Πίστευε πως ακόμη και στις σύγχρονες αφηγήσεις (π.χ. λογοτεχνικά έργα), λειτουργούν αρχαίες συμβολικές σχέσεις.
ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟΝ LÉVI-STRAUSS
1. ΒΑΣΙΚΗ ΔΟΜΗ: Η ΜΥΘΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ
Ο ήρωας ξεκινά από μια κατάσταση απραξίας και αδράνειας (κάτω απ’ την κληματαριά), μέχρι που του προσφέρεται η ευκαιρία για μια ηρωική έξοδο: να συμμετάσχει σε μια νυχτερινή αναζήτηση ενός άγριου αλόγου — τού "Μπάλιου".
Αυτή η πορεία μοιάζει με μυθική περιπέτεια, με σταθμούς που αντιστοιχούν σε:
Αφετηρία – αδράνεια (η «κοιμώμενη» κατάσταση κάτω από την κληματαριά),
Κάλεσμα σε δράση (η αναζήτηση τού άγριου αλόγου),
Μεταμόρφωση του ήρωα (φόρεμα Levi’s, καουμπόικο πουκάμισο — μυθολογική μεταμφίεση),
Αντιπαράθεση με τον κόσμο τής φύσης (βουνά, αγριοί τόποι, το "άγριο" άλογο),
Αποτυχία ή ανοιχτό τέλος (παρέμβαση τού Δασαρχείου – κοινωνική δομή).
Ο ήρωας δεν κατορθώνει να φτάσει στο "μαγικό αντικείμενο", αλλά η εμπειρία έχει μεταμορφώσει την ταυτότητά του.
2. ΔΥΑΔΙΚΕΣ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ
Ο Lévi-Strauss θα εντόπιζε εδώ έναν πλούτο αντιθέσεων, που οργανώνουν τη συμβολική πραγματικότητα τού αφηγήματος:
Αντίθεση Σημασία
Φύση -Πολιτισμός
Ο Μπάλιος (άγριο άλογο, ελευθερία) -Coca-Cola, σεμινάρια, dry martini (καταναλωτικός πολιτισμός)
Αδράνεια -Δράση
Καλοκαιρινή ραστώνη -Νυχτερινή αναζήτηση
Παθητικότητα - Ηρωική φαντασίωση
«Χάζευα κάτω από την κληματαριά» - «Θα το πιάσω με το λάσο!»
Παρελθόν - Παρόν
Αναμνήσεις από παιδικά καλοκαίρια, Θεοδωράκης, Τσε, Πασόκ -σύγχρονη απραξία, ανεργία, "πλαστικό τραπέζι"
Ονειρικό -Ρεαλιστικό
Ρομαντική καουμπόικη περιπέτεια -Παρέμβαση Δασαρχείου, έλλειψη ταυτότητας
Αυτές οι αντιθέσεις παράγουν νόημα -και η αλληλεπίδρασή τους ορίζει το εσωτερικό δράμα του ήρωα.
3. ΣΥΜΒΟΛΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Ο Μπάλιος (άγριο άλογο): συμβολίζει την ανεξαρτησία, την ελευθερία, το ανεκπλήρωτο όνειρο. Στη μυθολογία, τα άλογα συχνά συμβολίζουν τη δύναμη, την ψυχή, το πάθος.
Η μεταμφίεση σε καουμπόη: είναι μια μυθολογική μίμηση, ένας ρόλος που ο ήρωας υιοθετεί ώστε να υπερβεί την πεζή του καθημερινότητα.
Το τραπέζι, οι σφήκες, η Coca-Cola: δείχνουν την παρακμή τής ελληνικής επαρχίας, με σύγχρονες "εισαγόμενες" συνήθειες (Cuba Libre αντί για κρασί), αλλά και στοιχεία μικροαστικής παρακμής.
Το Δασαρχείο: είναι η κρατική αρχή, η «επιστροφή» στην τάξη, που τελειώνει την περιπέτεια. Παρεμβαίνει όπως οι θεοί στα αρχαία έπη, για να υπενθυμίσει την πραγματικότητα.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Η προσέγγιση του Lévi-Strauss αναδεικνύει το διήγημα ως σύγχρονο μύθο ενός άντρα που αναζητά νόημα και ταυτότητα σε έναν κόσμο γεμάτο αντιφάσεις.
Η περιπέτεια τού Μπάλιου δεν είναι κυριολεκτική· είναι ψυχική, υπαρξιακή. Ο ήρωας ντύνεται τον μύθο για να ξεφύγει από την ασφυξία τού «πλαστικού» κόσμου του, αλλά η σύγκρουση με την πραγματικότητα είναι αναπόφευκτη.
Έτσι, η μυθική δομή που αποκαλύπτει ο Lévi-Strauss είναι παρούσα: από την τάξη, στη ρήξη, στην αποκατάσταση τής τάξης — όμως όχι χωρίς απώλειες.
.
.
.
2
κριτική ανάλυση κατά Marx από τον χνκουβελης τού διηγήματος τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ -Στελιος Φουντας
Η κριτική ανάλυση τού διηγήματος "Καουμπόης" τού Στέλιου Φούντα με βάση τη μαρξιστική θεωρία επικεντρώνεται στην αποκάλυψη τών κοινωνικών και ταξικών σχέσεων που διατρέχουν την αφήγηση, την αντίθεση ανάμεσα στην ιδεολογία και την υλική πραγματικότητα, καθώς και τον τρόπο που το άτομο ενσωματώνει ή αντιστέκεται σε αυτές τις δομές μέσα από την καθημερινότητά του.
Μαρξιστική Ανάλυση τού Διηγήματος "Καουμπόης"
1. Αποξένωση και ταξική αδράνεια
Ο ήρωας τού διηγήματος, ένα άτομο εγκλωβισμένο στη θερινή ραστώνη, δεν εργάζεται, δεν συμμετέχει ενεργά στην παραγωγή, αλλά περιμένει παθητικά «κάτι να γίνει»: ένα λαχείο, ένας έρωτας, μια πρόσκληση. Πρόκειται για συμπεριφορά τυπική τής αλλοτρίωσης: το υποκείμενο παραιτείται από την πρακτική του δύναμη, προσδοκώντας μια τυχαία αλλαγή στην υλική του κατάσταση.
Αυτό συνδέεται με τη μαρξιστική έννοια τής αποξένωσης (Entfremdung): ο άνθρωπος έχει αποκοπεί από την ουσία του, από την εργασία του και τη συλλογική του ύπαρξη. Η Coca-Cola, τα γεμιστά, το πλαστικό τραπέζι, το air-condition τής σκέψης (η υπνηλία) είναι τα υποκατάστατα μιας ζωής που δεν παράγει τίποτα αυθεντικό – μόνο καταναλώνει.
2. Ιδεολογία, ψευδής συνείδηση και ματαιωμένη επανάσταση
Ο αφηγητής αναφέρεται ειρωνικά στην επιλογή του να πιει Cuba Libre, ως «ψευδοεπαναστατική αντίσταση». Παραδέχεται ότι ήταν μια επανάσταση χωρίς περιεχόμενο, ένα κενό σύμβολο, που αναπαράγει περισσότερο την κυρίαρχη ιδεολογία παρά την αντιστρατεύεται.
Η κατανάλωση τού Cuba Libre ή του dry martini αποτελεί πολιτισμικό φετίχ — μια μίμηση κουλτούρας επαναστατικής ή κοσμοπολίτικης, χωρίς όμως καμία ταξική συνείδηση. Ο μαρξισμός υποστηρίζει πως τέτοιες μιμήσεις διαμορφώνουν ψευδή συνείδηση: ο καταπιεσμένος νιώθει επαναστάτης πίνοντας bacardi αντί να διεκδικεί ταξική αλλαγή.
3. Υλικές συνθήκες ζωής – ταξική μικροαστική κουλτούρα
Η οικογένεια τού αφηγητή φαίνεται τυπικά μικροαστική αγροτική. Η Κωνστάντω (η μητέρα ) ανησυχεί για τα έξοδα: «Τι χαλάς λεφτά;». Το πλαστικό τραπέζι αγοράζεται από γύφτισσα, υπενθυμίζοντας την ανταλλακτική οικονομία και τη χαμηλή αγοραστική δύναμη.
Το τραπέζι, οι γεμιστές ντομάτες, οι σφήκες και το Coca-Cola δημιουργούν ένα εικόνισμα μικροαστικής επιβίωσης που δεν συνδέεται με χειραφέτηση ή δημιουργικότητα, αλλά με συντήρηση και αναπαραγωγή του στάτους κβο.
4. Η επιθυμία τού ήρωα για «ρόλο» - φαντασίωση τού cowboy
Το κρίσιμο σημείο έρχεται με την υιοθέτηση τού ρόλου τού καουμπόη. Ο αφηγητής, ντυμένος με μπότες, πουκάμισο καρό, παντελόνι Levi’s, φαντασιώνεται μια απόδραση από την αδράνεια, μέσα από τον μύθο τής περιπέτειας.
Αλλά η φαντασίωση αυτή είναι ειρωνική και καταδικασμένη: ο ήρωας δεν είναι πραγματικός cowboy ούτε έχει το κοινωνικό πλαίσιο που θα τού επέτρεπε να είναι ήρωας. Η μετάβαση από την Coca-Cola στο λάσο είναι μεταφορά από τη μαζική κουλτούρα στην αυταπάτη τής αυθεντικής εμπειρίας — κι αυτή είναι εικονική.
Ο καουμπόης είναι σύμβολο τής αμερικανικής ιδεολογίας, τού αυτόνομου άντρα που κατακτά τη φύση, μια φιγούρα που έχει ενσωματωθεί στην παγκόσμια καπιταλιστική φαντασίωση. Εδώ, όμως, αποκαλύπτεται ως γελοιογραφία, ως «κλόουν τής υπαίθρου», θλιβερός και γραφικός.
5. Ο Μπάλιος – Το άλογο ως σύμβολο τής ελευθερίας ή της χαμένης φύσης
Το άλογο Μπάλιος, που «πέταξε», συμβολίζει την απώλεια τής ελευθερίας ή μιας παλιότερης, φυσικής σχέσης του ανθρώπου με τον κόσμο. Στη μαρξιστική οπτική, θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως το ανυπότακτο στοιχείο που δεν μπορεί να τιθασεύσει το σύστημα – ή αλλιώς, η πρωτογενής ενέργεια της εργασίας που δεν μπαίνει στο καλούπι τής καπιταλιστικής πειθαρχίας.
Ο ήρωας προσπαθεί να το πιάσει – να δαμάσει κάτι «άγριο» για να αισθανθεί ζωντανός. Δεν πρόκειται για επανάσταση, αλλά για ένα κυνήγι φαντασμάτων που καταλήγει στην παρέμβαση τής εξουσίας: το Δασαρχείο. Δηλαδή, ο Κρατικός Μηχανισμός επιτηρεί, καταγράφει, ελέγχει.
6. Τελική ειρωνεία – Απόδραση που δεν ήταν ποτέ
Το τέλος βρίσκει τον ήρωα χωρίς ταυτότητα, χωρίς πρόσβαση στο αυτοκίνητο, μόνο με μια "περιπέτεια κόντρα στην αποσύνθεση". Το άλογο χάνεται στο φως τού φεγγαριού. Η ελπίδα για μεταμόρφωση, για δράση, διαλύεται σαν οπτασία.
Ο ήρωας επιστρέφει εκεί απ’ όπου ξεκίνησε – ένας μικροαστός με cowboy φαντασιώσεις, ένας άντρας χωρίς επαναστατική συνείδηση, παγιδευμένος μεταξύ Κουβανικής Ρητορικής και Coca-Cola.
Συμπέρασμα
Μέσα από την μαρξιστική οπτική, το διήγημα «Καουμπόης» είναι μια σάτιρα τής ψευδοεπαναστατικής μικροαστικής συνείδησης. Το άτομο ζει σε έναν κόσμο φαντασιακό, όπου η τάξη του δεν του επιτρέπει ούτε να είναι αφέντης ούτε προλετάριος, απλώς ένας παθητικός καταναλωτής συμβόλων, εθισμένος στην αναβολή και τη ματαίωση.
Η «καουμπόικη» ταυτότητα είναι ένα φετίχ τής καπιταλιστικής κουλτούρας, και η απόπειρα να την ενσωματώσει καταλήγει σε γραφικότητα, αδιέξοδο και γελοιοποίηση.
Ο ήρωας δεν απελευθερώνεται. Απλώς περιμένει πάλι κάτω απ’ την κληματαριά, μέχρι το Σεπτέμβρη.
.
.
.
3
χνκουβελης cncouvelis
σημειωτική ανάλυση κατά Felix Guattari. από τον χνκουβελης τού διηγήματος τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ -Στελιος Φουντας
Η σημειωτική ανάλυση τού διηγήματος «Καουμπόης» τού Στέλιου Φούντα, μέσα από το πρίσμα τού Félix Guattari, εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο η υποκειμενικότητα, τα σημειωτικά καθεστώτα και η μηχανική επιθυμία (machine désirante) ενεργοποιούνται σε ένα πεδίο όπου η ταυτότητα, η μνήμη και η καθημερινότητα διαρρηγνύονται και επανασυντίθενται.
Ποιος είναι ο Guattari και γιατί είναι σημαντικός εδώ;
Ο Félix Guattari, ψυχαναλυτής και φιλόσοφος, συνεργάστηκε στενά με τον Gilles Deleuze, και μαζί ανέπτυξαν την έννοια τής σχίζο-ανάλυσης (schizoanalysis) ως αντίβαρο στη φροϋδική ψυχανάλυση.
Βασικά στοιχεία της σκέψης του:
Σημειωτικά καθεστώτα (régimes sémiotiques):
Ο τρόπος που τα νοήματα δεν λειτουργούν μόνο γλωσσικά αλλά συνδέονται με μηχανισμούς εξουσίας, επιθυμίας, τεχνολογίας, περιβάλλοντος.
Μηχανισμοί επιθυμίας (machines désirantes):
Οι άνθρωποι δεν είναι μονάδες που καταπιέζουν την επιθυμία αλλά κόμβοι που παράγουν επιθυμία σε ένα πλέγμα σχέσεων.
Υποκειμενικότητα ως διαδικασία:
Η ταυτότητα δεν είναι σταθερή αλλά αποτέλεσμα συνεχούς συναρμολόγησης (agencement).
Συνοπτική ανάγνωση τού διηγήματος:
Ο αφηγητής, ένας άντρας «παραιτημένος», βυθισμένος στην αδράνεια και την «εσωτερική αποσύνθεση», μεταμορφώνεται ξαφνικά σε «καουμπόη» όταν τού προτείνεται να βοηθήσει στον εντοπισμό ενός αλόγου. Η περιπέτεια φαντάζει γελοία —αλλά γι’ αυτό είναι ουσιαστική. Αναδύεται μια ρομαντική, παιγνιώδης επιθυμία που ξεσπά στο ακατάλληλο πλαίσιο τής σύγχρονης υπαίθρου και τής κρατικής επιτήρησης (δασαρχείο).
Σημειωτική ανάλυση κατά Guattari
1. Η κληματαριά και η υπνηλία ως παραγωγή αποσύνθεσης
Η κληματαριά είναι χώρος στασιμότητας, συμβολικά παραπέμπει σε ένα σημειωτικό καθεστώς συναισθηματικής ακινησίας.
Η υπνηλία που προκαλείται από τα γεμιστά και τη γαστρίτιδα δεν είναι παθολογία αλλά παραγωγή μιας μηχανής αποφυγής επιθυμίας.
κατά τον Guattari: η επιθυμία δεν λείπει∙ παράγεται αλλού.
2. Η Coca-Cola, το bacardi, και ο Τσε ως "υβριδικά σημαινόμενα"
Το Cuba Libre γίνεται ειρωνικό σύμβολο μιας μεταμοντέρνας, ειρωνικής πολιτικής ταυτότητας:
«Το κατάλαβα αργότερα, όταν μελέτησα τα κόμπλεξ μου».
Εδώ λειτουργεί ένα σημειωτικό καθεστώς αμφισημίας: το ποτό, η μίμηση επανάστασης, το κράτος που πληρώνει.
Παράγει μια υποκειμενικότητα «ασυνέπειας», χαρακτηριστική για Guattari:
ο άνθρωπος δεν είναι ενιαίος∙ είναι κατακερματισμένος.
3. Η αγορά του πλαστικού τραπεζιού
Αν και γελοία, η σκηνή έχει έντονη μηχανική λειτουργία επιθυμίας:
Ένα trivial αντικείμενο (πλαστικό τραπέζι) γίνεται το σημείο εκκίνησης δημιουργίας (πιθανό μυθιστόρημα).
Αυτό το στοιχείο θυμίζει την μη-προοδευτική, χαοτική γραφή τής επιθυμίας
που αναλύει ο Guattari. Το πλαστικό τραπέζι δεν είναι αθώο∙ είναι μηχανή παραγωγής φαντασίας.
4. Η μεταμόρφωση σε "καουμπόη" ως σχιζοαναλυτικό άλμα
Η σκηνή που ο ήρωας ντύνεται και μεταμορφώνεται σε Clint Eastwood:
«Θα πιάσω τ’ άλογο με το λάσο... θα σπηρουνίσω...»
Πρόκειται για ένα άκυρο, αναχρονιστικό σημείο, ένα συμβολικό ρήγμα από τη στασιμότητα προς τη δυνατότητα να υπάρξει αλλιώς.
Ο Guattari θα το έβλεπε ως micropolitique, μια μικροπολιτική πράξη αντίστασης στο κοινωνικό "πρέπει".
5. Το άλογο ως επιθυμητό αντικείμενο / μηχανή φυγής (machine de fuite)
Το μπάλιο άλογο δεν είναι απλώς ζώο. Είναι σημαίνουσα μορφή επιθυμίας:
το άγριο, το απρόβλεπτο, το ανοίκειο. Ένα deterritorialized element που κινείται εκτός δομών.
Η επιθυμία να το βρουν είναι η ανάγκη να διαφύγουν από την αποσύνθεση.
6. Το Δασαρχείο ως κανονιστικό μηχανισμό ελέγχου
Όταν φτάνει το Δασαρχείο:
«Δεν είχα ταυτότητα... δεν είχα παρά μόνο μια περιπέτεια...»
Εδώ έχουμε τη σύγκρουση μεταξύ τού μηχανισμού επιθυμίας και τού μηχανισμού εξουσίας/τάξης.
Ο Guattari μιλά για αυτή τη σύγκρουση μεταξύ επιθυμίας και ελέγχου ως καθοριστικό πλαίσιο σύγχρονης ψυχοπαθολογίας.
Τελική ερμηνεία:
Ο ήρωας δεν είναι ούτε επαναστάτης ούτε loser∙ είναι μηχανή που συλλαμβάνει ετερόκλητα σημαινόμενα και τα συνδέει με την ελπίδα, την απώλεια, την επιθυμία για απόδραση. Το διήγημα δεν περιγράφει μια "ιστορία", αλλά αποτυπώνει μια διαδικασία σχηματισμού υποκειμενικότητας —μέσα από ένα μικρογεγονός που γεννά σημασίες, χωρίς να χρειάζεται καν λύση ή κάθαρση.
.
.
4
ανάλυση κατά Tzvetan Todorov από τον χνκουβελης τού διηγήματος
τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ -Στελιος Φουντας
Η ανάλυση τού διηγήματος "Καουμπόης" τού Στέλιου Φούντα με βάση τη θεωρία τής αφηγηματικής δομής τού Tzvetan Todorov επικεντρώνεται στην πενταμερή δομή που ο ίδιος πρότεινε για τη σύνθεση τής αφήγησης:
1. Αρχική Ισορροπία (Equilibrium)
Η αφήγηση ξεκινά με τον αφηγητή βυθισμένο σε μια κατάσταση στασιμότητας και πλήξης. Είναι καλοκαίρι, δεν έχει χρήματα ή σχέδια, και περνάει τον καιρό του κάτω από την κληματαριά, μεταξύ ραστώνης, ονειροπολήσεων και Coca-Cola.
Πρόκειται για μια παθητική ισορροπία: τίποτα δεν συμβαίνει, αλλά ούτε και αλλάζει.
2. Διατάραξη τής Ισορροπίας (Disruption)
Η επίσκεψη τού κτηνοτρόφου είναι το σημείο καμπής. Τού ζητάει τριχιές για να πιάσει ένα άγριο άλογο, τον Μπάλιο, που έχει φύγει από τη
Αυτός ο απρόσμενος ερχομός σπάει τη μονοτονία και προκαλεί στον αφηγητή έναν ενθουσιασμό, μια επιθυμία για περιπέτεια, για κάτι αυθεντικό. Ξαφνικά, αποφασίζει να δράσει: φοράει τζιν, καουμπόικο πουκάμισο και μπότες. Το ντύσιμο συμβολίζει την ταύτισή του με έναν ρόλο ηρωικό και ενεργητικό.
3. Αναγνώριση τής Διατάραξης (Recognition)
Καθώς ξεκινά το ταξίδι προς τον Πεταλά, ο αφηγητής συνειδητοποιεί σταδιακά το μέγεθος τής αλλαγής. Η μετάβαση από την κληματαριά στα βουνά δεν είναι απλώς φυσική, αλλά και υπαρξιακή:
Έρχεται σε επαφή με τη φύση, τη σιωπή, την αναμονή, και επιστρέφει σε μια πρωτογενή εμπειρία ζωής.
Η συζήτηση στο αγροτικό και οι εικόνες τών άγριων αλόγων τον φέρνουν πιο κοντά σε μιαν άλλη πραγματικότητα – έξω από τις συνήθεις εσωτερικές του ήττες.
4. Αντιμετώπιση τής Διατάραξης (Attempt to Repair)
Η αποστολή κορυφώνεται με την αναζήτηση τού Μπάλιου, την προσέγγιση στο κοπάδι, και τελικά με την είσοδο τού κτηνοτρόφου στο κοπάδι για να πιάσει το άλογο. Ο αφηγητής μένει πίσω, παρατηρητής τής δράσης, αλλά ταυτόχρονα έχει γίνει μέρος της.
Ωστόσο, δεν συμμετέχει ουσιαστικά στην αιχμαλωσία τού αλόγου – ηρωοποιείται μεν, αλλά αποστασιοποιημένα.
5. Νέα Ισορροπία (New Equilibrium)
Η είσοδος τού Δασαρχείου λειτουργεί ως προσγείωση στην πραγματικότητα.
Ο αφηγητής συλλαμβάνεται να ζει μια περιπέτεια χωρίς ταυτότητα, χωρίς κλειδιά, χωρίς αποδείξεις, σαν ένα παιδί που υποδύεται έναν ήρωα.
Παρόλα αυτά, η εμπειρία τον αλλάζει εσωτερικά:
Έστω και νυσταγμένος, δείχνει το φεγγάρι, το άλογο, .
Δεν γνωρίζουμε αν τελικά ο Μπάλιος πιάστηκε, αλλά ο ήρωας βίωσε την περιπέτεια, ξέφυγε από τη ραστώνη, ένιωσε ζωντανός.
Συμπερασματικά:
Η αφήγηση ακολουθεί τη δομή τού Todorov με ακρίβεια, και επιτρέπει την εσωτερική μεταμόρφωση τού ήρωα μέσα από μια συμβολική περιπέτεια:
Στάδιο Περιγραφή
Αρχική ισορροπία Καλοκαιρινή πλήξη, εσωτερική νωθρότητα
Διατάραξη Εμφάνιση του κτηνοτρόφου – αναζήτηση τού Μπάλιου
Αναγνώριση Συνειδητοποίηση ότι συμμετέχει σε κάτι αληθινό
Αντιμετώπιση Συμμετοχή στην αποστολή – ταύτιση με «καουμπόη»
Νέα ισορροπία Επιστροφή με εμπειρία – μικρή εσωτερική λύτρωση
Σχόλιο:
Ο τίτλος «Καουμπόης» είναι ειρωνικός και ταυτόχρονα τρυφερός.
Ο αφηγητής παίζει τον ρόλο, αλλά μέσα απ’ αυτόν βρίσκει κάτι αληθινό:
τη χαμένη επαφή με τη δράση, με τη φύση, με τη ζωή.
Η ιστορία έχει σαφή υπαρξιακή διάσταση, και ο Todorov μάς βοηθά να δούμε
πώς το εξωτερικό γεγονός (το άλογο) γίνεται μέσο εσωτερικής αφύπνισης.
.
.
.
5
ανάλυση κατά τον Michel Foucault από τον χνκουβελης
τού διηγήματος τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ -Στελιος Φουντας
Η προσέγγιση τού διηγήματος «Καουμπόης» τού Στέλιου Φούντα μέσα από το φιλοσοφικό πρίσμα τού Michel Foucault προσφέρει μια γόνιμη αναγνωστική εμπειρία. Η αφήγηση, φαινομενικά απλή και καθημερινή, μπορεί να ιδωθεί ως πεδίο βιοεξουσίας, υποκειμενικότητας και αντίστασης, βασικές έννοιες
στο έργο του Foucault.
Παρακάτω αναλύεται το διήγημα με όρους φουκωϊκής σκέψης.
Φουκω-ική Ανάλυση τού «Καουμπόη»
1. Το υποκείμενο και η κατασκευή τής ταυτότητας
Ο αφηγητής είναι ένας άνεργος, παθητικός νέος άντρας, εγκλωβισμένος στο σπίτι, κάτω από μια κληματαριά, περιμένοντας να αλλάξει κάτι «μέχρι το Σεπτέμβρη». Δεν εργάζεται, δεν μετακινείται, δεν ερωτεύεται — απλώς επιβιώνει. Αυτή η στασιμότητα αντανακλά το "πειθαρχημένο υποκείμενο" που περιγράφει ο Foucault: ένας άνθρωπος κοινωνικά παρακολουθούμενος, που αποδέχεται τη θέση του, έστω και με ψευδαισθήσεις ελευθερίας (π.χ. dry martini και Cuba Libre ως αντίσταση… με κρατικό χρήμα).
Η ταυτότητα τού "καουμπόη" που υιοθετεί ο ήρωας είναι μια φαντασιακή αυτοκατασκευή. Μετατρέπεται από παθητικό νεαρό σε υποψήφιο ήρωα. Είναι μια μορφή υποκειμενικοποίησης — ένα πέρασμα από την παθητικότητα στην πράξη, ακόμα κι αν πρόκειται για ένα φαντασιωτικό παιχνίδι.
2. Η βιοεξουσία και ο ρόλος τού Κράτους
Ο Foucault ανέλυσε πώς η εξουσία δεν εκφράζεται μόνο με καταστολή, αλλά και μέσω τών θεσμών που ρυθμίζουν τη ζωή: εκπαίδευση, υγεία, εργασία, οικογένεια.
Στο διήγημα βλέπουμε:
Το Κράτος να προσφέρει "δωρεάν" dry martini σε εκπαιδευτικά σεμινάρια, επιτελώντας την παιδαγωγική του εξουσία.
Την οικογένεια ως θεσμό που επενδύει στον αφηγητή ελπίζοντας στην «παραγωγικότητα» του (π.χ. "μπορεί να ξεκινήσει ένα μυθιστόρημα από ένα πλαστικό τραπέζι").
Την παρουσία τού Δασαρχείου που λειτουργεί ως μηχανισμός επιτήρησης, φέρνοντας στο φως το αδιέξοδο του ήρωα: δεν έχει ταυτότητα, δεν έχει κλειδιά, δεν έχει "λόγο".
Όλα αυτά συγκροτούν το πεδίο τής βιοεξουσίας — τον έλεγχο και ρύθμιση
τής ζωής μέσω ήπιων μορφών εξουσίας.
3. Εξουσία, λόγος και περιθώριο
Ο ήρωας αρθρώνει έναν λόγο αντίστασης, αλλά είναι ρηχός, ειρωνικός, ψευδοεπαναστατικός (όπως αναφέρει και ο ίδιος). Η αντίστασή του είναι καταναλωτική και πολιτισμικά δανεική (Cuba Libre, καουμπόης, Marlboro), όχι ουσιαστική. Ο Foucault μιλά για το πώς η εξουσία δημιουργεί ακόμη και τα λόγια τής αντίστασης, επιτρέποντας τα σε ελεγχόμενο πλαίσιο.
Ο «καουμπόης» τού Στέλιου Φούντα δεν είναι ο Clint Eastwood – είναι ένας παρωχημένος ήρωας που κυνηγά ένα άλογο-φαντασίωση. Το όλο «σχέδιο» του να βοηθήσει στον εντοπισμό του Μπάλιου είναι μια τελετουργική πράξη χειραφέτησης, αλλά και τραγικής συνειδητοποίησης: στο τέλος, βρίσκεται μόνος, υπόλογος σε μια αρχή, εκτός νοήματος.
4. Χώρος και εξουσία
Ο Foucault έδωσε έμφαση στον χώρο ως φορέα εξουσίας: σχολεία, φυλακές, νοσοκομεία. Στο διήγημα, ο αγροτικός χώρος δεν είναι ουδέτερος. Είναι γεμάτος σύνορα, φαντασιακές και πραγματικές απειλές (Δασαρχείο, φωτιές, αγριοάλογα), αλλά και υποσχέσεις διαφυγής. Το βουνό γίνεται ετεροτοπία — ένας άλλος τόπος, ένας χώρος διαφυγής από το κανονικό, όμως δεν οδηγεί στη λύτρωση.
5. Το άλογο – Μπάλιος: Μεταφορά τού επιθυμητού/άπιαστου
Το άλογο «Μπάλιος» μπορεί να ιδωθεί ως σύμβολο ελευθερίας αλλά και επιθυμίας — αυτού που πάντα διαφεύγει. Η φουκω-ική σκέψη αναγνωρίζει ότι η επιθυμία δεν είναι ανεξάρτητη, αλλά καθορίζεται από μηχανισμούς λόγου και εξουσίας. Ο αφηγητής ακολουθεί έναν άλλο άντρα που έχει "λόγο", "στόχο", "πράξη" — και καταλήγει εκτός παιχνιδιού, κοιμισμένος, χωρίς ταυτότητα, μόνος με το σύμβολο (Μπάλιος), αλλά όχι την ουσία.
Συμπεράσματα
Ο Στέλιος Φούντας, μέσα από το χιούμορ, την αυτοειρωνεία και τις λεπτές παρατηρήσεις του, σκιαγραφεί έναν ήρωα παγιδευμένο ανάμεσα στην επιθυμία και τη ματαίωση, την παθητικότητα και την ψευδαίσθηση δράσης.
Ο «Καουμπόης» μπορεί να ιδωθεί ως παραδειγματικός φουκω-ικός ήρωας:
προσπαθεί να διαμορφώσει ταυτότητα,
ζει μέσα σε πλέγματα εξουσίας (κοινωνικής, θεσμικής, πολιτισμικής),
ψάχνει τον εαυτό του σε «ετεροτοπίες»,
αλλά τελικά μένει έξω από τη σκηνή τής δράσης, στο σκοτάδι.
.
.
6
σημειωτικη ανάλυση κατά Julia Kristeva από τον χνκουβελης
τού διηγήματος τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ -Στελιος Φουντας
Η σημειωτική ανάλυση τού αφηγήματος "Καουμπόης" τού Στέλιου Φούντα, βασισμένη στη θεωρία τής Julia Kristeva, εστιάζει στη σχέση τού υποκειμένου
με τη γλώσσα, τη διείσδυση τού συμβολικού και τού σημειωτικού, καθώς και τη δυναμική ταυτότητας μέσα σε κοινωνικά και ψυχικά πλαίσια. Η Kristeva, επηρεασμένη από τον Λακάν, τον Μπαρτ και τη φιλοσοφία τού ψυχαναλυτικού λόγου, μας προσφέρει εργαλεία για να δούμε πώς η γλώσσα συγκροτεί και διαλύει τον εαυτό.
Κεντρικά σημεία τής σημειωτικής προσέγγισης Kristeva:
1. Το σημειωτικό (le sémiotique) και το συμβολικό (le symbolique) – δύο πτυχές τής γλώσσας:
Το σημειωτικό σχετίζεται με το ασυνείδητο, το σώμα, το ρυθμό, την προγλωσσική έκφραση, τη ροή τού συναισθήματος.
Το συμβολικό είναι η λογική, η γραμματική, το πατρικό όνομα, το κοινωνικά αποδεκτό και κατανοητό.
2. Η έννοια τής διακειμενικότητας – κάθε κείμενο είναι πλέγμα άλλων κειμένων, συνομιλεί με πολιτισμικά, ιστορικά και ψυχικά συμφραζόμενα.
3. Το υποκείμενο σε γίγνεσθαι (le sujet en procès) – το "εγώ" δεν είναι σταθερό αλλά ακατάπαυστα διαπραγματευόμενο, μεταξύ επιθυμίας και νόμου.
Ανάλυση βάσει Kristeva:
1. Το σημειωτικό πεδίο: το σώμα, ο ρυθμός, η ύπνωση τής επιθυμίας
Ο ήρωας βρίσκεται σε κατάσταση ραστώνης – μια σήψη, μια καλοκαιρινή ακινησία που υποκρύπτει την παραίτηση του Εγώ. Ο ρυθμός τού λόγου του, οι επαναλήψεις, η νοσταλγική ροή τών εικόνων (Cuba libre, Coca-Cola, γεμιστά, παγάκια, μουσική) ανήκουν στο σημειωτικό. Όπως η Kristeva το ορίζει, αυτό
είναι το προ-λογικό, το ασυνείδητο που ψιθυρίζει κάτω απ' τη γλώσσα.
Η λαχτάρα για διαφυγή, το όνειρο για έρωτα, ταξίδι, "dry martini", είναι μεταφορές τής επιθυμίας για μια ένταξη αλλού – ένα άνοιγμα σε ένα
άλλο πεδίο σημασίας.
«Έτσι, για να μη σκέφτομαι... Να κοιμάμαι, να μη σκέφτομαι.»
Αυτό είναι το σημειωτικό που θέλει να παρακάμψει τον λόγο, να επιστρέψει στο μη-σημαίνον.
2. Το συμβολικό: η κοινωνική τάξη, η οικογένεια, η εργασία, το όνομα
Ο ήρωας ζει υπό την πίεση τού πατρικού λόγου (ο πατέρας, η Κωνστάντω, η Περιφέρεια), δηλαδή τού συμβολικού συστήματος. Το σύστημα αξιών γύρω του – πολιτικά κόμπλεξ, παραδοσιακές πεποιθήσεις, πολιτισμικές ενοχές – ορίζουν ένα πλέγμα κανόνων που τον καταπιέζουν.
Η φράση:
«Σε διαφεντεύουν οι σκέψεις, οι λογισμοί. Κάθε διάλογος μαζί τους και μια ήττα.»
δείχνει την ήττα τού "εγώ" μπροστά στην εξωτερική δομή τού συμβολικού.
Δεν βρίσκει τον εαυτό του μέσα στην τάξη τών κοινωνικών ρόλων.
3. Το υποκείμενο σε κρίση – en procès
Ο ήρωας δεν έχει ταυτότητα – κυριολεκτικά, τη στιγμή που τον ελέγχει το Δασαρχείο. Αυτή είναι σημαντική στιγμή στην Kristeva-ιανή ανάλυση: το υποκείμενο είναι απών, ασυνεπές, μετέωρο, και μόνη του ένδειξη ύπαρξης
είναι η εμπειρία τού λόγου.
Το "ντύσιμο καουμπόη", το πέρασμα από τη ραστώνη στη δράση, είναι μια φαντασιακή επιτέλεση τού ανδρικού ηρωισμού – όχι για το άλογο, αλλά για
τον εαυτό που δεν αντέχει άλλο τη στασιμότητα. Αυτή η πράξη, για την Kristeva, είναι μια έκρηξη σημειωτικής επιθυμίας εντός τού συμβολικού πλαισίου.
4. Διακειμενικότητα και πολιτισμικά σημεία
Η Coca-Cola και η Κούβα: ο ήρωας αναστοχάζεται τις πολιτισμικές σημασίες πίσω από τα απλά αντικείμενα – ποτά, προϊόντα, ιδεολογίες. Το ίδιο το κείμενο "κουβαλάει" πολιτισμικούς κώδικες: Πασόκ, Θεοδωράκης, σεμινάρια Natura, Κλήντ Ίστγουντ, ελληνικό καλοκαίρι, φτηνά πλαστικά έπιπλα, γεμιστά.
Αυτή η πλέξη σημασιών είναι η διακειμενική φύση τού νοήματος, όπως την περιγράφει η Kristeva.
5. Η ανατροπή τού κέντρου: Ο "Μπάλιος" ως φαντασιακό αντικείμενο
Το άλογο – "Μπάλιος" λειτουργεί σχεδόν σαν το objet petit a του Λακάν – ένα φαντασιακό αντικείμενο που κινητοποιεί την επιθυμία, αλλά δεν κατακτάται ποτέ. Ο ήρωας δεν το πιάνει, δεν το καβαλά, δεν λυτρώνεται. Η φαντασίωση γίνεται εικόνα στο φεγγάρι.
«Να ο Μπάλιος... είπα νυσταγμένος.»
Το τέλος είναι λυρικά υπαρξιακό. Το σημειωτικό (ύπνος, φεγγάρι, εικόνα) κυριαρχεί, σβήνοντας το συμβολικό αφήγημα τού καουμπόη. Το ταξίδι απομυθοποιείται, αλλά ο ήρωας έχει παραγάγει νόημα μέσα από το ίδιο το βίωμα.
Συμπέρασμα:
Ο "Καουμπόης" τού Στέλιου Φούντα, διαμέσου τού πρίσματος τής Kristeva, παρουσιάζει ένα υποκείμενο σε κρίση και διαπραγμάτευση, ένα "εγώ" που μετακινείται μεταξύ του συμβολικού καταναγκασμού και της σημειωτικής απόλαυσης. Η γλώσσα τού αφηγητή – ποιητική, ειρωνική, με ρυθμικά κύματα
και θραύσματα επιθυμίας – δεν σταθεροποιεί το νόημα, αλλά το γεννά μέσα
στην αστάθεια. Όπως ακριβώς η Kristeva ορίζει τη φύση τής γλώσσας και
τού υποκειμένου: μια διαρκής διαδικασία γίγνεσθαι.
.
.
.
7
στρουκτουραλιστικη ανάλυση κατά Aljirdas Greimas απο.τον χνκουβελης
τού διηγήματος τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ -Στελιος Φουντας
Η στρουκτουραλιστική ανάλυση τού διηγήματος "Καουμπόης" τού Στέλιου Φούντα με βάση το μοντέλο δράσης τού Algirdas Greimas (γνωστό ως σημειωτικό τετράγωνο ή "δράμα τών πράξεων") επιτρέπει την ερμηνεία τού κειμένου όχι τόσο με βάση ψυχολογικά ή κοινωνιολογικά κριτήρια, αλλά με βάση δομές σημασίας και ρόλους-λειτουργίες που σχετίζονται με αφηγηματικές πράξεις.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΕΘΟΔΟ GREIMAS
Ο Greimas ανέπτυξε ένα αφηρημένο "μοντέλο δράσης" (actantial model), στο οποίο κάθε αφήγηση μπορεί να αναλυθεί ως σύγκρουση και συνεργασία ανάμεσα σε έξι λειτουργικούς ρόλους (actants), που δεν ταυτίζονται κατ’ ανάγκην με χαρακτήρες.
Οι ρόλοι είναι:
1. Υποκείμενο (Sujet) – ο φορέας τής αναζήτησης / πράξης
2. Αντικείμενο (Objet) – αυτό που επιθυμεί/επιδιώκει το Υποκείμενο
3. Πομπός (Destinateur) – αυτός που δίνει ή γεννά την επιθυμία
4. Δέκτης (Destinataire) – αυτός που ωφελείται από την επίτευξη τού σκοπού
5. Βοηθός (Adjuvant) – ό,τι βοηθά το Υποκείμενο στην επίτευξη
6. Αντίπαλος (Opposant) – ό,τι εμποδίζει το Υποκείμενο
ΣΤΡΟΥΚΤΟΥΡΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Ας εφαρμόσουμε αυτό το μοντέλο στο διήγημα "Καουμπόης".
1. Υποκείμενο:
Ο αφηγητής, ένας άντρας σε κατάσταση απραξίας, πλήξης, θερινής αποσύνθεσης, που αποφασίζει να συμμετάσχει στην αναζήτηση τού αλόγου.
2. Αντικείμενο:
Το άλογο "Μπάλιος" – όχι μόνο ως φυσικό αντικείμενο αλλά κυρίως ως σύμβολο νοήματος, πράξης, ζωής, ανδρείας, επιστροφής στο μύθο, σαν μια απόδραση από την ακινησία τού καλοκαιριού και τη ματαιότητα.
3. Πομπός:
Η βαθύτερη υπαρξιακή ανάγκη τού αφηγητή για νόημα, περιπέτεια, αποκατάσταση ταυτότητας (μεταφορικά, ο ίδιος του ο εαυτός). Εξωτερικά, λειτουργεί ως πομπός και ο κτηνοτρόφος, που έρχεται και ζητά τη βοήθεια
τού πατέρα.
4. Δέκτης:
Ο ίδιος ο αφηγητής, που αποζητά (χωρίς να το ομολογεί άμεσα) μια αλλαγή, μια περιπέτεια που θα τον ξυπνήσει από την παραίτηση. Παράλληλα, ο αναγνώστης, που μπαίνει στον ρόλο τού μάρτυρα τής μεταμόρφωσης.
5. Βοηθοί:
Η τριχιά (σύμβολο εργαλείου αλλά και σύνδεσης με το παρελθόν/παράδοση)
Ο εξοπλισμός (ρούχα, μπότες, η μεταμφίεση σε καουμπόη, που του δίνει ρόλο
και ταυτότητα)
Ο κτηνοτρόφος, ως οδηγός στην πράξη
Η μνήμη, η αφήγηση, η φαντασία, που κινητοποιούν τη δράση
6. Αντίπαλοι:
Η απραξία / θερινή ραστώνη / υπνηλία
Η γραφειοκρατική/κρατική αρχή (το Δασαρχείο), που συμβολίζει την εξωτερική πραγματικότητα, τους περιορισμούς
Η εσωτερική αμφιβολία και η ανικανότητα τού αφηγητή να λειτουργήσει πραγματικά (δεν έχει ταυτότητα, κλειδιά, εμπειρία, εξοπλισμό)
ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΑΦΗΓΗΜΑΤΟΣ ΩΣ "ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ"
Το κείμενο ακολουθεί την κλασική στρουκτουραλιστική αφηγηματική πορεία:
1. Ισορροπία → Καθημερινότητα, πλήξη κάτω απ’ την κληματαριά
2. Διατάραξη → Η εμφάνιση τού κτηνοτρόφου / η αναζήτηση τού Μπάλιου
3. Αποστολή → Απόφαση για συμμετοχή στην αναζήτηση
4. Δοκιμασίες → Πορεία στο βουνό, επαφή με τη φύση, με τα ζώα, με το φως
τού φεγγαριού
5. Αντιμετώπιση τού αντιπάλου → Εμπόδιο από το Δασαρχείο / αποκάλυψη
τής ανεπάρκειάς του
6. Μερική αποκατάσταση → Η αξία βρίσκεται όχι στο αποτέλεσμα αλλά στην εμπειρία
7. Νέα Ισορροπία → Ο ήρωας έχει ξαναβρεί μια αίσθηση νοήματος, έστω προσωρινή
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Η στρουκτουραλιστική ανάλυση αποκαλύπτει ότι το κείμενο "Καουμπόης" λειτουργεί ως τελετουργία ενηλικίωσης ή αυτοσυνειδησίας, μέσα από την παρωδία τού ηρωικού αφηγήματος: ένας απραγής καλοκαιρινός νεοέλληνας ντύνεται καουμπόης και "μπαίνει" στον μύθο, χωρίς να έχει το υλικό ή ψυχικό βάρος να τον αντέξει.
Ο Μπάλιος είναι το άλογο τού νοήματος, τής αυθεντικότητας, τής ζωντανής επιθυμίας — κι ο ήρωας καταλήγει απλώς να περιφέρεται γύρω του, χωρίς να το δαμάσει ποτέ, αλλά με μια σπάνια στιγμή αλήθειας:
"Δεν είχα ταυτότητα. Δεν είχα κλειδί. Δεν είχα παρά μόνο μια περιπέτεια κόντρα στην αποσύνθεση."
.
.
.
8
κριτικο δοκίμιο από τον χνκουβελης τού διηγήματος τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ -Στελιος Φουντας
αυτό τό κριτικο δοκίμιο επιχειρεί να αναλύει τα βασικά θεματικά, αφηγηματικά και ιδεολογικά στοιχεία τού κειμένου. :
Τίτλος: Από την παθητική αδράνεια στην ψευδαισθητική δράση:
Η ύστατη αντίσταση στην καθημερινή αποσύνθεση στο "Καουμπόης"
τού Στέλιου Φούντα
Εισαγωγή
Το διήγημα «Καουμπόης» τού Στέλιου Φούντα συνιστά μια πολυεπίπεδη αφήγηση γύρω από την υπαρξιακή στασιμότητα, τη μεταπολιτική απογοήτευση, και την αναζήτηση νοήματος σε έναν κόσμο που φθίνει. Ο αφηγητής, καθηλωμένος σε μια κατάσταση νωχέλειας, προσπαθεί να ξαναβρεί ένα είδος ταυτότητας ή προορισμού μέσα από μια φαινομενικά ασήμαντη περιπέτεια: την αναζήτηση ενός αλόγου. Η αφήγηση, γραμμένη σε πρώτο πρόσωπο, προσφέρει στον αναγνώστη πρόσβαση στον εσωτερικό κόσμο ενός νέου ανθρώπου που ακροβατεί ανάμεσα στην αδράνεια και την ανάγκη για υπέρβαση.
1. Η παθητικότητα τού αφηγητή: υπαρξιακή ραστώνη και κοινωνικός μαρασμός
Το διήγημα ξεκινά με τον ήρωα κάτω από μια κληματαριά, σε πλήρη αδράνεια. Η εικόνα αυτή συμβολίζει τη νωθρότητα τού καλοκαιριού αλλά και την ευρύτερη ψυχική ακινησία τού αφηγητή, ο οποίος, αν και επιθυμεί αλλαγή, αναμένει παθητικά να του συμβεί κάτι εξωτερικό: «ένα λαχείο, ένας έρωτας, μια πρόσκληση για Λευκάδα…». Η στάση αυτή φανερώνει ένα βαθύ υπαρξιακό κενό, το οποίο ο ίδιος προσπαθεί να καλύψει με φαντασιώσεις ή αναμνήσεις – όπως αυτή του dry martini στο καζίνο του Ρίου. Η ειρωνεία του λόγου αποκαλύπτει την επίγνωση τού κενού, αλλά όχι ακόμα τη δύναμη υπέρβασής του.
2. Η πολιτική και πολιτισμική ειρωνεία: το ψευδοεπαναστατικό παρελθόν
Ο αφηγητής επιχειρεί να δικαιολογήσει μια πράξη "αντίστασης" απέναντι στο κράτος μέσα από την παραγγελία ενός Cuba Libre σε ένα σεμινάριο κρατικής χρηματοδότησης. Η σκηνή αναδεικνύει την ειρωνεία και την αμηχανία τής μεταπολιτευτικής γενιάς, που ανακυκλώνει επαναστατικά σύμβολα (Τσε, Φιντέλ, Θεοδωράκης) χωρίς ουσία, μέσα από μικροαστικές και συμβατικές πράξεις. Το κοινωνικοπολιτικό τοπίο εμφανίζεται μελαγχολικά απολιτικό, γεμάτο φαντάσματα τού παρελθόντος που είτε γελοιοποιούνται είτε παγιώνουν μια ρητορική ηθικού εγκλωβισμού: «ο άλλος δεν ψήφιζε Πασόκο… άλλος δεν έπινε Coca-Cola…».
3. Η αναζήτηση τού αλόγου ως απόπειρα επανενεργοποίησης τού Εγώ
Η ξαφνική εμφάνιση τού κτηνοτρόφου και η αναζήτηση τού «μπάλιου» αλόγου σηματοδοτεί μια ρήξη με την προηγούμενη αδράνεια. Ο αφηγητής πετάει την βερμούδα και ενδύεται το «καουμπόικο» ένδυμα, σχεδόν τελετουργικά. Το Levi’s και το πουκάμισο με τα τετραγωνάκια δεν είναι απλώς ρούχα· είναι η ενσάρκωση ενός άλλου Εγώ, ενεργού, τολμηρού, που επιθυμεί να γίνει πρωταγωνιστής σε μια ιστορία – έστω και προσχηματικά.
Η μεταμφίεση αυτή είναι κωμικοτραγική. Δεν συνιστά πραγματική μεταμόρφωση, αλλά μια δραματουργική πράξη φαντασιακής ανάτασης, μια προσπάθεια τού αφηγητή να ξεφύγει από την παρακμή μέσω τής φαντασίωσης τού ηρωισμού. Το στοιχείο αυτό εμπεριέχει αυτοσαρκασμό, αλλά και μια βαθύτερη τραγικότητα: η περιπέτεια τού ήρωα είναι η μόνη του άμυνα
απέναντι στην πλήξη, στην αναμονή και στην εσωτερική κατάρρευση.
4. Η φύση ως σκηνικό εσωτερικής υπέρβασης
Η διαδρομή στα ορεινά τοπία τού Πεταλά, μέσα από δασικούς δρόμους, αποτελεί ένα είδος καθαρτικής εμπειρίας. Η φύση, σιωπηλή και υποβλητική, φέρει το βάρος μιας αλλοτινής ζωής – ενός τρόπου ύπαρξης πιο άμεσου, σωματικού, αληθινού. Το όραμα τού κοπαδιού, η εικόνα τού αλόγου στο φως τού φεγγαριού, όλα γίνονται σύμβολα μιας αλήθειας που ο αφηγητής δεν έζησε ποτέ, αλλά βαθιά νοσταλγεί.
Η στιγμή τής αναμονής, μόνος στο αυτοκίνητο, σηματοδοτεί και την κορύφωση τής εσωτερικής εμπειρίας: η «περιπέτεια» αυτή δεν αποσκοπεί τόσο στην πρακτική επιτυχία όσο στην ανακατάκτηση τού νοήματος τής δράσης καθαυτής.
5. Η επιστροφή στην πραγματικότητα: ο έλεγχος από το Δασαρχείο
Η σκηνή με το Δασαρχείο επαναφέρει βίαια τον ήρωα στη σφαίρα τού πραγματικού. Η αποτυχία να προσφέρει έγγραφα ταυτότητας, να δώσει πειστικές εξηγήσεις, φανερώνει τον εσωτερικό παραλογισμό τής "περιπέτειάς" του. Όμως, ακόμα κι εδώ, ο αφηγητής δεν μετανιώνει. Αντίθετα, το αποκορύφωμα τού διηγήματος είναι η ποιητική του παραδοχή, «να ο Μπάλιος… είπα νυσταγμένος», μια τελευταία πράξη αντίστασης στην απάθεια, στην καθημερινότητα, στην ασάφεια τού νοήματος.
Συμπεράσματα
Το «Καουμπόης» του Στέλιου Φούντα είναι ένα βαθιά υπαρξιακό και ειρωνικό σχόλιο για τη ζωή στο σύγχρονο ελληνικό τοπίο, τόσο το κοινωνικοπολιτικό όσο και το εσωτερικό. Ο ήρωας-αφηγητής προσπαθεί να ανασυστήσει τον εαυτό του μέσα από τη φαντασίωση τής δράσης, τής ανδρείας και τής επιστροφής στη φύση, μόνο και μόνο για να ανακαλύψει πως η αλήθεια βρίσκεται ίσως στο ίδιο το ταξίδι και όχι στην επίτευξη τού στόχου.
Μέσα από τη σπονδυλωτή αφήγηση, τον γλωσσικό παιγνιώδη ρεαλισμό και την διαρκή αυτοϋπονόμευση τής δράσης, ο Στέλιος Φούντας προσφέρει ένα ευφυές και τρυφερό πορτρέτο τής ελληνικής ψυχής σε κρίση – μιας ψυχής που, ακόμα κι όταν ντύνεται «καουμπόης», το κάνει όχι για να κατακτήσει τον κόσμο, αλλά για να γλιτώσει από τη διάλυσή του.
.
.
.
9
ψυχαναλυτική προσέγγιση κατά Freud από τον χνκουβελης
τού διηγήματος τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ -Στελιος Φουντας
Η ψυχαναλυτική προσέγγιση κατά Freud στο διήγημα 'Καουμπόης' τού Στέλιου Φούντα εστιάζει σε βαθύτερα επίπεδα τής ανθρώπινης ψυχής, εξετάζοντας επιθυμίες, απωθήσεις, φαντασιώσεις και άμυνες που εκφράζονται μέσα από τα σύμβολα, τις πράξεις και τις εσωτερικές συγκρούσεις τού ήρωα.
Παρακάτω παρουσιάζεται μια αναλυτική ψυχαναλυτική ερμηνεία, οργανωμένη σε βασικούς άξονες τής φροϋδικής θεωρίας:
1. Το Υποσυνείδητο και οι Απωθημένες Επιθυμίες
Ο ήρωας βρίσκεται σε μια κατάσταση αδράνειας, οικονομικής ανέχειας, χωρίς στόχους, σε ένα θερινό τέλμα. Ωστόσο, κάτω από την επιφανειακή του απάθεια, υποβόσκει μια έντονη ανάγκη για δράση, αναγνώριση, απόδραση από την καθημερινότητα.
Η επιθυμία του για dry martini, για Λευκάδα, για «έρωτα» ή «λαχείο», φανερώνει τις απωθημένες φαντασιώσεις του για ηδονή και κοινωνική άνοδο — στοιχεία τού εκείνου (id).
Το φαντασιακό παιχνίδι του με τον καουμπόη και η μεταμόρφωσή του (τζιν, πουκάμισο, μπότες) είναι συμβολικές εκφράσεις μιας απωθημένης επιθυμίας για ανδρική ταυτότητα, ηρωισμό, παντοδυναμία, ενός "υπερεγώ" που προσπαθεί να επανακτήσει τον έλεγχο μέσα από φαντασιωσικό ρόλο.
2. Ο Μηχανισμός τής Άμυνας: Η Φαντασίωση και η Υποκατάσταση
Η ψυχική του πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από υπαρξιακή πλήξη, ματαίωση και αίσθηση αποτυχίας.
Το ταξίδι αναζήτησης τού Μπάλιου (του άγριου αλόγου) είναι φαντασιακή υποκατάσταση ενός στόχου ζωής, ενός νοήματος. Δεν έχει δουλειά, δεν έχει όνειρα, αλλά έχει "μια αποστολή" — μια ηρωική αυταπάτη που τού επιτρέπει
να αποφύγει την κατάθλιψη.
Ο «καουμπόης» που παριστάνει, δεν είναι αληθινός. Είναι ψευδής εαυτός,
που λειτουργεί σαν άμυνα στην κρίση της ταυτότητάς του.
3. Το Υπερεγώ και το Άγχος της Αποτυχίας
Η φωνή τής Κωνστάντως, του πατέρα, τών συγχωριανών, τών «άλλων» που τον κρίνουν ή υπενθυμίζουν την αδράνειά του, αντιπροσωπεύει το Υπερεγώ — το εσωτερικευμένο σύστημα ηθικών και κοινωνικών κανόνων που τον ενοχοποιεί για την παθητικότητά του.
Παράλληλα όμως, προσπαθεί να ξεφύγει απ' αυτό μέσα από ειρωνεία, αναρχική διάθεση, αντισυμβατική στάση (πίνει Coca-Cola με Μπακαρντί, φοράει καουμπόικο πουκάμισο, αναφέρεται σε Τσε Γκεβάρα).
Αυτό δείχνει έναν εσωτερικό διχασμό ανάμεσα στις επιταγές τού Υπερεγώ και τις ηδονιστικές/πρωτόγονες επιθυμίες τού Εκείνου.
4. Η Πράξη τής Αναζήτησης – Το Άλογο ως Σύμβολο
Το άλογο "Μπάλιος" είναι ένα κεντρικό σύμβολο στο διήγημα και μπορεί να αναλυθεί με φροϋδικούς όρους:
Είναι το αντικείμενο τού πόθου, η ενσάρκωση τής χαμένης ελευθερίας, τής δύναμης, τής "ανδρικής" ταυτότητας που ο ήρωας δεν έχει βιώσει.
Η αναζήτηση τού αλόγου γίνεται ένα υποκατάστατο τής αναζήτησης τού
Εγώ. Αν το πιάσει, θα αποκτήσει (ψευδώς) τον ρόλο που φαντασιώνεται.
Το γεγονός ότι δεν το πιάνει ποτέ και μένει μόνο με την "ανάμνηση" τής περιπέτειας, δείχνει την ανικανοποίητη φύση τής επιθυμίας.
5. Το Τέλος – Η Ύπνωση και η Υποσυνείδητη Αποδοχή τής Ήττας
Η περιπέτεια τελειώνει όχι με κάθαρση, αλλά με εξάντληση και σύλληψη
από το Δασαρχείο. Η φιγούρα τού ήρωα καταλήγει απροστάτευτη, άοπλη, χωρίς ταυτότητα, εκτεθειμένη στις αρχές.
Είναι ένα ονειρικό ξύπνημα στην πραγματικότητα: η φαντασίωση έληξε, η πραγματικότητα είναι ξανά εδώ.
Η ατάκα "Να ο Μπάλιος" λέγεται νυσταγμένα: σαν ο ήρωας να βρίσκεται ανάμεσα σε όνειρο και ξύπνιο — μια οριακή κατάσταση, που δείχνει ότι τίποτα από όσα έζησε δεν ήταν αληθινό ή λυτρωτικό.
Συμπέρασμα (ψυχαναλυτική ερμηνεία σε λίγες γραμμές)
Το διήγημα Καουμπόης παρουσιάζει τον ψυχισμό ενός σύγχρονου ανθρώπου παγιδευμένου μεταξύ παθητικότητας και φαντασίωσης, ανάμεσα σε πρωτόγονες επιθυμίες και κοινωνικούς περιορισμούς. Ο ήρωας, αποσυντιθέμενος στην πραγματικότητα, προσπαθεί να επιβιώσει ψυχικά μέσα από συμβολικές πράξεις, μεταμφιέσεις και φαντασιώσεις, οι οποίες όμως τελικά δεν οδηγούν ούτε σε λύτρωση ούτε σε υπέρβαση — μόνο σε προσωρινή ανακούφιση από την εσωτερική του κρίση.
.
.
.
10
κριτική ανάλυση κατά τον Gilles Deleuze απο τον χνκουβελης
τού διηγήματος τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ -Στελιος Φουντας
Μια κριτική ανάλυση τού διηγήματος "Καουμπόης" τού Στέλιου Φούντα υπό το πρίσμα τού Gilles Deleuze δεν επιχειρεί να προσδώσει φιλοσοφική "βαρύτητα" σε ένα καθημερινό αφήγημα με την έννοια τής εξιδανίκευσης, αλλά να αναδείξει τις ροές, τις απορροές και τα σημεία πτήσης που χαρακτηρίζουν τον ψυχισμό και τη σχέση τού υποκειμένου με τον χώρο, τον χρόνο και το κοινωνικό του πλαίσιο.
Σύντομη περίληψη τού διηγήματος
Ένας άντρας (ο αφηγητής) βιώνει την απόλυτη θερινή ραστώνη κάτω από μια κληματαριά, στο πατρικό του, αποκομμένος από κάθε "πραγματική" δραστηριότητα ή στόχο. Μια επίσκεψη ενός παλιού γνωστού (κτηνοτρόφου) και η προοπτική αναζήτησης ενός άγριου αλόγου ("μπάλιο") δίνουν αφορμή για μια μικρή, σχεδόν παιδική περιπέτεια — μια υπαρξιακή ανακίνηση ενάντια στην αδράνεια. Το τέλος δεν είναι ένδοξο αλλά χαρακτηριστικά ντελεζιανό: η περιπέτεια αποσυντίθεται, χωρίς κλείσιμο ή λύση, αλλά κάτι έχει μετακινηθεί.
Η Ανάλυση μέσα από τον Deleuze
Ο Gilles Deleuze, ιδίως με τον Guattari , δεν αναλύει με όρους ψυχολογίας ή συμβολισμού, αλλά με όρους μηχανών επιθυμίας, γραμμών διαφυγής, αποκρυστάλλωσης και αποεδαφικοποίησης. Το υποκείμενο δεν είναι σταθερό ούτε ενιαίο· είναι ένα πεδίο δυνάμεων και ροών. Στο πλαίσιο αυτό, μπορούμε να ερμηνεύσουμε το "Καουμπόης" ως μια αφήγηση επιθυμίας για έξοδο, αλλά όχι προς λύτρωση – προς κινητικότητα.
1. Ραστώνη και Αδράνεια – Το μπλοκαρισμένο σώμα χωρίς όργανα
Ο αφηγητής είναι στην κατάσταση τής μελαγχολικής κατάρρευσης. Βιώνει μια μορφή ζωής που δεν ρέει· ένα σώμα χωρίς όργανα (body without organs – BwO), μπλοκαρισμένο. Η Coca-Cola, τα γεμιστά, οι σφήκες, η κληματαριά, το πλαστικό τραπέζι: όλα λειτουργούν ως μικρο-μηχανές που δεν οδηγούν πουθενά.
«Σε διαφεντεύουν οι σκέψεις, οι λογισμοί. Κάθε διάλογος μαζί τους και μια ήττα.»
Αυτό το στάσιμο πεδίο δεν αποσυντίθεται από κρίση, αλλά από μια γραμμή φυγής που προσφέρει το μπάλιο — το άλογο.
2. Το "μπάλιο" ως επιθυμητικό αντικείμενο – Σημείο πτήσης
Το μπάλιο είναι η εικόνα τής επιθυμίας. Όχι η κυριότητα του αλόγου, αλλά η κίνησή του, η προοπτική καταδίωξης, είναι αυτό που κινητοποιεί τον αφηγητή.
Αυτό είναι καθαρά ντελεζιανό: επιθυμία όχι ως έλλειψη, αλλά ως παραγωγή, ως κινητικότητα που οδηγεί στη μετάβαση, όχι στη συμπλήρωση.
Η αλλαγή ρούχων, η "μεταμφίεση" σε καουμπόη, οι μπότες και το λάσο δεν είναι απλώς φολκλόρ, αλλά μηχανές παραγωγής υποκειμενικότητας: μια προσωρινή από-ταύτιση από τον "τεμπέλη κάτω απ' την κληματαριά", μια μικρή αποεδαφικοποίηση.
3. Η σκηνή με το Δασαρχείο – Από το όνειρο στο πλέγμα εξουσίας
Η είσοδος τού Δασαρχείου διακόπτει την επιθυμία. Είναι το σημείο όπου το Κράτος-Μηχανή, το στρατιωτικό-αστυνομικό σύστημα (state apparatus) εισβάλλει στην περιπέτεια.
Ο αφηγητής δεν έχει ταυτότητα, δεν έχει "νόμιμο λόγο" να είναι εκεί. Η γραμμή φυγής του είναι επισφαλής. Δεν καταλήγει στην ελευθερία, αλλά σε μια νέα αναμέτρηση με το εξωτερικό σύστημα εξουσίας.
Αλλά αυτό δεν είναι αποτυχία – είναι ντελεζιανή καμπή: η γραμμή φυγής δεν είναι ποτέ ασφαλής. Πάντα κινδυνεύει είτε να μπλοκαριστεί, είτε να ενσωματωθεί.
4. Ο "Καουμπόης" ως schizo-subject (σχιζο-υποκείμενο)
Ο τίτλος είναι ειρωνικός, μα και ουσιαστικός. Ο αφηγητής, που περνάει από τον ρόλο τού άχρηστου στο ρόλο τού Καουμπόη, δεν "μεταμορφώνεται" μόνιμα. Είναι σχιζοειδής, υπό την έννοια τού Deleuze: συνεχώς σε μετάβαση, χωρίς κέντρο, χωρίς ιδεολογία.
Από τον Cuba Libre, στη σαγιονάρα, από το κράτος τής Coca-Cola στην
αναζήτηση τού μπάλιο.
Το υποκείμενο δεν είναι ούτε καταναλωτής ούτε ήρωας. Είναι ένας πλανόδιος, ένας nomad, όχι γιατί "επιλέγει" αλλά γιατί το επιθυμείν τον σπρώχνει.
Συμπερασματικά:
Το διήγημα δεν εξιστορεί μια ρομαντική ανάμνηση αλλά μια δοκιμή διαφυγής από την αποσύνθεση του θερινού παρόντος, μια αποτυχημένη περιπέτεια που όμως ανοίγει πεδία επιθυμίας.
Βασικά Deleuzικά στοιχεία:
Γραμμή φυγής: Το άλογο, η αναζήτηση, η περιπέτεια.
Αποεδαφικοποίηση: Η μετάβαση από το πατρικό σπίτι στο δάσος.
Ανασχηματισμός τού υποκειμένου: Από "γιος" και "άνεργος" σε "καουμπόης".
Η επιστροφή τής εξουσίας (Δασαρχείο): Το αδιέξοδο τής φυγής.
Μηχανές επιθυμίας: Coca-Cola, γεμιστά, ρούχα, άλογο.
Ο «Καουμπόης» δεν είναι ήρωας αλλά συμβολο μιας ανερμάτιστης γραμμής φυγής, μιας επιθυμίας να κινηθεί το ακίνητο, έστω και για λίγες ώρες — αυτό είναι, εν τέλει, η ντελεζιανή πρόοδος: χωρίς σκοπό, χωρίς τέλος, αλλά πάντα σε ροή.
.
.
.
11
αποδομητικη προσεγγιση κατά Derrida από τον χνκουβελης
τού διηγήματος τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ -Στελιος Φουντας
Η αποδομητική προσέγγιση κατά Jacques Derrida, όταν εφαρμόζεται σε ένα κείμενο όπως το διήγημα «Καουμπόης» τού Στέλιου Φούντα, δεν έχει στόχο να ανακαλύψει κάποιο "σταθερό" νόημα ή "σωστή ερμηνεία", αλλά να αποκαλύψει τις εσωτερικές αντιφάσεις, τα κενά και τις αμφισημίες του λόγου που εμφανίζεται ως συνεκτικός και αυτονόητος.
Ο Derrida υποστηρίζει ότι κάθε κείμενο αυτοαναιρείται μέσα από τις ίδιες του τις έννοιες – λειτουργεί με δυισμούς (λογο/παράλογο, κέντρο/περιφέρεια, αλήθεια/ψευδαίσθηση), που όμως αποσταθεροποιούνται από μέσα.
Βασικά σημεία αποδόμησης τού διηγήματος
1. Η ταυτότητα ως κατασκευή και παρωδία
Ο αφηγητής "ντύνεται καουμπόης", αναλαμβάνει έναν ρόλο που δεν του ανήκει, αλλά τον επιτελεί. Παίρνει τις "τριχιές", φορά "μπότες", "πουκάμισο με τετραγωνάκια" και μεταμορφώνεται σε κάτι ανάμεσα σε Κλιντ Ίστγουντ και πρωταγωνιστή ελληνικής ημιαγροτικής φαντασίωσης.
Αυτό το παίξιμο με την ταυτότητα, η υιοθέτηση ενός ρόλου, αποδομεί την έννοια τής "σταθερής" προσωπικής ταυτότητας. Το «είναι» γίνεται «φαίνομαι», «παριστώ».
κατά τον Derrida: Η ταυτότητα είναι ένα ίχνος, μια αναβολή σταθερότητας, ένα συνεχές παιχνίδι διαφορών (différance).
2. Αποσύνθεση τού νοήματος – Το κενό κάτω από την αφήγηση
Το διήγημα μοιάζει να κορυφώνεται σε μια "περιπέτεια", όμως τελικά δεν συμβαίνει τίποτα.
Ο καουμπόης δεν πιάνει το άλογο.
Δεν έχει ταυτότητα, ούτε καν κλειδιά.
Ο φίλος του χάνεται στο σκοτάδι.
Το μόνο που μένει είναι η ατμόσφαιρα, ο ρυθμός, ο λυρικός υπαινιγμός μιας εμπειρίας που δεν έχει πραγματική έκβαση.
Δημιουργείται η ψευδαίσθηση νοήματος, η υπόσχεση κάποιας «λύσης», αλλά αυτό διαρκώς αναβάλλεται – όπως και η ζωή του αφηγητή, που «περιμένει κάτω απ’ την κληματαριά».
Κατά τον Derrida: Το νόημα ποτέ δεν είναι παρόν· πάντα αναβάλλεται, πάντα παραπέμπει αλλού.
3. Η ειρωνεία και η παρωδία τής «αντίστασης»
Η σκηνή με το Cuba Libre και η αναδρομή στον ψευτοεπαναστατισμό γελοιοποιούν τον πολιτικό λόγο, όπως και τα στερεότυπα τής αντίστασης.
Ο ήρωας δεν κάνει αληθινή πολιτική πράξη· παίζει ότι κάνει αντίσταση, όπως παίζει ότι είναι καουμπόης.
Αυτό υπονομεύει κάθε σοβαρότητα, κάθε αυθεντία λόγου – είτε ιδεολογικού είτε λογοτεχνικού.
4. Αποδόμηση τού ρεαλισμού και τής μυθοπλασίας
Το διήγημα πατά σε ρεαλιστικά χωροχρονικά σημεία (Πεταλάς, Αχελώος, Ρίο), αλλά το κάνει με τέτοιο τρόπο που τα μετατρέπει σε σκηνικά φαντασίας, σχεδόν υπαρξιακής αλληγορίας.
Η πραγματικότητα δεν είναι «αντικειμενική», είναι λεκτική κατασκευή. Οι «γεμιστά» της Κωνστάντως, το τραπέζι, το τραγούδι τών Ρομά, όλα λειτουργούν ταυτόχρονα ρεαλιστικά και μεταφορικά.
5. Η έννοια τού «ίχνους» και η απουσία κέντρου
Ο Μπάλιος (το άλογο) είναι κάτι σαν συμβολικό κέντρο, το ζητούμενο τής αναζήτησης, αλλά...
Δεν το πιάνουμε ποτέ.
Δεν μιλά το ίδιο.
Δεν το βλέπουμε παρά μόνο από μακριά.
Η αφήγηση περιφέρεται γύρω από μια απουσία, ένα ίχνος. Το «άλογο» είναι ό,τι και η «πραγματικότητα» για τον Derrida: ένα κατασκεύασμα, όχι κάτι σταθερό και προσβάσιμο.
Συμπερασματικά (με όρους αποδόμησης):
Το διήγημα "Καουμπόης":
Δεν έχει αρχή-μέση-τέλος με παραδοσιακή έννοια.
Υπονομεύει την αφήγηση ως φορέα νοήματος.
Σατιρίζει τις ιδεολογίες, ακόμα και την ίδια την έννοια τής ταυτότητας και τού ηρωισμού.
Παίζει με τα είδη, τους ρόλους και τα σύμβολα (καουμπόης, Μπάλιος, Coca-Cola, Κούβα, Ρομά, τραγούδια, κληματαριά...).
Αναβάλλει κάθε νόημα μέσα από ειρωνεία και ανατροπή.
Όπως θα έλεγε κι ο Derrida: Το κείμενο δεν σημαίνει, αλλά «παίζει» – και μέσα στο παιχνίδι του, δείχνει ότι νόημα με την έννοια της σταθερής αλήθειας, δεν υπάρχει.
.
.
.
12
ψυχαναλυτική προσέγγιση κατά Lacan από τον χνκουβελης
τού διηγήματος τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ -Στελιος Φουντας
Η ψυχαναλυτική ανάλυση του διηγήματος "Καουμπόης" τού Στέλιου Φούντα μέσα από το λακανικό πρίσμα μάς επιτρέπει να εμβαθύνουμε πέρα από το προφανές αφήγημα μιας καλοκαιρινής ραστώνης και μιας «περιπέτειας» για ένα άλογο. Το κείμενο λειτουργεί ως πεδίο προβολής επιθυμιών, συμβολικών ταυτίσεων και αποτυχιών τής υποκειμενικότητας όπως τη διατυπώνει ο Jacques Lacan, ειδικά με άξονες:
Το Πραγματικό (le Réel)
Το Φαντασιακό (l’Imaginaire)
Το Συμβολικό (le Symbolique)
και τις βασικές έννοιες όπως η επιθυμία, ο Άλλος, ο ευνουχισμός, το υποκείμενο της έλλειψης, το στάδιο τού καθρέφτη, κ.ά.
. Το Υποκείμενο της Έλλειψης και το Πραγματικό
Ο αφηγητής ξεκινά παραδομένος σε μια άπρακτη αναμονή· χωρίς λεφτά, χωρίς αυτοκίνητο, χωρίς σκοπό. Αυτή η πρώτη σκηνή της ραστώνης κάτω από την κληματαριά φανερώνει ήδη την υπαρξιακή έλλειψη, την οποία ο Lacan θεωρεί σύμφυτη με την ανθρώπινη επιθυμία:
«Σε διαφεντεύουν οι σκέψεις, οι λογισμοί. Κάθε διάλογος μαζί τους και μια ήττα.»
Αυτό το κενό που βιώνει, η επιθυμία για κάτι "να συμβεί" μέχρι τον Σεπτέμβρη, δεν μπορεί να πληρωθεί. Είναι η διαρκής ματαίωση της jouissance (απόλαυσης) — γιατί η jouissance, στην καθαρή της μορφή, είναι αδύνατη. Το Πραγματικό δεν συμβολίζεται· μόνον διαταράσσει, όπως το άλογο "Μπάλιος" που έχει δραπετεύσει από το κοπάδι.
2. Το Φαντασιακό Εγώ και η Μεταμόρφωση σε "Καουμπόη"
Η απόφαση να ακολουθήσει τον κτηνοτρόφο αναζωπυρώνει μια φαντασιακή ταύτιση. Ο αφηγητής φορά καουμπόικο πουκάμισο, Levi’s, μπότες — γίνεται ο άλλος εαυτός του, όχι αυτός που αδρανεί στην κληματαριά, αλλά ένας «ήρωας», με λάσο και αποστολή. Είναι μια σκηνή καθρέφτη: η εικόνα του «Καουμπόη» λειτουργεί ως αντικείμενο ταύτισης.
Ωστόσο, αυτή η εικόνα είναι ψευδής, φτιαχτή, δανεική. Δεν έχει Marlboro, δεν ξέρει να ιππεύει, δεν τον εμπιστεύεται καν το άλογο. Δεν είναι ο Κλήντ Ίστγουντ, αλλά κάποιος που παριστάνει ότι είναι. Το εγώ του είναι ένα φαντασιακό κατασκεύασμα — όπως ακριβώς περιγράφει ο Λακάν στο στάδιο τού καθρέφτη.
3. Το Συμβολικό και η Είσοδος τού Άλλου
Το Συμβολικό, στον Λακάν, είναι ο νόμος, η γλώσσα, οι κοινωνικοί κανόνες. Η παρουσία του πατέρα, τής Κωνστάντως, τού Δασαρχείου, και κυρίως τού κτηνοτρόφου-φίλου λειτουργεί ως εισβολή τού Άλλου. Στο συμβολικό επίπεδο,
ο αφηγητής είναι το υποκείμενο που μιλάει μέσω τών άλλων, που προσπαθεί να χωρέσει σε έναν λόγο, σε μια αφήγηση.
Η περιπέτεια τού αλόγου δεν είναι απλώς ένα περιστατικό· είναι το κατασκευασμένο σενάριο τής ανδρικής του ταυτότητας. Θέλει να συμμετάσχει, να βρει νόημα, να «κάνει κάτι». Όμως, το Συμβολικό — δηλαδή η πραγματικότητα τής κοινωνικής τάξης — τον απογυμνώνει:
«Δεν είχα ταυτότητα. Δεν είχα κλειδί για τ’ αυτοκίνητο. Δεν είχα παρά μόνο μια περιπέτεια κόντρα στην αποσύνθεση.»
Η έλλειψη ταυτότητας κυριολεκτικά και μεταφορικά φανερώνει την απώλεια νοήματος. Το μόνο που του απομένει είναι μια νύξη προς το Πραγματικό: το άλογο που αχνοφαίνεται στο φως τού φεγγαριού, άπιαστο, υπερβατικό, σύμβολο ίσως της ίδιας τής επιθυμίας.
4. Ο Μπάλιος: Το Αντικείμενο α (objet petit a)
Στον Λακάν, το αντικείμενο α είναι το αίτιο τής επιθυμίας, αυτό που το υποκείμενο ποτέ δεν μπορεί πραγματικά να αποκτήσει. Το άλογο Μπάλιος είναι ακριβώς αυτό: δραπέτης, ελεύθερος, όμορφος, ατίθασος.
Ο αφηγητής δεν μπορεί να τον πλησιάσει, δεν τον αναγνωρίζει το άλογο. Ανήκει στον άλλο. Δεν είναι ποτέ δικός του. Είναι η φαντασίωση τής επιστροφής στη φύση, στην αυθεντικότητα, στην "ανδρική" δράση, που όμως δεν τού ανήκει.
5. Τελική Σκηνή – Η Αποτυχία της Ταύτισης
Η τελευταία σκηνή με το Δασαρχείο είναι η σκηνή τής αποκαθήλωσης.
Ό,τι έχτισε φαντασιακά, καταρρέει. Το μόνο που του απομένει είναι:
"Να ο Μπάλιος...είπα νυσταγμένος."
Μια ασαφής, νυσταγμένη αναγνώριση. Το αντικείμενο της επιθυμίας διαλύεται στο φως του φεγγαριού και της αϋπνίας, όπως διαλύεται και η ίδια του η επιτελεστική ταυτότητα τού «καουμπόη».
-Συμπέρασμα (σε λακανική διάλεκτο):
Ο ήρωας τού Φούντα είναι ένα υποκείμενο διαιρεμένο, που ταλαντεύεται μεταξύ συμβολικού ευνουχισμού και φαντασιακής πληρότητας, πάντα σε αναζήτηση του αντικειμένου α που διαρκώς του ξεφεύγει. Ο "Καουμπόης" είναι μια αποτυχημένη απόπειρα ταύτισης με ένα εαυτό που να έχει νόημα, ικανότητα, επιρροή — όλα όσα λείπουν από την πραγματική του ζωή κάτω από την κληματαριά.
Ο Μπάλιος δεν είναι απλώς ένα άλογο: είναι η έλλειψη, το απλησίαστο, το πραγματικό — αυτό που δεν συμβολίζεται.
.
.
.
13
μορφολογική δομική ανάλυση κατά Vladimir' Propp από τον χνκουβελης
τού διηγήματος τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ -Στελιος Φουντας
Η μορφολογική-δομική ανάλυση ενός αφηγήματος σύμφωνα με το μοντέλο
τού Vladimir Propp, βασίζεται στην αναγνώριση λειτουργιών και ρόλων που απαντώνται στον μύθο ή στο παραμύθι. Αν και το έργο του Propp βασίστηκε κυρίως σε ρωσικά λαϊκά παραμύθια, η μέθοδός του μπορεί να εφαρμοστεί
και σε σύγχρονα αφηγήματα, όπως το διήγημα «Καουμπόης» τού Στέλιου Φούντα.
Περίληψη διηγήματος
Ένας άνεργος άντρας περνά ένα νωθρό καλοκαίρι στη μονοτονία, ώσπου μια απροσδόκητη «αποστολή» – το κυνήγι ενός άγριου αλόγου – τον κινητοποιεί, προσφέροντάς του μια εφήμερη έξοδο από την παρακμή και τη ραστώνη.
Ανάλυση σύμφωνα με τις λειτουργίες του Vladimir Propp
Παρακάτω αντιστοιχίζονται οι λειτουργίες του Propp με στοιχεία του διηγήματος:
1. Αρχική κατάσταση (Initial situation)
Ο ήρωας παρουσιάζεται σε αδράνεια: χωρίς δουλειά, χωρίς προοπτική, μελαγχολεί κάτω από μια κληματαριά, βουτηγμένος σε νωθρότητα, στοχασμούς και μικρές απολαύσεις.
Η φάση πριν από τη δράση. Ο ήρωας δεν έχει ακόμη κινητοποιηθεί.
2. Έλλειψη ή επιθυμία (Absentation / Lack)
Ο ήρωας βιώνει έλλειψη σκοπού, νοήματος, κινητοποίησης, περιμένει ένα "θαύμα" να αλλάξει τη ζωή του. Αυτή η έλλειψη είναι υπαρξιακή και όχι πρακτική (δεν πρόκειται απλώς για φτώχεια, αλλά για έλλειψη περιπέτειας/κίνησης).
3. Μεσολάβηση – αποστολή (Dispatch / Call to action)
Η άφιξη τού φίλου τού πατέρα του, ο οποίος ζητά τις τριχιές για να πιάσει το χαμένο άλογο (το "μπάλιο"), είναι το συμβάν που κινητοποιεί τον ήρωα. Αντί να του δώσει απλώς τις τριχιές, αποφασίζει να τον συνοδεύσει, μεταμορφώνεται εσωτερικά και εξωτερικά.
Το "κάλεσμα για περιπέτεια".
4. Αποδοχή τής αποστολής (Departure)
Ο ήρωας αποδέχεται την αποστολή αυθόρμητα και με ενθουσιασμό. Μεταμφιέζεται σε «καουμπόη», παίρνει το ρόλο ενός μυθικού ήρωα
τής παιδικής φαντασίας. Φορά τις μπότες, το πουκάμισο, παίρνει τις τριχιές. Είναι η συμβολική μετάβαση από τη ραστώνη στη δράση.
5. Δοκιμασία – Συνάντηση με εμπόδια (Test / Struggle)
Η περιπλάνηση στο δάσος, η ανάβαση στα βουνά και το κυνήγι τού αλόγου,
η μοναξιά τού ήρωα όταν μένει πίσω στο αυτοκίνητο, αποτελούν μια συμβολική δοκιμασία. Όχι απειλητική, αλλά υπαρξιακή: είναι έξοδος από τον λήθαργο.
6. Παρέμβαση τών Αρχών (Interdiction)
Η εμφάνιση τού Δασαρχείου, που σταματά την "αποστολή", λειτουργεί ως εμπόδιο από την «λογική» τού σύγχρονου κόσμου. Ο ήρωας δεν έχει ταυτότητα, δεν έχει κλειδιά – μόνο την «τρέλα» του και την περιπέτεια.
Η σύγκρουση τής φαντασίας με την πραγματικότητα.
7. Επιστροφή (Return)
Δεν περιγράφεται καθαρά η επιστροφή, όμως η τελική εικόνα τού ήρωα να δείχνει νυσταγμένος προς τον ορίζοντα, όπου διακρίνει το «Μπάλιο», δείχνει μια λυρική επιστροφή σε έναν πιο πλούσιο εσωτερικό κόσμο. Έστω και φευγαλέα, ξεπέρασε την αδράνεια.ΡΟΛΟΙ (Σύμφωνα με Propp)
Ρόλος Πρόσωπο
Ήρωας Ο αφηγητής
Αποστολέας Ο βοσκός/φίλος τού πατέρα
Αντικείμενο επιθυμίας Το άλογο «Μπάλιο» (συμβολίζει την περιπέτεια/λύτρωση)
Αντίπαλος/Εμπόδιο Η ρουτίνα, η υπνηλία, η Δασική Υπηρεσία (η λογική/κανονιστική κοινωνία)
Βοηθοί Οι «τριχιές», το αγροτικό, η ενδυμασία – στοιχεία που ενισχύουν τον ηρωισμό
Ψευδοήρωας Δεν υπάρχει σαφής, ίσως μόνο το ίδιο το alter ego του (ο ράθυμος εαυτός του)
Συμβολισμός & Μεταφορά
Η "αναζήτηση τού αλόγου" είναι μια μεταφορά για την εσωτερική ανάγκη τού ήρωα να επαναπροσδιοριστεί, να ενεργοποιηθεί. Είναι ένα υπαρξιακό ταξίδι ενηλικίωσης ή επανεκκίνησης – όχι γιατί έγινε κάτι μεγάλο, αλλά γιατί ξεπέρασε προσωρινά την αδράνεια του.
Συμπέρασμα – Propp-ική Ανάγνωση
Το διήγημα «Καουμπόης» πληροί πολλές βασικές μορφολογικές δομές τού Propp, προσαρμοσμένες στον σύγχρονο, αντι-ηρωικό ήρωα τής ελληνικής επαρχίας. Αντί για μάγισσες και βασίλεια, έχουμε καλοκαιρινή νωθρότητα, γεμιστά και Coca-Cola· αντί για δράκους, τον εαυτό του. Όμως ο «καουμπόης» τού Στέλιου Φούντα, έστω και για ένα βράδυ, πραγματώνει τη λειτουργία τού ήρωα – και αυτό αρκεί.
.
.
.
14
σημειολογική ανάλυση κατά Umberto Eco από τον χνκουβελης
τού διηγήματος τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ -Στελιος Φουντας
Η σημειολογική ανάλυση τού διηγήματος «Καουμπόης» τού Στέλιου Φούντα με βάση τη θεωρία τού Umberto Eco επικεντρώνεται στο πώς τα σημεία και τα σύμβολα κατασκευάζουν νόημα, πώς ο αναγνώστης συμμετέχει σε αυτή τη διαδικασία και πώς το κείμενο λειτουργεί ως ανοιχτό έργο (opera aperta), προσκαλώντας πολλαπλές ερμηνείες.
1. Το Κείμενο ως Opera Aperta
Ο Eco υποστήριζε πως ένα κείμενο δεν έχει μοναδικό νόημα, αλλά επιτρέπει πολλαπλές σημασίες. Το διήγημα τού Στέλιου Φούντα είναι ένα τέτοιο ανοιχτό έργο: ένα φαινομενικά απλό στιγμιότυπο επαρχιακού καλοκαιριού, που μέσα του ενσωματώνει:
κοινωνική κριτική,
αυτοσαρκασμό,
πολιτισμικές αναφορές,
ψυχολογικό υπαρξισμό,
την υπαρξιακή σύγκρουση τού σύγχρονου ανθρώπου με το “τίποτα”.
2. Η Σημειολογική Ανάλυση τών Σημείων και Συμβόλων
Η κληματαριά – Σύμβολο ακινησίας και ραστώνης
Είναι το σκηνικό τής παθητικής προσμονής τού ήρωα, όπου «ραστώνευε».
Υπενθυμίζει παραδοσιακά, αγροτικά μοτίβα, αλλά και την παραίτηση από τη δράση.
Το dry martini και το Cuba libre – Σύμβολα ψευδο-επαναστατικότητας
Ο Cuba libre, ως κοκτέιλ με πολιτικό όνομα, χρησιμοποιείται ειρωνικά:
“Ψευδοεπαναστατική αντίσταση” – ένα κενό σημείο, που σηματοδοτεί την ματαιότητα τής προσωπικής επανάστασης του ήρωα μέσα στο σύστημα.
Ο ήρωας προσπαθεί να σηματοδοτήσει ταυτότητα μέσω τής κατανάλωσης, αλλά το μόνο που απομένει είναι η ρητορική τής επανάστασης χωρίς πράξη.
Η Coca-Cola – Παγκοσμιοποίηση vs. Ιδεολογική καθαρότητα
Το αμερικανικό προϊόν μετατρέπεται σε σημείο ιδεολογικής αντιπαράθεσης.
Η χρήση του παρά τις αντιρρήσεις, δείχνει την κρίση τής ιδεολογικής συνέπειας.
Ο Μπάλιος – Το άγριο, το ανέφικτο, το αυθεντικό
Το άλογο είναι σύμβολο ελευθερίας και ίσως τής χαμένης αυθεντικότητας.
Η αναζήτησή τού μεταμορφώνει τον ήρωα από παθητικό παρατηρητή σε ενεργό “καουμπόη”, δηλαδή ήρωα ενός προσωπικού αφηγήματος αυτοπραγμάτωσης.
Όμως: είναι όνειρο ή πραγματικότητα; Δεν έχει σημασία. Ο Eco θα έλεγε πως η αλήθεια βρίσκεται στον τρόπο που το σημείο λειτουργεί εντός τού συστήματος.
Το ντύσιμο: Levi’s, καουμπόικο πουκάμισο – Σημειωτικό παιχνίδι ταυτότητας
Το ένδυμα γίνεται σημείο ρόλου, ο ήρωας υιοθετεί τη μορφή ενός καουμπόη-ήρωα.
Όμως, σύμφωνα με τον Eco, η εικόνα προηγείται τού πράγματος:
Δεν γίνεται ήρωας και μετά φοράει τα ρούχα, αλλά γίνεται επειδή υιοθετεί τα σημεία τού ήρωα.
Ο ήρωας παίζει ρόλο βασισμένο σε πολιτισμικά σημαίνοντα.
3. Η Διακειμενικότητα και ο Μηχανισμός τής Πολιτισμικής Σημειωτικής
Ο Umberto Eco μελετούσε πώς τα πολιτισμικά αντικείμενα (όπως η Coca-Cola, το Marlboro, ο Clint Eastwood) μετατρέπονται σε κώδικες νοηματοδότησης.
Το κείμενο τού Στέλιου Φούντα βρίθει τέτοιων πολιτισμικών σημάτων:
Πολιτισμικό σημείο Αναφορά Σημασία
Clint Eastwood Καουμπόης, Δύση Ηρωική αυτοεικόνα, ειρωνική
Marlboro Διαφήμιση/Ανδρισμός Κατασκευή τού «μάτσο»
Coca-Cola Παγκόσμια κουλτούρα Ιδεολογική «ήττα»
Τσιφτετέλι πάνω στο τραπέζι Λαϊκή κουλτούρα Παρακμή, γιορτή, επιβίωση
Αυτά τα σημειωτικά συστήματα συνδέονται με επιφανειακά και βαθύτερα στρώματα νοήματος, κάτι που αποτελεί βασική αρχή στην σημειωτική τού Eco.
4. Ο Αναγνώστης ως Συνεργός (intentio lectoris)
Στον Eco, ο αναγνώστης δεν είναι παθητικός δέκτης, αλλά συν-δημιουργός νοήματος.
Ο ήρωας τού Στέλιου Φούντα παραμένει ακαθόριστος, γεμάτος αντιφάσεις:
Τεμπελιάζει, αλλά αναλαμβάνει αποστολή.
Είναι ειρωνικός, αλλά και τρυφερός.
Ενσαρκώνει τον Έλληνα τής μεταπολίτευσης: χαμένος ανάμεσα σε επαναστατικές φαντασιώσεις και τη σύγχυση τού ρεαλισμού.
Ο Eco θα έλεγε: ο αναγνώστης καλείται να “κλείσει” το κείμενο, να κατασκευάσει το δικό του μοντέλο του ήρωα.
Συμπερασματικά:
Η σημειολογική ανάγνωση τού «Καουμπόη» σύμφωνα με τον Eco αποκαλύπτει ένα πολυστρωματικό κείμενο:
Πίσω από το χιούμορ και τη ραστώνη, υπάρχει υπαρξιακή αγωνία και ανάγκη για νόημα.
Η αφήγηση είναι γεμάτη σημειωτικά παιγνίδια, που προϋποθέτουν πολιτισμικό υπόβαθρο για να αποκωδικοποιηθούν.
Ο ήρωας κατασκευάζει τον εαυτό του ως σημείο μέσα σε ένα σύμπαν πολιτισμικών σημασιών, άλλοτε αυθεντικών και άλλοτε κενών.
.
.
.
15
σημειολογική ανάλυση κατά Roland Barthes από τον χνκουβελης
τού διηγήματος τού Στέλιου Φούντα
ΚΑΟΥΜΠΟΗΣ
-Στελιος Φουντας
.
Η σημειολογική ανάλυση ενός λογοτεχνικού κειμένου κατά Roland Barthes επικεντρώνεται στην ανάγνωση τών. σημείων (λέξεων, εικόνων, συμβόλων, πολιτισμικών αναφορών) και την ερμηνεία τών επιπέδων σημασίας τους.
Ο Barthes προτείνει ότι τα κείμενα λειτουργούν πολυεπίπεδα — πέρα από τη "ρητή" σημασία (δήλωση), φέρουν και μια συνδηλωτική σημασία, η οποία αντλείται από πολιτισμικούς, ιδεολογικούς και προσωπικούς συνειρμούς.
Ας δούμε λοιπόν μια σημειολογική ανάλυση του διηγήματος "Καουμπόης" του Στέλιου Φούντα:
1. Τίτλος – Καουμπόης
Ο τίτλος λειτουργεί ειρωνικά. Ο ήρωας δεν είναι ούτε Αμερικανός, ούτε έχει άλογο ή όπλο – όμως υιοθετεί την εικόνα τού καουμπόη (jeans, πουκάμισο, μπότες) για να μπει σε έναν φανταστικό ρόλο δράσης και ελευθερίας.
Δήλωση: Ένας άντρας που ντύνεται σαν καουμπόης.
Συνδήλωση: Προσπάθεια διαφυγής από την αδράνεια και τη ματαίωση μέσω ταύτισης με πολιτισμικά πρότυπα (καουμπόης = ήρωας, περιπέτεια,
έλεγχος τής μοίρας του)
ο Barthes θα έλεγε: είναι μύθος – μια κατασκευή που αποκρύπτει την πραγματικότητα (τη στασιμότητα του ήρωα).
2. Η κληματαριά
Ο ήρωας "σαπίζει" κάτω από την κληματαριά. Δεν κάνει τίποτα, απλώς ονειρεύεται: έρωτα, Λευκάδα, martini.
Δήλωση: Ξεκούραση κάτω από τη σκιά
Συνδήλωση: Παθητικότητα, παραίτηση, μαρασμός.
Σημείο εγκλωβισμού αλλά και προστασίας — μια μήτρα που γεννά σκέψεις, αλλά και φυλακίζει.
3. Το dry martini και το Cuba libre
Dry martini = δυτικός καθωσπρεπισμός, ψευδοπολυτέλεια.
Cuba libre = πολιτική δήλωση, αλλά ειρωνική και άτοπη (πίνει bacardi - ένα εμπορικό ρούμι - ως "αντίσταση").
ο Barthes θα έλεγε: είναι ένα σημείο καταναλωτικής ταυτότητας, φορτισμένο με ιδεολογική ειρωνεία. Η κατανάλωση φαντάζει ως πολιτική πράξη, ενώ είναι απλώς επιδερμική.
4. Οι γεμιστές ντομάτες και οι σφήκες
Ο ήρωας τρώει, νυστάζει, αποφεύγει να σκέφτεται.
Η τροφή είναι απόλαυση και υπνηλία, εργαλείο διαφυγής.
Οι σφήκες = παρασιτική παρουσία· ό,τι σαπίζει, έλκει το παρασιτικό.
Το τραπέζι = σύμβολο καθημερινότητας, αλλά και σκαλοπάτι για την αφήγηση
(η φράση τού ήρωα: “από ένα πλαστικό τραπέζι μπορεί να ξεκινήσει ένα μυθιστόρημα”).
Ο Barthes θα σταματουσε στο σημείο τής καθημερινότητας που φέρει λογοτεχνικό δυναμικό. Το πλαστικό τραπέζι είναι φορτισμένο ως πολιτισμικό σύμβολο τής ελληνικής επαρχίας.
5. Το μπάλιο άλογο
Το λευκό άλογο (μπάλιο) συμβολίζει την απώλεια, την ελευθερία, την επιθυμία διαφυγής.
Ο ήρωας αναλαμβάνει την αποστολή να το πιάσει. Στην πράξη, αναζητά νόημα, δράση, ηρωισμό, έξοδο από την πλήξη.
Η σύλληψη τού αλόγου = η ψευδαίσθηση κατάκτησης ενός στόχου. Αλλά τελικά
ο ήρωας μένει στο αυτοκίνητο, χάνεται – κι εμφανίζεται μόνο στο τέλος με τον φακό στο πρόσωπο: εκτεθειμένος σε μια πραγματικότητα που δεν τον αναγνωρίζει (Δασαρχείο).
Το άλογο είναι μύθος, με όρους Barthes. Δεν είναι απλώς ένα ζώο. Είναι σημείο τής ελευθερίας που ο ήρωας δεν έχει.
6. Το αγροτικό ταξίδι
Η μετακίνηση στο Πεταλά με το αγροτικό είναι οδοιπορικό μύησης, αλλά αποτυγχάνει.
Δήλωση: Ένα ταξίδι για να βρουν ένα άλογο.
Συνδήλωση: Μια συμβολική περιπέτεια ενηλικίωσης, από την αδράνεια προς την πράξη.
Ο ήρωας, όμως, δεν ανήκει πια σ’ αυτό τον κόσμο. Δεν έχει "τριχιές", δεν έχει σχέση με τη φύση ή τα άλογα. Μόνο εικόνες.
ο Barthes θα έλεγε: η περιπέτεια είναι σκηνοθετημένη, σαν από ταινία. Ο ήρωας υιοθετεί τον ρόλο, αλλά δεν είναι καουμπόης.
7. Ο φωτισμός τού τέλους – Δασαρχείο
Ο φακός στο πρόσωπο = ανάκριση, αποκάλυψη, ξύπνημα από το όνειρο
Δεν έχει ταυτότητα = δεν έχει ρόλο κοινωνικά αποδεκτό.
Δεν έχει κλειδί = παγιδευμένος, εξαρτώμενος από άλλους.
Το φεγγάρι και η υγρασία = λυρικός επίλογος, με τον ήρωα να ψιθυρίζει σχεδόν παραληρηματικά: "Να ο Μπάλιος"...
Ο μύθος σπάει. Η πραγματικότητα επιστρέφει. Η σκηνή είναι μυθολογικά φορτισμένη, αλλά και βαθιά ειρωνική.
Συνοψίζοντας
Κατά Roland Barthes, το κείμενο "Καουμπόης" είναι γεμάτο πολιτισμικά σημεία και μυθολογίες. Ο ήρωας προσπαθεί να νοηματοδοτήσει την αδράνειά του μέσω φανταστικών αφηγηματικών σχημάτων (καουμπόης, περιπέτεια, αντίσταση), αλλά:
οι εικόνες είναι δανεισμένες (από ταινίες, ποτά, σύμβολα),
τα μέσα του είναι ανεπαρκή (δεν έχει τριχιές, ούτε άλογο),
το φινάλε τον απογυμνώνει.
Το διήγημα λειτουργεί σαν αποδόμηση τού μύθου τού ανδρισμού, τής πολιτικής στράτευσης και τής "περιπέτειας".
Ο Μπάλιος δεν πιάνεται – και ο ήρωας δεν σώζεται.
.
.
.
.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου