ART POETICA Couvelis: (Ιστορίες τού κ.Κ) 33 αναλύσεις από τον κ.Κ τού διηγήματος: Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν -χ.ν.κουβελης c.n.couvelis -χ.ν.κουβελης c.n.couvelis ΚΕΙΜΕΝΑ-TEXTS-Χ.Ν.Κουβελης[C.N.Couvelis

Κυριακή 17 Αυγούστου 2025

(Ιστορίες τού κ.Κ) 33 αναλύσεις από τον κ.Κ τού διηγήματος: Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν -χ.ν.κουβελης c.n.couvelis -χ.ν.κουβελης c.n.couvelis ΚΕΙΜΕΝΑ-TEXTS-Χ.Ν.Κουβελης[C.N.Couvelis

(Ιστορίες τού κ.Κ)

αναλύσεις από τον κ.Κ τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ΚΕΙΜΕΝΑ-TEXTS-Χ.Ν.Κουβελης[C.N.Couvelis

(Ιστορίες τού κ.Κ)

αναλύσεις από τον κ.Κ τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ερμηνευτική ανάλυση κατά Bachtin τού διηγηματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης:

Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσωτερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :

Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη- μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι. Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο. Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημενος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η ' νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους , τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες, με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμ- παν.Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι , που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος, αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν, εξαφανιστηκαν Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα- με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει. Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι οσοι θα τη διαβασουν

Η ερμηνευτική ανάλυση τού διηγήματος τού χ.ν.κουβελη

«Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν», υπό το πρίσμα τής ερμηνευτικής φιλοσοφίας τού Μιχαήλ Μπαχτίν (Mikhail Bakhtin), μπορεί να αναδείξει βαθιά διαλογικά και υπαρξιακά επίπεδα τής αφήγησης.

Ακολουθεί μια δομημένη ανάλυση με βάση βασικές μπαχτινικές έννοιες:

1. Διαλογισμός και Διαλογικότητα (Dialogism)

Ολόκληρο το κείμενο είναι διάλογος – όχι μόνο μεταξύ Ευκλείδη και Μπόρχες, αλλά και ανάμεσα σε κοσμοθεωρίες, οντολογικές θέσεις και τροπους θέασης του πραγματικού.

Ο Ευκλείδης φέρει τη φωνή τής γεωμετρικής λογικής, τής μαθηματικής σταθερότητας και της αντικειμενικότητας, ενώ ο Μπόρχες εκφράζει την υποκειμενική εμπειρία, τη φαντασιακή ανατροπή τής πραγματικότητας,

τη μυθοπλαστική μεταφυσική.

Μέσα από αυτή τη διαλογική αντιπαράθεση, δεν επιβάλλεται μία αλήθεια- σύμφωνα με τον Μπαχτίν, καμιά φωνή δεν είναι υπεράνω, όλες είναι

ισοδύναμες στον πολυφωνικό λόγο.

Η ίδια η αφήγηση λειτουργεί ως πολυφωνία: το μυρμήγκι που ταξιδεύει σε ένα γεωμετρικό παράδοξο (πιθανώς μια ταινία Möbius), συνυπάρχει με την υποκειμενική εμπειρία ενός φυλακισμένου που δημιουργεί, μέσα από τον λεκέ τής υγρασίας, έναν ολόκληρο σύμπαν.

Δύο φωνές, δύο αλήθειες, καμία οριστική υπεροχή.

2. Χρονικότητα και Χρονική Ανατροπή (Chronotope)

Ο χρόνος και ο χώρος στο διήγημα διαστρεβλώνονται – και αυτό είναι καίριο

για τον Μπαχτίν. Η ταινία Möbius είναι μια τοπολογική ανατροπή χώρου. Αντιστοίχως, ο φυλακισμένος δημιουργεί έναν φαντασιακό χωροχρόνο από

τον λεκέ στο κελί του.

Ο μπαχτινικός «χρόνοτοπος» (chronotope) – δηλαδή το σημείο συνάντησης

τού χρόνου και τού χώρου στην αφήγηση – εδώ γίνεται παραμορφωμένος, μετα-φυσικός, υπερ-ρεαλιστικός. Ο πραγματικός κόσμος διαλύεται· ένας νέος νοητός κόσμος γεννιέται από την αφηρημένη σκέψη και την εσωτερική όραση.

3. Καθεστώς τής Αλήθειας – Υπερβατολογικός Ρεαλισμός

Σύμφωνα με τον Μπαχτίν, η αλήθεια δεν είναι μοναδική και απόλυτη, αλλά προκύπτει μέσα από τον διάλογο και τις συναντήσεις συνειδήσεων. Στην αφήγηση τού Μπόρχες, ο φυλακισμένος ανακαλύπτει μια πιο αληθινή πραγματικότητα από αυτήν που του στέρησαν οι καταπιεστές του.

Ο κόσμος τής εξωτερικής εξουσίας αφανίζεται – και υπερισχύει

ο εσωτερικός, ο πνευματικός κόσμος.

Αυτή η ιδέα είναι βαθιά μπαχτινική: η αληθινή ζωή βρίσκεται έξω από τις συμβάσεις τής εξουσίας, και η λογοτεχνία είναι το μέσο μέσα από το οποίο

αυτή η ζωή αναδύεται.

4. Το Εγώ και ο Άλλος – Ο αναγνώστης ως συνδημιουργός

Η τελική αποστροφή – «Κι ίσως, εγώ κι εσύ, που αυτή τη στιγμή συζητάμε…»

– είναι ένα μετα-αφηγηματικό τέχνασμα: σπάει το τέταρτο τοίχο, απευθύνεται

σε εμάς.

Ο Μπαχτίν υποστήριζε ότι ο αναγνώστης δεν είναι παθητικός· είναι ενεργός συνδιαμορφωτής τού νοήματος. Εδώ, ο Borges τής ιστορίας θέτει σε αμφισβήτηση την ίδια την πραγματικότητα τού αναγνώστη, τού συγγραφέα,

τού έργου. Όλοι μπορεί να είναι απλώς μορφές στο σύμπαν τού φυλακισμένου.

Έτσι, η αφήγηση γίνεται αυτοαναφορική, ολοκληρωτικά διαλογική, καθώς ακυρώνει την εξωτερική "αντικειμενική" αλήθεια και εδραιώνει την υπαρξιακή σχετικότητα.

5.Καταστολή – Φωνή – Ελευθερία

Η ιστορία τού φυλακισμένου Δημοκράτη είναι επίσης ένα πολιτικό σχόλιο,

αλλά όχι ρητορικό· είναι υπαρξιακός στοχασμός για την Ελευθερία.

Ο εγκλεισμός δεν καταστρέφει τη σκέψη – αντίθετα, απελευθερώνει την εσωτερική όραση.

Για τον Μπαχτίν, η φωνή τού υποκειμένου (όχι του «ήρωα») είναι ανοιχτή, μη-ολοκληρωμένη, σε συνεχή εξέλιξη. Ο φυλακισμένος δεν «λύνεται»

ή «λυτρώνεται»· απλώς μεταβαίνει σε έναν νέο κόσμο, όπου οι δυνάστες του

δεν υπάρχουν πια.

Συμπέρασμα

Το κείμενο του χ.ν.μουβελης, μέσα από την μπαχτινική οπτική, γίνεται ένα φιλοσοφικό εργαστήριο διαλογικότητας:

ο Ευκλείδης φέρει τη μορφολογική τάξη,

ο Μπόρχες την ονειρική ανατροπή,

ο αναγνώστης καλείται να συμμετάσχει, να ονειρευτεί, να αναστοχαστεί.

Η πραγματικότητα δεν είναι μονοσήμαντη· είναι διαλεκτική, πολυφωνική,

και – τελικά – λυτρωτικά σχετική.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ερμηνευτική ανάλυση κατά Chomsky τού διηγηματος

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω- τερικης πλευρας της ζωνης .

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη- μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι. Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο. Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημενος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η ' νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους , τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες, με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι , που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος, αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν, εξαφανιστηκαν Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα- με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει. Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι οσοι θα τη διαβασουν

Η διήγηση «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» τού χ.ν.κουβελη αποτελεί ένα φιλοσοφικό-λογοτεχνικό κείμενο που προσφέρεται για ερμηνευτική ανάλυση με βάση τη μετασχηματιστική-γενετική γραμματική τού Noam Chomsky. Η προσέγγιση αυτή εστιάζει στη βαθύτερη δομή (deep structure) και την επιφανειακή δομή (surface structure) τού νοήματος και της γλώσσας. Με άλλα λόγια, εστιάζει στο πώς η γλώσσα παράγει νόημα σε διάφορα επίπεδα, και ειδικά πώς δομείται μια πρόταση (ή ένα κείμενο) από αφηρημένες, καθολικές δομές τού νου.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΤΑ CHOMSKY

1. ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΔΟΜΗ (Surface Structure)

Η επιφανειακή δομή τού κειμένου παραπέμπει σε μια φανταστική συνομιλία ανάμεσα σε δύο εμβληματικές μορφές: τον Ευκλείδη, τον θεμελιωτή τής γεωμετρίας, και τον Jorge Luis Borges, τον μεταφυσικό συγγραφέα τού 20ού αιώνα. Το κείμενο αποτελείται από δύο παράλληλα αφηγηματικά μέρη:

Το γεωμετρικό-μεταφορικό απόσπασμα τού Ευκλείδη.

Το μυθοπλαστικό-οντολογικό απόσπασμα τού Borges.

Η γραμματική δομή είναι απλή και αφηγηματική, χωρίς πολύπλοκες συντακτικές μετασχηματίσεις. Ωστόσο, το βάθος του νοήματος (deep structure) αναδύεται κάτω από την απλότητα αυτή.

2. ΒΑΘΙΑ ΔΟΜΗ (Deep Structure)

i) Το μυρμήγκι του Ευκλείδη

Η φράση:

"Από το σημείο Α μιας επίπεδης ζώνης...επέστρεψε στο σημείο Α με την εμπειρία τής εσωτερικής πλευράς"

Αν και μιλά για ένα γεωμετρικό πείραμα (πιθανά αναφορά στη ταινία τού Möbius), σε βαθύτερο επίπεδο παραπέμπει:

Στην κυκλική φύση τής εμπειρίας και του χρόνου.

Στη μετάβαση από το εξωτερικό (το φαινόμενο) στο εσωτερικό (το ουσιώδες).

Σε μια οντολογική ανακάλυψη μέσω διανοητικής πορείας (το ταξίδι ως γνώση).

Το μυρμήγκι "επιστρέφει", αλλά δεν είναι το ίδιο: η εμπειρία το έχει αλλάξει.

ii) Η φυλάκιση και η αποκάλυψη τού Borges

Το αφήγημα τού Borges ακολουθεί ένα μεταμορφωτικό σχήμα:

Από τον εγκλεισμό (στο κελί),

Στην εσωτερική όραση του κόσμου,

Στην αποκάλυψη τού Σύμπαντος,

Στην υπαρξιακή ανατροπή: ο φυλακισμένος δημιουργεί ή επανανακαλύπτει

τον κόσμο μέσω τής αντίληψής του.

Η βαθιά δομή εδώ σχετίζεται με:

Την εγκυρότητα τής υποκειμενικής πραγματικότητας.

Την απόρριψη τού εξωτερικού καταναγκασμού ως ψευδαισθησιακού.

Την παραγωγική δύναμη τού νου/λόγου, που "γεννά" κόσμο.

3. ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ (Transformational Processes)

Στο επίπεδο τής γλώσσας:

Το κείμενο αναπτύσσεται με μια αρχική πρόταση ("Ο Ευκλείδης και ο Borges συνομιλούν") και μέσα από μετασχηματισμούς (επεκτάσεις, ενσωματωμένοι λόγοι, μεταφορικές δομές), καταλήγουμε σε βαθύτερα σημασιολογικά επίπεδα.

Στο επίπεδο τού νοήματος:

Ο γεωμετρικός μετασχηματισμός (εσωτερική-εξωτερική πλευρά).

Ο ψυχικός/νοητικός μετασχηματισμός (εγκλεισμός → σύλληψη τού σύμπαντος).

Αυτοί οι μετασχηματισμοί αναδεικνύουν το βασικό στοιχείο τής chomsky-ιανής θεωρίας: η γλώσσα δεν περιγράφει απλώς τον κόσμο – τον κατασκευάζει.

4. ΓΛΩΣΣΑ ΩΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ

Για τον Chomsky, η γλώσσα είναι έμφυτη ικανότητα τού ανθρώπινου νου, που λειτουργεί ως εργαλείο για την κατανόηση τού κόσμου. Το διήγημα εκφράζει ακριβώς αυτή την ιδέα:

Ο φυλακισμένος δεν χρειάζεται τον εξωτερικό κόσμο για να τον αντιληφθεί· αρκεί ο νους του.

Η αφήγηση μεταφέρει αυτόν τον συλλογισμό στον αναγνώστη, ο οποίος τελικά αμφισβητεί και τη δική του πραγματικότητα:

«Κι ίσως, εγώ κι εσύ… ανήκουμε στον δικό του κόσμο…»

5. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ – ΝΟΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ

Η ερμηνευτική ανάλυση σύμφωνα με τον Chomsky αναδεικνύει τα εξής βασικά νοηματικά επίπεδα:

Η εσωτερική εμπειρία υπερβαίνει την εξωτερική καταπίεση.

Ο λόγος και η φαντασία είναι απελευθερωτικές δυνάμεις.

Η πραγματικότητα δεν είναι απόλυτη – είναι παραγόμενη, ανακατασκευάσιμη, και πολλαπλή.

Η γλώσσα επιτρέπει στον άνθρωπο να «ξαναφτιάξει» τον κόσμο του, ακόμη και μέσα από την απόλυτη στέρηση.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Το διήγημα τού χ.ν.κουβελη λειτουργεί σαν μια λογοτεχνική εφαρμογή τής chomsky-ιανής γλωσσολογίας. Ο Ευκλείδης και ο Borges, ως σύμβολα τής λογικής δομής και τής μεταφυσικής φαντασίας αντίστοιχα, αντιπροσωπεύουν δύο όψεις τής ίδιας γλωσσικής ικανότητας: τής νοητικής αναπαράστασης

τού κόσμου.

Η γλώσσα, σε βαθύτερο επίπεδο, δεν είναι περιγραφή τής πραγματικότητας, αλλά το εργαλείο δημιουργίας της.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ερμηνευτική φιλοσοφική ανάλυση κατά Schopenhauer τού διηγηματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

το «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» είναι ένα φιλοσοφικό διήγημα με πλούσιο συμβολισμό και βαθιά υπαρξιακή και μεταφυσική χροιά.

Μια ερμηνευτική-φιλοσοφική ανάλυση υπό το πρίσμα τού Arthur Schopenhauer μπορεί να εστιάσει στις εξής βασικές ιδέες:

1. Ο κόσμος ως παράσταση (Vorstellung) και η μεταφυσική τού εγκλεισμού

Ο φυλακισμένος, ο οποίος από την απόλυτη απομόνωση αρχίζει να «βλέπει»

έναν ολόκληρο κόσμο στον λεκέ τής οροφής, βρίσκεται ακριβώς μέσα στον πυρήνα τής σκέψης τού Schopenhauer:

«Ο κόσμος είναι η αναπαράσταση τού υποκειμένου» – δεν έχει αυθύπαρκτη οντολογική υπόσταση αλλά εξαρτάται από την αντίληψη και τη συνείδηση.

Ο φυλακισμένος, μέσα στη σιωπή και το σκότος τού κελιού, στρέφεται προς τα μέσα· και εκεί, ο εσωτερικός του κόσμος δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα – στην αρχή πόλη, μετά χώρα, έπειτα γη και τέλος σύμπαν.

Αυτό συνάδει με τη θεωρία του Schopenhauer ότι το υποκείμενο είναι αυτό

που δίνει μορφή στον κόσμο. Η εσωτερική βούληση και η καθαρή νόηση τού ανθρώπου μπορούν να δημιουργήσουν μία «παράσταση» τού κόσμου, ακόμα

κι αν είναι εντελώς αποκομμένος από τον εξωτερικό κόσμο.

2. Η Βούληση (Wille) και η υπέρβαση τού πόνου

Ο Schopenhauer θεωρεί πως η ζωή είναι βασανιστική, διότι ο άνθρωπος κινείται από την τυφλή, ατέρμονη Βούληση – μια μεταφυσική δύναμη που γεννά επιθυμία και πόνο.

Ο ήρωας τού Borges/χνκουβελη φυλακισμένος και καταδικασμένος, ζει την πλήρη εκδήλωση τής Βούλησης ως οδύνης: απώλεια ελευθερίας, κοινωνικής υπόστασης, επικοινωνίας, ανθρώπινης εγγύτητας.

Ωστόσο, το γεγονός ότι αποσύρεται στον στοχασμό και στη φαντασία, και ότι δημιουργεί έναν δικό του κόσμο, συνιστά την άρνηση τής Βούλησης. Ο ήρωας δεν αγωνίζεται να βγει απ’ τη φυλακή, δεν μάχεται να ανακτήσει τα χαμένα. Αντίθετα, μέσα από έναν αισθητικό στοχασμό, αποστασιοποιείται από τον πόνο και απελευθερώνεται.

Αυτό είναι, κατά Schopenhauer, η μόνη αυθεντική λύτρωση: η αισθητική

θεωρια Contemplation και τελικά, η άρνηση τής Βούλησης.

3. Η αντιστροφή τής πραγματικότητας – Ποιος είναι ο πραγματικός κόσμος;

Στο τέλος τού διηγήματος, το οντολογικό ερώτημα κορυφώνεται: Μήπως ο δικός του κόσμος είναι ο πραγματικός και οι άλλοι έχουν εξαφανιστεί;

Αυτό αντικατοπτρίζει τη Schopenhauer-ική πεποίθηση ότι ο κόσμος δεν είναι τίποτα περισσότερο από αναπαράσταση. Η αντίληψη, η νόηση και η φαντασία

τού υποκειμένου πλάθουν την αλήθεια.

Ο εγκλεισμένος δημιουργεί έναν κόσμο πιο αληθινό από τον «αντικειμενικό» κόσμο τών δεσμωτών του.

Είναι το απόλυτο παράδειγμα τού Schopenhauer-ικού στοχαστή:

ο άνθρωπος που ξεπερνά την υποδούλωση στη Βούληση μέσω τής εσωτερικής ενόρασης και τελικά ανατρέπει την πραγματικότητα με τη δύναμη τής καθαρής σκέψης και φαντασίας.

4. Η Möbius ταινια – Το αέναο επέκεινα

Η παρέμβαση τού Ευκλείδη, με τη μυρμηγκοειδή περιπλάνηση σε μια ταινια Möbius, δηλώνει την ενοποιημένη δυαδικότητα. Εξωτερικό και εσωτερικό είναι το ίδιο. Ο χρόνος και ο χώρος χάνουν την γραμμική τους σημασία.

Ο Schopenhauer θα έβλεπε σε αυτή τη γεωμετρική μεταφορά την άρση τής διάκρισης ανάμεσα στον κόσμο τού φαινομένου (εμπειρικός κόσμος) και τον κόσμο τού νοούμενου (το πράγμα καθ’ εαυτό).

Ο ήρωας ταυτίζεται με το σύμπαν, και όλοι οι άλλοι – ακόμη κι ο Borges, ο Ευκλείδης, ο αφηγητής, ο αναγνώστης – είναι πιθανώς μέρη αυτού

τού κόσμου που έπλασε.

Συμπερασματικά

Το διήγημα αυτό, υπό το πρίσμα τού Schopenhauer, μπορεί να ειδωθεί ως ένα μεταφυσικό σχόλιο για την δύναμη τής συνείδησης να δημιουργεί την πραγματικότητα, για την απελευθέρωση μέσω τής εσωτερικής στροφής

και την αισθητική υπέρβαση τού πόνου.

Ο ήρωας δεν σώζεται με όρους υλικούς, αλλά λυτρώνεται μεταφυσικά – υπάρχει ως καθαρή νόηση, και ίσως ο μόνος πραγματικός κόσμος είναι

ο κόσμος που αυτός έπλασε.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ερμηνευτική φιλοσοφική ανάλυση κατά Hegel τού διηγηματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπημα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι. Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο. Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημενος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η ' νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους , τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες, με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι , που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος, αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν, εξαφανιστηκαν Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα- με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει. Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι οσοι θα τη διαβασουν

Η ερμηνευτική φιλοσοφική ανάλυση τού διηγήματος τού χνκουβελη

«Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» υπό το πρίσμα τής εγελιανής (Hegel) σκέψης προϋποθέτει μια διττή ανάγνωση: αφενός τού κειμένου ως αφηγηματικού χώρου αναπαράστασης τής συνείδησης, αφετέρου τής εξέλιξης τού πνεύματος μέσα από τη διαλεκτική τής ελευθερίας, τής αλλοτρίωσης και τής αναγνώρισης.

1. Η μορφολογική αρχή – Ευκλείδεια γεωμετρία και Μο̈̈μπιους:

η αλλοίωση τής ορατής τάξης

Η αρχική φράση τού Ευκλείδη παρουσιάζει ένα φαινομενικά ουδέτερο και καθαρά γεωμετρικό συμβάν: το ταξίδι ενός μυρμηγκιού πάνω σε μια επίπεδη ζώνη, που όμως αποδεικνύεται να έχει «εσωτερική» και «εξωτερική» πλευρά — δηλαδή όχι κλασική δισδιάστατη επιφάνεια, αλλά επιφάνεια τύπου Möbius strip.

Αυτό εισάγει εξαρχής ένα φιλοσοφικό σχήμα τής άρσης τής διάκρισης ανάμεσα σε εσωτερικό και εξωτερικό, ανάμεσα στο υποκείμενο και τον κόσμο του.

Κατά Hegel, αυτή η ένωση αντιθέτων, όπου το μυρμήγκι (το υποκείμενο) πιστεύει ότι κινείται μόνο εξωτερικά αλλά τελικά εισχωρεί και εσωτερικά, συμβολίζει την πλάνη της συνείδησης στην αρχική της φάση: η ψευδαίσθηση ότι ο κόσμος είναι απέναντί της, ενώ στην πραγματικότητα ενυπάρχει εντός της.

2. Η αλλοτρίωση και η άρνηση της ελευθερίας – Ο φυλακισμένος ως ενσαρκωτής τού «δούλου»

Η αφήγηση του Borges εισάγει ένα δραματικό επεισόδιο πολιτικής καταπίεσης:

η χούντα, η καταδίκη ενός ανθρώπου, ο εγκλεισμός, η απομόνωση. Ο φυλακισμένος – «ένας ασημαντος άνθρωπος» – συμβολίζει τον "δούλο" στη διαλεκτική τού Κυρίου και τού Δούλου κατά Hegel.

Ενώ ο «Κύριος» (η χούντα, οι ολιγαρχικοί) φαίνεται να έχει την εξουσία,

ο δούλος – μέσα από την εμπειρία τού πόνου, τής δουλείας, τής απομόνωσης

– αναγκάζεται να αναστοχαστεί, να παραγάγει πνεύμα, να δημιουργήσει εντός του την αλήθεια που του στερήθηκε απ’ έξω.

Η παρατήρηση τού λεκέ από μούχλα που μετασχηματίζεται σε χάρτη τού κόσμου, ύστερα σε χάρτη τού σύμπαντος, αποτελεί το έργο τού πνεύματος

που αυτοδημιουργείται μέσα από την άρνηση. Ο εγκλεισμένος δημιουργεί εσωτερικά τον κόσμο που τού απαγορεύτηκε εξωτερικά.

Αυτή η αυτοσυνείδηση συνιστά την αναγέννηση τής ελευθερίας του.

3. Η υπέρβαση – Το τέλος τής αλλοτρίωσης

Ο φυλακισμένος φτάνει τελικά στο σημείο να κατανοήσει πως ο κόσμος τών καταπιεστών δεν υπάρχει πια. Είναι οντολογικά άκυρος. Αυτό είναι το σημείο τής άρσης τής αλλοτρίωσης κατά Hegel: όταν η συνείδηση κατανοεί πως αυτό που τής επιβλήθηκε εξωτερικά (η εξουσία, η βία, το ψεύδος) δεν έχει ουσία χωρίς την αναγνώριση τής ίδιας.

Έτσι, ο φυλακισμένος απελευθερώνεται πνευματικά και δημιουργεί τον δικό του κόσμο – που μπορεί να περιλαμβάνει και εμάς, τους αναγνώστες, τον συγγραφέα, την ίδια την αφήγηση. Πρόκειται για μια μορφή απολύτου ιδεαλισμού, όπου το Πνεύμα ενοποιεί τον κόσμο μέσα από τη δική του δραστηριότητα.

4. Μετα-οντολογία και το τέλος τής Ιστορίας

Στην τελική πρόταση του Borges: «ίσως, εγώ κι εσύ... ανήκουμε στον δικό του κόσμο», φτάνουμε σε ένα εγελιανό σημείο τού Απόλυτου Πνεύματος:

όχι μόνο ο δούλος υπερβαίνει τη δουλεία του, αλλά ο κόσμος διαμορφώνεται από τη συνείδηση τού ίδιου τού ατόμου που υπέστη την πιο ακραία αλλοτρίωση.

Αυτό θυμίζει την Hegelική φράση: «Was vernünftig ist, das ist wirklich; und was wirklich ist, das ist vernünftig» (Ό,τι είναι λογικό είναι πραγματικό, και ό,τι είναι πραγματικό είναι λογικό). Ο κόσμος τού φυλακισμένου είναι πλέον το λογικό σύμπαν, ενώ η βία, η τυραννία, η αυθαιρεσία εξαφανίζονται ως μη-ον.

Συμπέρασμα – Το διήγημα ως αλληγορία τής Εγελιανής διαλεκτικής

Το κείμενο μπορεί να ιδωθεί ως ένας εγελιανός μικρόκοσμος τής Ιστορίας

τού Πνεύματος:

1. Το μυρμήγκι/συνείδηση ξεκινά την πορεία του στην επιφάνεια τής πραγματικότητας.

2. Η πολιτική καταπίεση λειτουργεί ως άρνηση τής ελευθερίας.

3. Ο εγκλεισμός οδηγεί στην ενδοσκόπηση και την εσωτερική δημιουργία.

4. Η συνείδηση ανυψώνεται σε Πνεύμα – δημιουργεί κόσμο, ακυρώνει την παλιά εξουσία.

5. Εμείς, οι αναγνώστες, συμμετέχουμε στην ολοκλήρωση τού Πνεύματος.

Συνεπώς, το διήγημα τού χνκουβελη, αν διαβαστεί εγελιανά, είναι ένας ύμνος στην ελευθερία τού Πνεύματος μέσα από την άρνηση και την υπέρβαση τής αλλοτρίωσης. Είναι ένα έργο για το πώς η συνείδηση, ακόμα και στην απόλυτη μοναξιά της, πλάθει την πραγματικότητα.

χνκουβελης cncouvelis

ερμηνευτική φιλοσοφική ανάλυση κατά Ludwig Wittgenstein τού διηγηματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Η διήγηση τού χνκουβελη, "Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν", προσφέρεται για μια ερμηνευτική φιλοσοφική ανάλυση με βάση τη φιλοσοφία τής γλώσσας και τού νοήματος τού Ludwig Wittgenstein, ιδίως τού ύστερου Wittgenstein (όπως διατυπώνεται στα Φιλοσοφικά Αναζητήματα / Philosophical Investigations).

1. Η Γλώσσα ως Παιχνίδι και το Όριο του Νοήματος

Ο Wittgenstein στο ύστερο έργο του υποστηρίζει πως το νόημα τών λέξεων

δεν έγκειται σε κάποιο "εσωτερικό περιεχόμενο", αλλά στη χρήση τους μέσα σε συγκεκριμένα γλωσσικά παιχνίδια.

Η αφήγηση τού χνκουβεληνείναι ένας διάλογος ανάμεσα σε δύο φαινομενικά ασύμβατες μορφές – έναν μαθηματικό τής αρχαιότητας (Ευκλείδη) και έναν μεταμοντέρνο συγγραφέα που διερευνά τα όρια τής πραγματικότητας, τού χρόνου και τής ταυτότητας (Borges). Ο διάλογος αυτός δεν είναι ρεαλιστικός, αλλά ένα γλωσσικό παιχνίδι: δημιουργεί ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο παράγεται νόημα με τους δικούς του κανόνες.

Όπως θα έλεγε ο Wittgenstein: "Τα όρια τής γλώσσας μου είναι τα όρια τού κόσμου μου."

Η ιδέα ότι ένας άνθρωπος, απομονωμένος στο κελί του, δημιουργεί έναν ολόκληρο κόσμο μέσω ενός λεκέ στην οροφή, μοιάζει με την παράδοξη δυνατότητα δημιουργίας νοήματος μέσα από τις πιο μικρές μονάδες αντίληψης, όπως ένα λεκές ή μια λέξη. Ο κόσμος "παράγεται" με τη γλωσσική – και φαντασιακή – πράξη, κάτι που συνδέεται με την ιδέα ότι το τι νοείται ως πραγματικότητα εξαρτάται από τη μορφή ζωής και το πλαίσιο χρήσης τής γλώσσας

2. Η Λογική τού Ευκλείδη και η Ασυνεκτικότητα τής Πραγματικότητας

Ο Ευκλείδης φέρνει το παράδειγμα ενός μυρμηγκιού που ξεκινά από ένα σημείο και καταλήγει στο ίδιο σημείο, έχοντας διασχίσει την εσωτερική και εξωτερική πλευρά μιας ζώνης. Πρόκειται για μια αναφορά στη ταινία (Möbius strip), μια επιφάνεια με μία μόνο πλευρά. Η μαθηματική παραδοξότητα "κατοπτρίζει" τη φιλοσοφική ιδέα ότι τα όρια μεταξύ "μέσα" και "έξω", "πραγματικό" και "φανταστικό", είναι τελικά συμβατικά – δημιουργήματα τού γλωσσικού παιχνιδιού.

Αυτό συνομιλεί με τη θεμελιώδη θέση τού Wittgenstein, ότι:

"Μια εικόνα κρατάει εμάς αιχμάλωτους. Και δεν μπορούμε να ξεφύγουμε, γιατί αυτή βρίσκεται μέσα στη γλώσσα μας και φαίνεται φυσική και αναπόφευκτη."

Το μυρμήγκι γίνεται το σημείο ενός αφηγηματικού και φιλοσοφικού μετασχηματισμού, όπως ο φυλακισμένος γίνεται το επίκεντρο τής κοσμογονίας τού Borges.

3. Αλλαγή Προοπτικής: Από την Εξουσία στη Δημιουργία Νοήματος

Η αφήγηση τού Borges μέσα στο κείμενο μεταφέρει το ενδιαφέρον από την εξωτερική εξουσία (δικτατορία, φυλάκιση) σε μια εσωτερική δημιουργία κόσμου. Εδώ ενσαρκώνεται η ιδέα τού Wittgenstein πως η πραγματικότητα

που βιώνουμε είναι αυτή που η γλώσσα μας "επιτρέπει" να περιγράψουμε.

Ο φυλακισμένος δεν χρειάζεται πια εξωτερική ελευθερία· έχει δημιουργήσει έναν εναλλακτικό κόσμο μέσα από τη νοηματοδότηση ενός λεκέ. Πρόκειται για ένα παράδειγμα "ιδιωτικής γλώσσας", αν και ο Wittgenstein την απορρίπτει ως αντιφατική: ένας ιδιωτικός κόσμος δεν μπορεί να επικοινωνηθεί.

Ωστόσο, στον χνκουβελη, ο κόσμος αυτός γίνεται κοινός: τον μοιράζονται όσοι διαβάζουν ή ακούν την αφήγηση. Η γλώσσα εδώ γίνεται το μέσο για τη "διάσωση" τής ύπαρξης, την απόδραση από την αυθαιρεσία και το ψεύδος.

---

🪞 4. Η Ανακλαστικότητα και η Αυτο-Αναφορικότητα της Γλώσσας

Το κείμενο τελειώνει με μια μεταφυσική, μεταμοντέρνα ανατροπή:

«Κι ίσως, εγώ κι εσύ, που αυτή τη στιγμή συζητάμε, ανήκουμε στον δικό του κόσμο […] και αυτός που τη διαβάζει αυτή τη στιγμή, κι όσοι θα τη διαβάσουν…»

Εδώ έχουμε ένα γλωσσικό παιχνίδι αυτοαναφορικό, όπου ο αναγνώστης εντάσσεται στην αφήγηση, ακριβώς όπως η γλώσσα στον Wittgenstein δεν περιγράφει απλώς τον κόσμο, αλλά τον συγκροτεί.

Συμπέρασμα

Ο χνκουβελης, μέσα από μια σύντομη αλλά πολυεπίπεδη αφήγηση, "παίζει"

με τις έννοιες τής πραγματικότητας, τού νοήματος, τής παρατήρησης, τής γλώσσας, και τής ταυτότητας. Υπό το πρίσμα τού Wittgenstein:

Το νόημα αναδύεται από τη χρήση τής γλώσσας σε συγκεκριμένο πλαίσιο.

Η πραγματικότητα δεν είναι ανεξάρτητη από τη γλώσσα, αλλά μορφοποιείται μέσω αυτής.

Η αφήγηση ακυρώνει το δίπολο εξωτερικού-εσωτερικού κόσμου (όπως το μυρμήγκι στη ζώνη)· όλα γίνονται εσωτερικά παιχνίδια τής γλώσσας και

τής συνείδησης.

χνκουβελης cncouvelis

ερμηνευτική γλωσσολογική ανάλυση κατά Samuel Beckett τού διηγηματος: χ.ν.κο

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Η ερμηνευτική γλωσσολογική ανάλυση κατά Samuel Beckett τού διηγήματος

τού χνκ, μπορεί να προσεγγιστεί μέσα από τη φιλοσοφία τής γλώσσας, τού μη-νοήματος, τής ύπαρξης και τής σιωπής, που διαπερνούν το έργο τού Beckett — κυρίως μέσα από έργα όπως The Unnamable, Molloy, και Waiting for Godot.

Ας δομήσουμε την ανάλυση σε τρία βασικά επίπεδα, βασισμένα στις Beckett-ικές παραμέτρους:

I. Η Γλωσσική Πλάνη – Το Παράλογο τής Έκφρασης

Ο διάλογος ανάμεσα στον Ευκλείδη και τον Borges εγγράφεται στην περιοχή

τού μεταφυσικού στοχασμού μέσω γλωσσικών παραδοξοτήτων.

Η γλώσσα λειτουργεί όχι για να δηλώσει σταθερές αλήθειες, αλλά για να αποκαλύψει την αδυναμία τής δήλωσης. Ο Ευκλείδης, με το μαθηματικό παράδειγμα τού μυρμηγκιού, εισάγει ένα τοπολογικό παράδοξο: η ζώνη

(πιθανόν Μöbius) εμπεριέχει τον παραλογισμό ενός συνεχούς που ακυρώνει

την εσωτερικότητα και εξωτερικότητα. Η γλώσσα, λοιπόν, εδώ παραπαίει: προσπαθεί να εξηγήσει με απόλυτους όρους (γεωμετρικούς) ένα φαινόμενο

που αρνείται τη σταθερή διάκριση.

Αυτό είναι βαθύτατα Beckett-ικό: όπως ο Μολλόι περιγράφει τον εαυτό του μέσα από κύκλους σκέψης που ποτέ δεν ολοκληρώνονται, έτσι και το μυρμήγκι βιώνει μια επιστροφή χωρίς εξήγηση — δεν έχουμε αφηγηματική λογική, αλλά βιωματικό παράδοξο.

II. Η Αφαίρεση τής Πραγματικότητας – Φυλακή και Κόσμος ως Γλωσσικό Κατασκεύασμα

Ο Borges παραθέτει ένα αφήγημα που λειτουργεί μετα-αφηγηματικά: είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που, κλεισμένος στο κελί του, ανασυνθέτει την ύπαρξη μέσα από λεκέδες στην υγρασία.

Σύμφωνα με τη λογική τού Beckett, ο πραγματικός κόσμος έχει ήδη καταρρεύσει· η ύπαρξη δεν εξαρτάται πια από το φυσικό, το απτό ή το πολιτικό. Ο κόσμος αναδύεται από εσωτερική κατασκευή – μια ψευδαίσθηση ή, καλύτερα, μια αποδομημένη πραγματικότητα. Στην αφήγηση αυτή:

Ο ήρωας χάνει τον φυσικό κόσμο (δηλαδή, την παραδοσιακή εμπειρική γλώσσα),

αλλά τον ξανακερδίζει μέσω μιας άλλης όρασης: όχι ως εξωτερική εμπειρία, αλλά ως εσωτερική αναπαράσταση.

Αυτό θυμίζει τη φράση από τον The Unnamable του Beckett:

"I can't go on. I'll go on."

Παρότι δεν υπάρχει πια κόσμος, ούτε λογική, ούτε κοινωνική δικαιοσύνη, ο ήρωας δημιουργεί — μέσα από την απομόνωση — τον δικό του, πλήρη κόσμο, κατασκευασμένο εντός.

III. Το Ερμηνευτικό Παίγνιο – Ποιος είναι ο συγγραφέας, ποιος ο αναγνώστης;

Η κορύφωση τής αφήγησης είναι βαθιά μετα-κειμενική:

«Ίσως, εγώ κι εσύ, που αυτή τη στιγμή συζητάμε, ανήκουμε στον δικό του κόσμο...»

Αυτό είναι καθαρά Beckett-ικό. Η πραγματικότητα ακυρώνεται και επανασυντίθεται μέσα στο ίδιο το κείμενο. Ο αναγνώστης, ο συγγραφέας, ο χαρακτήρας — όλα συμπλέκονται σε μια ατέρμονη εναλλαγή ρόλων.

Η γλωσσολογία εδώ δεν είναι εργαλείο αναπαράστασης, αλλά πεδίο σύγχυσης και αναδίπλωσης:

Η γλώσσα δεν εξηγεί·

Η γλώσσα δεν παραπέμπει σε ένα σταθερό σημαινόμενο·

Η γλώσσα είναι το ίδιο το γεγονός τής ύπαρξης.

Αυτό είναι ο Beckett:

η γλώσσα που παλεύει να υπάρξει παρά την αποτυχία της.

Συμπερασματικά:

Η ερμηνευτική ανάλυση τού διηγήματος υπό το πρίσμα τού Samuel Beckett αποκαλύπτει:

Την κατάρρευση τής σημασίας.

Τη δημιουργία κόσμων μέσω γλωσσικών "λεκέδων" – μια αποδομητική δημιουργία.

Τη διάχυση τών ορίων ανάμεσα σε πραγματικότητα και αφήγηση.

Τον μετασχηματισμό τής πολιτικής τραγωδίας σε υπαρξιακό στοχασμό,

όπου η ήττα δεν σημαίνει τέλος, αλλά την αρχή μιας άλλης γλώσσας, υπόγειας, εσωτερικής, αληθινής.

Έτσι, το διήγημα αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί μια συνομιλία του Beckett με τον Borges, υπό την επίβλεψη ενός γεωμέτρη τής παραίσθησης:

του Ευκλείδη, που παρατηρεί τη γλώσσα να στρέφεται προς τα μέσα,

όπως ένα μυρμήγκι πάνω στη ταινια Möbius .

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ερμηνευτική γλωσσολογική ανάλυση κατά Immanuel Kant τού διηγηματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Η ερμηνευτική γλωσσολογική ανάλυση τού διηγήματος, βασισμένη στη φιλοσοφική σκέψη τού Immanuel Kant, θα εστιάσει στον τρόπο πρόσληψης τής πραγματικότητας, στον ρόλο τής συνείδησης, και στη γλωσσική αναπαράσταση τής εμπειρίας μέσα από κατηγορικές δομές. Θα αναλύσουμε τα σημασιολογικά, γνωσιολογικά και υπαρξιακά στοιχεία τού κειμένου με όρους καθαρού λόγου, φαινομενολογικής ερμηνείας και συνταγματικής σχέσης λόγου-αντίληψης.

1. Κατηγορική δομή τού λόγου: Αναφορά στον Ευκλείδη

Η φράση τού Ευκλείδη:

«Από το σημείο Α μιας επίπεδης ζώνης άρχισε το ταξίδι του ένα μυρμήγκι στην εξωτερική της πλευρά, και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα επέστρεψε στο σημείο Α με την εμπειρία της εσωτερικής πλευράς της ζώνης».

Αποτελεί συμβολική απεικόνιση τής Μο̈μπιους ζώνης, ενός μη ευκλείδειου γεωμετρικού χώρου. Στη σκέψη του Kant, ο χώρος και ο χρόνος είναι μορφές της καθαρής εποπτείας —δηλαδή, τρόποι με τους οποίους η συνείδηση οργανώνει τα φαινόμενα, όχι πράγματα "καθ’ εαυτά".

Η αφήγηση αυτή γίνεται αλληγορία τού γνωσιολογικού ταξιδιού τού υποκειμένου: η επιστροφή στο ίδιο σημείο δεν συνεπάγεται στασιμότητα,

αλλά μεταμόρφωση τής εσωτερικής συνείδησης, δηλαδή επέκταση τής εμπειρίας.

2. Η αφήγηση τού Borges και η kant-ική μεταφυσική τής φαντασίας

Ο Borges εισάγει μια μεταφυσική διάσταση, όπου ο φυλακισμένος, στερημένος τών εξωτερικών αισθήσεων, διαμέσου ενός λεκέ στην οροφή, ανακαλύπτει

έναν νέο κόσμο.

«Κι ύστερα εντόπισε όλη τη γη… Κι είδε ολόκληρο το Σύμπαν…»

Εδώ ο Kant θα μιλούσε για την δύναμη τής φαντασίας (Einbildungskraft), η οποία γεφυρώνει την αισθητηριακή εμπειρία με τις κατηγορίες του νου.

Ο φυλακισμένος δεν χρειάζεται την εμπειρία τών αισθήσεων για να προσλάβει τον κόσμο. Η ίδια η συνείδηση γεννά το σύμπαν ―όπως ακριβώς στον Kant

ο κόσμος του φαινομένου είναι προϊόν της σύνθεσης του νοούμενου με την εποπτεία.

Ο εγκλωβισμένος άνθρωπος της διήγησης μετατρέπεται σε υπερβατολογικό υποκείμενο: δεν περιγράφει έναν υπαρκτό κόσμο· τον δημιουργεί με τη νοητική του κατασκευή.

3. Ηθική και μεταφυσική: Η αυτονομία τού Λόγου

Ο Borges μιλά για την καταστροφή τής Δημοκρατίας, τη φίμωση τού ανθρώπου, την απομόνωση. Όμως, το πνεύμα δεν φυλακίζεται. Η αφήγηση καταλήγει:

«Ο κόσμος, που τού στέρησαν ήταν μπροστά στα μάτια του, πραγματικός, αληθινός. Οι άλλοι, οι φαύλοι, δεν υπήρχαν…»

Ο Kant, στην Κριτική τού Πρακτικού Λόγου, αναφέρει πως ο ορθολογικός άνθρωπος είναι αυτόνομος και ηθικά ελεύθερος, όταν δρα σύμφωνα με τον κατηγορικό προστακτικό (categorischer Imperativ).

Η φαντασία τού φυλακισμένου γίνεται πράξη νοητικής απελευθέρωσης,

κατά Kant, ηθική πράξη αντίστασης.

Οι τύραννοι εξαφανίζονται από την πραγματικότητα τού ατόμου, διότι δεν ανήκουν πλέον στην εμπειρική-λογική του δομή.

4. Η γλωσσική ερμηνεία και η συνείδηση τού αναγνώστη

Το τέλος τής αφήγησης:

«Κι ίσως, εγώ κι εσύ, που αυτή τη στιγμή συζητάμε ανήκουμε στον δικό του κόσμο…»

είναι μετα-διηγηματικό. Το υποκείμενο-αφηγητής περιλαμβάνει τον εαυτό του, τον συνομιλητή, τον συγγραφέα και τον αναγνώστη στο κλειστό σύμπαν τού φυλακισμένου.

Αυτό προσεγγίζεται καντιανά ως συνολική ενότητα τής νόησης. Όλοι οι εμπλεκόμενοι δρουν εντός μιας υποκειμενικής-αντικειμενικής πραγματικότητας που ορίζεται μέσω των γλωσσικών πράξεων.

Η γλώσσα, επομένως, δεν περιγράφει απλώς. Κατασκευάζει τον κόσμο (σε απόλυτη συνάφεια με Kant αλλά και με μεταγενέστερους φιλοσόφους, π.χ. Wittgenstein).

Συμπέρασμα

Το διήγημα τού χνκουβελη μέσω τού διαλόγου Ευκλείδη – Borges, θέτει κεντρικά ερωτήματα τής Καντιανής φιλοσοφίας:

Ποια είναι η φύση της πραγματικότητας;

Ποιος είναι ο ρόλος τής συνείδησης και τής φαντασίας;

Είναι δυνατόν ο κόσμος να είναι προϊόν τού Νου;

Είναι η ελευθερία δυνατή ακόμη και μέσα στην απόλυτη καταπίεση;

Η ερμηνευτική γλωσσολογική ανάλυση αποκαλύπτει ότι η γλώσσα τού διηγήματος δεν είναι μόνο μέσο αφήγησης, αλλά δομικό στοιχείο τής κοσμοθεωρίας τού ήρωα. Σύμφωνα με τον Kant, η εμπειρία τού κόσμου δεν προηγείται της συνείδησης, αλλά συγκροτείται από αυτήν ― και εδώ, η φαντασία τού εγκλείστου, η αφηγηματική δομή, και η αναστοχαστική γλώσσα επιβεβαιώνουν αυτή την υπερβατολογική αλήθεια.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ερμηνευτική γλωσσολογική ανάλυση κατά Heidegger τού διηγηματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Η ερμηνευτική γλωσσολογική ανάλυση τού διηγήματος τού χνκουβελη, με αφετηρία τη σκέψη τού Martin Heidegger, απαιτεί να στοχαστούμε όχι απλώς πάνω στο νόημα τών λέξεων, αλλά στο Είναι που αποκαλύπτεται μέσα από τη γλώσσα. Ο Heidegger μάς καλεί να δούμε τη γλώσσα όχι απλά ως εργαλείο επικοινωνίας, αλλά ως τον οίκο τού Είναι, δηλαδή ως τον τρόπο με τον οποίο

το Είναι έρχεται στο φως, αποκαλύπτεται. Έτσι, σε αυτή την ανάλυση, θα εστιάσουμε:

1. Η Δομή τού Διηγήματος: Μια φαινομενολογική συνάντηση

Το διήγημα είναι ένας διαλογικός μύθος: ο Ευκλείδης, εκπρόσωπος τού ορθολογισμού, τής γεωμετρικής τάξης, συνομιλεί με τον Jorge Luis Borges,

τον κατεξοχήν στοχαστή τού άπειρου, τού καθρέφτη, τής φαντασίας, τού μυθοπλαστικού Λόγου.

Αυτή η συνάντηση είναι ήδη ερμηνευτική: δύο τρόποι αντίληψης τού κόσμου έρχονται σε διάλογο.

2. Ο Ευκλείδης και η "ζώνη Möbius": Η ανατροπή τού εσωτερικού/εξωτερικού

Ο Ευκλείδης μιλά για ένα μυρμήγκι που ξεκινά από την εξωτερική πλευρά μιας επίπεδης ζώνης και επιστρέφει έχοντας γνωρίσει την εσωτερική της πλευρά.

Αυτό είναι μια αναφορά σε επιφάνεια τύπου Möbius, όπου η διάκριση εξωτερικού και εσωτερικού αναιρείται – πρόκειται για έναν κοσμολογικό στοχασμό πάνω στα όρια τού χώρου, τού χρόνου και τής εμπειρίας.

Heidegger-ικά, εδώ το Είναι δεν είναι «κάτι εκεί έξω», αλλά αποκαλύπτεται μέσα από τη στροφή: το μυρμήγκι δεν κινείται μόνο στον χώρο, αλλά διασχίζει τον ορίζοντα τού νοήματος. Η εμπειρία του δεν είναι απλώς μετακίνηση, είναι μεταμόρφωση.

3. Η αφήγηση τού Borges: Η αλήθεια ως αλήθεια τού Είναι

Ο Borges εισάγει έναν κρατούμενο, ο οποίος στην απόλυτη απομόνωση και στέρηση αρχίζει να βλέπει στον λεκέ τής υγρασίας ένα ολόκληρο σύμπαν.

Η αλήθεια εδώ δεν είναι γεγονός, ούτε συμβατική πραγματικότητα· είναι α-λήθεια (Heidegger), δηλαδή το ξεσκέπασμα, η αποκάλυψη του κόσμου μέσα από τον ίδιο τον άνθρωπο. Ο κόσμος δεν του ανήκει, αλλά αποκαλύπτεται μέσα του.

Στην απόλυτη άρνηση τού εξωτερικού κόσμου (χούντα, φυλακή), γεννιέται η όντως πραγματικότητα. Δεν είναι φαντασία: είναι η πιο αληθινή εμπειρία τού Είναι.

4. Η μεταφορά τού κόσμου στην αφήγηση: Ερμηνευτική κυκλικότητα

Ο Borges καταλήγει:

«Κι ίσως εγώ κι εσύ, που αυτή τη στιγμή συζητάμε, ανήκουμε στον δικό του κόσμο… ακόμη κι αυτή η αφήγηση, κι αυτός που τη γράφει…»

Αυτό είναι το heidegger-ικό ερμηνευτικό κύκλωμα: κάθε κατανόηση τού Είναι προϋποθέτει ότι ανήκουμε ήδη στον κόσμο που προσπαθούμε να κατανοήσουμε. Ο αναγνώστης, ο συγγραφέας, ο χαρακτήρας – όλοι συν-είναι στον ίδιο ορίζοντα.

Η γλώσσα, εδώ, δεν μεταφέρει απλώς πληροφορία. Δημιουργεί τον κόσμο.

5. Γλωσσολογικές παρατηρήσεις: Το λεκτικό ως φανέρωση τού Είναι

Ο χνκουβελης χρησιμοποιεί λιτό, σχεδόν «στεγνό» λόγο, χωρίς υπερβολές.

Αυτό δεν είναι έλλειψη, αλλά φαινομενολογική διαφάνεια – αφήνει τα πράγματα να φανούν όπως είναι.

Ο λεκές από την υγρασία λειτουργεί σαν σημείο· μια ελάχιστη γλωσσική μονάδα (λέκε) γίνεται κοσμογονία. Αυτό είναι το θαύμα τής γλώσσας.

Η χρήση παρατακτικής σύνδεσης, χωρίς περιττές μεταφορές ή καλλωπισμούς, αναδεικνύει τη σωκρατική απλότητα τού λόγου: αυτός ο κόσμος δεν χρειάζεται πειθώ, είναι.

6. Συμπερασματικά:

Το διήγημα τού χνκουβελη είναι μια ερμηνευτική αλληγορία πάνω στην αναδυόμενη φύση τής πραγματικότητας, μέσα από τη γλώσσα, τη φαντασία και την αποκάλυψη τού Είναι. Με τη σκέψη τού Heidegger, μπορούμε να πούμε ότι:

Η γλώσσα δεν περιγράφει απλώς τον κόσμο – τον φέρνει στο Είναι.

Το Είναι δεν είναι κάτι που κατέχουμε, αλλά κάτι που μας αποκαλύπτεται, όταν είμαστε ανοιχτοί σε αυτό (η "εκκαθάριση").

Η ελευθερία δεν είναι η άρση τών δεσμών, αλλά η δυνατότητα να δεις τον κόσμο μέσα από τη δική σου ερμηνευτική θέαση.

Ο κρατούμενος δεν σώθηκε παρά την απομόνωση· μέσα από αυτήν αποκαλύφθηκε το πραγματικό.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ερμηνευτική γλωσσολογική ανάλυση κατά Saussure τού διηγηματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσωτερικης

πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπημα

μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημενος ,

χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν

Η ερμηνευτική-γλωσσολογική ανάλυση τού διηγήματος τού χνκουβελη, υπό το πρίσμα τού Ferdinand de Saussure, μπορεί να γίνει με βάση τα θεμελιώδη στοιχεία τής σημειωτικής του: το σημείο ως σημαίνον και σημαινόμενο, η διαφορά ως θεμέλιο τής γλωσσικής σημασίας, και η συγχρονική ανάλυση τής γλώσσας. Παρακάτω επιχειρείται μια τέτοια ανάλυση, επικεντρωμένη τόσο στο γλωσσικό όσο και στο σημειωτικό επίπεδο τού κειμένου:

1. Η έννοια τού "σημείου": Ευκλείδης – Μυρμήγκι – Ζώνη (Moebius)

Σύμφωνα με τον Saussure, το γλωσσικό σημείο αποτελείται από το σημαίνον (ηχητική εικόνα/λέξη) και το σημαινόμενο (έννοια). Η σκηνή με τον Ευκλείδη αποτελεί ένα πλούσιο σημειωτικό πεδίο:

Η "επίπεδη ζώνη" παραπέμπει στην ταινία τού Möbius, ένα κλασικό μαθηματικό/γεωμετρικό αντικείμενο με μία μόνο επιφάνεια.

Το μυρμήγκι, ενώ φαίνεται να διανύει την εξωτερική πλευρά, τελικά επιστρέφει έχοντας περάσει και από την εσωτερική – που όμως είναι η ίδια.

Άρα, εδώ το σημείο "ζώνη" λειτουργεί σημασιολογικά διπλά: είναι μια γεωμετρική δομή, αλλά ταυτόχρονα σημασιοδοτεί τη μη γραμμική, μη δυαδική σχέση ανάμεσα σε εσωτερικό και εξωτερικό, υπονοώντας την ενότητα μέσα από την αντιφατικότητα.

Κατ’ αναλογία με τον Saussure, το σημαίνον "εσωτερικό/εξωτερικό" δεν έχει σταθερό σημασιολογικό αντίκρισμα: τα όρια είναι συμβατικά και εξαρτώνται από τη θέση του παρατηρητή ή του "μυρμηγκιού".

2. Η λειτουργία τής διαφοράς και το δίπολο πραγματικό / φαντασιακό

Στον Saussure, η γλώσσα λειτουργεί μέσα από διαφορές: οι λέξεις έχουν νόημα όχι από το τι είναι, αλλά από το τι δεν είναι.

Στον μονόλογο τού Borges, έχουμε:

Δημοκρατία vs Χούντα

Ελευθερία vs Φυλάκιση

Πραγματικότητα vs Ψευδαίσθηση

Υλικότητα vs Φαντασία

Αυτός ο άνθρωπος στη φυλακή, που σταδιακά "βλέπει" τον κόσμο να αναδύεται από έναν λεκέ στην οροφή, αντιστρέφει το νοηματικό σύστημα:

Αυτό που ονομάζουμε "πραγματικό" (εξωτερικός κόσμος) αποδομείται.

Αυτό που ονομάζεται "φαντασιακό", δηλαδή η προβολή του κόσμου μέσω του λεκέ, αναγορεύεται σε αληθινό.

Το σημαίνον "λεκές" αποκτά ένα εντελώς νέο σημασιολογικό φορτίο – γίνεται η γέφυρα ανάμεσα σε ψευδοπραγματικότητα και ουσιαστική κοσμογονία.

3. Η συγχρονική θεώρηση – Το κείμενο ως αυτόνομο σύστημα

Για τον Saussure, η γλωσσολογική μελέτη πρέπει να γίνεται συγχρονικά (στη χρονική στιγμή που εξετάζουμε), όχι διαχρονικά.

Το διήγημα λειτουργεί ως κλειστό σημασιολογικό σύστημα, στο οποίο η "αλήθεια" τού κόσμου του είναι ενδοκειμενική:

Οι χαρακτήρες γνωρίζουν ότι είναι μέσα σε ένα αφήγημα.

Το ίδιο το διήγημα σχολιάζει τον εαυτό του και εμάς – τους αναγνώστες του.

«Ίσως εγώ κι εσύ… ανήκουμε στον δικό του κόσμο… ακόμη κι αυτή η αφήγηση… κι αυτός που τη γράφει… κι αυτός που τη διαβάζει…»

Αυτό δημιουργεί έναν μετασημειωτικό κύκλο: το σημείο (το διήγημα) σημαίνει τον εαυτό του και τη διαδικασία σημασιοδότησης. Είναι ένα σημαινόμενο τού ίδιου τού σημαίνοντος – μια καθαρή Saussure-ική αναστροφή.

4. Η γλώσσα ως σύστημα αυθαίρετων συμβάσεων

Στον Saussure, κάθε σημείο είναι αυθαίρετο· δεν υπάρχει ουσιαστική σχέση μεταξύ λέξης και εννοίας.

Στο διήγημα, το αυθαίρετο αυτό καταδεικνύεται μέσα από την κατάρρευση τού "εξωτερικού" κόσμου. Οι έννοιες "φυλακή", "ελευθερία", "αλήθεια", είναι σχετικές – εξαρτώνται από το ποιος τις βιώνει και σε ποιο σύστημα.

5. Ο Saussure και η μετα-γλώσσα: η γλώσσα για τη γλώσσα

Η τελική σκηνή, όπου το διήγημα αναφέρεται στον εαυτό του, λειτουργεί σαν

μια μεταγλωσσική πράξη, ακριβώς όπως αναλύει ο Saussure:

Η γλώσσα δεν είναι μόνο εργαλείο επικοινωνίας – είναι σύστημα σκέψης, το οποίο δημιουργεί την πραγματικότητα που πιστεύουμε ότι υπάρχει.

Συμπέρασμα

Η ερμηνευτική-γλωσσολογική προσέγγιση κατά Saussure αναδεικνύει το

διήγημα του Χ.Ν. Κουβέλη ως ένα σημειωτικό πείραμα:

Ανατρέπει τις παραδοσιακές σημασίες,

Αποδομεί τη διάκριση φαντασίας/πραγματικότητας,

Αναδεικνύει τη σημασιολογική σχετικότητα τής γλώσσας,

Και καθιστά τη γλώσσα και το αφήγημα, φορείς κοσμογονίας και ύπαρξης.

Ο λεκές στην οροφή είναι το απτό σημαίνον που γεννά ολόκληρο ένα Σύμπαν.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ερμηνευτική γλωσσολογική ανάλυση τού Jacobson τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν

Η ερμηνευτική γλωσσολογική ανάλυση ενός κειμένου με βάση το επικοινωνιακό μοντέλο τού Roman Jakobson εστιάζει στις έξι λειτουργίες της γλώσσας, που σχετίζονται με τα βασικά στοιχεία της επικοινωνίας.

Το διήγημα τού χνκουβελη «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» προσφέρει ένα ιδιαίτερα πυκνό και πολυεπίπεδο υλικό για τέτοια ανάλυση.

Οι 6 Λειτουργίες τής Γλώσσας κατά Jakobson:

1. Αναφορική (ή πληροφοριακή) – επικεντρώνεται στο μήνυμα και στο περιεχόμενο τής πληροφορίας.

2. Εκφραστική (ή συναισθηματική) – εστιάζει στον πομπό και εκφράζει τη στάση ή τα συναισθήματά του.

3. Ποιητική – δίνει έμφαση στη μορφή τού μηνύματος.

4. Μεταγλωσσική – αναφέρεται στον ίδιο τον κώδικα τής γλώσσας.

5. Φατική – ελέγχει τη λειτουργία τού διαύλου επικοινωνίας (π.χ. "με ακούς;", "είσαι εκεί;").

6. Επιτελεστική / Προτρεπτική (ή λειτουργική) – στοχεύει στον δέκτη, επιδιώκοντας να τον επηρεάσει ή να προκαλέσει αντίδραση.

Εφαρμογή στο κείμενο:

1. Αναφορική λειτουργία

Η πληροφοριακή διάσταση τού κειμένου διακρίνεται καθαρά:

Ο Ευκλείδης παρουσιάζει ένα γεωμετρικό-λογικό παράδοξο, που θυμίζει την τοπολογία τής ταινιας τού Möbius.

Ο Borges αφηγείται μια μεταφυσική αφήγηση εγκλεισμού, που καταλήγει σε

έναν οντολογικό θρίαμβο τού συνειδητου υποκειμένου.

Η πληροφορία αφορά τόσο φιλοσοφικά-μαθηματικά όσο και πολιτικά-οντολογικά θέματα: μαθηματικά, δικτατορία, εσωτερική ελευθερία, σύμπαν και πολλαπλές πραγματικότητες.

2. Εκφραστική λειτουργία

Εκφράζεται μέσω τής στάσης τών αφηγητών απέναντι στον κόσμο:

Ο Borges παρουσιάζει ένα τραγικό πολιτικό γεγονός, αλλά εστιάζει στην πνευματική λύτρωση, υπονοώντας βαθύ ανθρωπισμό και μεταφυσικό στοχασμό.

Υπάρχει έντονη υποκειμενικότητα – η ενσυναίσθηση με τον κρατούμενο,

ο υπαρξιακός στοχασμός και η ανάγκη νοηματοδότησης τού κόσμου από το άτομο.

3. Ποιητική λειτουργία

Το κείμενο βρίθει από ποιητικότητα, με χαρακτηριστικά:

Μεταφορές: «λεκές στην οροφή» μετατρέπεται σε παγκόσμιο χάρτη, μετά σε σύμπαν.

Υφολογικά σχήματα: Παράταξη, επανάληψη, σταδιακή μεγέθυνση εικόνων (από λεκέ → πόλη → χώρα → σύμπαν).

Ανοικτό τέλος: αφήνεται η ποιητική αμφισημία τής ταύτισης συγγραφέα-αναγνώστη-ήρωα.

Η μορφή υπηρετεί το βάθος τού νοήματος και γίνεται μέρος του περιεχομένου.

4. Μεταγλωσσική λειτουργία

Το κείμενο δεν εστιάζει άμεσα στον κώδικα τής γλώσσας, αλλά σε ένα βαθύτερο επίπεδο υποβάλλει φιλοσοφικό μεταγλωσσικό στοχασμό:

Τι είναι πραγματικότητα; Τι είναι αφήγηση; Ποιος αφηγείται ποιον;

Παράδειγμα: η τελική αμφισημία – ανήκει ο αναγνώστης στο σύμπαν τού ήρωα;

5. Φατική λειτουργία

Παρουσιάζεται στο τέλος, όταν ο αφηγητής/ήρωας υπονοεί:

«ίσως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζηταμε…»

Εδώ διαμορφώνεται επικοινωνιακή γέφυρα με τον αναγνώστη – διατήρηση

τού καναλιού επικοινωνίας.

Δημιουργείται συν-παρουσία, διάλογος, κοινότητα συνείδησης.

6. Επιτελεστική/Προτρεπτική λειτουργία

Δεν υπάρχει άμεση προσταγή ή παρότρυνση, όμως εμμέσως:

Καλείται ο αναγνώστης να συμμετάσχει νοητικά και οντολογικά στην αλήθεια τού ήρωα.

Προτείνεται μια μεταφυσική απελευθέρωση: η πραγματικότητα είναι νοητικό κατασκεύασμα, όχι επιβαλλόμενη αντικειμενικότητα.

Μπορεί να ιδωθεί ως προτροπή αντίστασης: το υποκείμενο αναδημιουργεί τον κόσμο του ακόμα και στην απομόνωση.

Συνολική ερμηνεία

Το κείμενο τού χνκουβελη, μέσω τής εφευρετικής «συνάντησης» Ευκλείδη – Borges, παντρεύει μαθηματική αυστηρότητα και λογοτεχνική μεταφυσική.

Το μήνυμα του είναι πολυεπίπεδο:

Η γλώσσα δημιουργεί πραγματικότητες.

Το υποκείμενο, ακόμη και μέσα στον εγκλεισμό, ανασυνθέτει τον κόσμο.

Ο λόγος είναι μέσο ύπαρξης, ελευθερίας και συνείδησης.

Το ποιητικό, το φιλοσοφικό και το πολιτικό διαπλέκονται σε μια ενιαία αισθητική εμπειρία.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ερμηνευτική ανάλυση κατά Freud τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Η ερμηνευτική ανάλυση τού διηγήματος τού χνκουβελη «Ο Ευκλείδηςκαι ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» υπό το πρίσμα τής φροϋδικής ψυχανάλυσης μάς καλεί να εμβαθύνουμε στα επίπεδα τού συνειδητού, τού ασυνείδητου και τής φαντασιακής κατασκευής τού κόσμου.

Βασικά Φροϋδικά Ερμηνευτικά Εργαλεία:

1. Το Ασυνείδητο: Ο νους δεν είναι ενιαίος· περιλαμβάνει ασυνείδητες επιθυμίες, απωθημένα, φαντασιώσεις.

2. Η Πραγματικότητα τού Ονείρου/Φαντασίας: Το ασυνείδητο δεν διαχωρίζει την «πραγματικότητα» από την εσωτερική εμπειρία.

3. Η Ψυχική Άμυνα: Μηχανισμοί όπως η απώθηση, η φαντασίωση, η ταύτιση κλπ.

4. Το Εγώ – Υπερεγώ – Εκείνο: Η ψυχική οικονομία και η εσωτερική πάλη.

Ερμηνεία Βάσει Φρόυντ:

1. Ο Ευκλείδης και το μυρμήγκι: μεταφορά για τη διπλή πραγματικότητα (Εγώ και Εκείνο)

Ο Ευκλείδης αφηγείται μια γεωμετρική, σχεδόν ψυχρά λογική ιστορία: το μυρμήγκι κάνει ένα ταξίδι στην «εξωτερική» πλευρά της ζώνης και επιστρέφει έχοντας βιώσει και την «εσωτερική».

Φροϋδικά:

Η αφήγηση αυτή λειτουργεί ως μεταφορά τής ψυχικής εξερεύνησης: το άτομο (το μυρμήγκι) ξεκινά από το συνειδητό (εξωτερική πλευρά), και μέσω της διαδρομής ζωής ή κρίσης, αποκτά εμπειρία και από το ασυνείδητο (εσωτερική πλευρά), δηλαδή το Εκείνο. Το «σημείο Α» στο οποίο επιστρέφει είναι το Εγώ τού ατόμου, πλέον μετασχηματισμένο.

2. Η αφήγηση τού Borges: Ο φαντασιακός κόσμος ως υπέρβαση τής καταπίεσης

Ο Borges παρουσιάζει μια αφήγηση καταπίεσης, απομόνωσης και τελικά ψυχικής απελευθέρωσης μέσω τής φαντασίας. Ο φυλακισμένος, αποκλεισμένος από την εξωτερική ζωή, βρίσκει στην υγρασία τού κελιού του την ολότητα τού κόσμου — αρχικά ενός μικρόκοσμου (μια πόλη), έπειτα τής χώρας, τής Γης, και τελικά τού σύμπαντος.

Φροϋδική Ανάλυση:

Το κελί = το ασυνείδητο. Η μοναξιά και απομόνωση = τραυματικό ερέθισμα, που οδηγεί στην αμυντική φαντασίωση.

Η προοδευτική αποκάλυψη εικόνων είναι μια μεταβίβαση: το απωθημένο ψυχικό υλικό αρχίζει να εκδηλώνεται.

Το γεγονός ότι ο φυλακισμένος βλέπει τον κόσμο πιο καθαρά, πιο ουσιαστικά μέσα στο κελί, δείχνει ότι η ψυχική πραγματικότητα υπερισχύει τής εξωτερικής.

Οι βασανιστές του εξαφανίζονται — όπως το Υπερεγώ μπορεί να καταρρεύσει όταν το Εγώ αποδεχθεί το ασυνείδητο περιεχόμενο και το ενσωματώσει.

Η φαντασία τού φυλακισμένου γίνεται η νέα πραγματικότητα.

3. Η μετα-αφηγηματική διαστολή τής πραγματικότητας (συγγραφέας – αναγνώστης – κόσμος)

Το τέλος τής αφήγησης καταργεί τα όρια μεταξύ τού φαντασιακού και τού πραγματικού:

«Κι ίσως, εγώ κι εσύ, που αυτή τη στιγμή συζητάμε, ανήκουμε στον δικό του κόσμο…»

Φροϋδική Σημείωση: Αυτό είναι ένα είδος ψυχικής ταύτισης – ο αναγνώστης γίνεται μέρος τής φαντασίας τού ήρωα, ή ίσως τής φαντασίας τού συγγραφέα.

Ο εαυτός δεν ορίζεται πια από το υλικό/αντικειμενικό περιβάλλον, αλλά από την εσωτερική κατασκευή τής πραγματικότητας.

Συμπερασματικά:

Η ιστορία τού χνκουβελη είναι μια μεταψυχολογική φαντασία που θα μπορούσε να διαβαστεί ως ένας διάλογος μεταξύ Λογικής (Ευκλείδης) και Φαντασίας/Υπαρξιακής Δραπέτευσης (Borges). Ο Freud θα ερμήνευε αυτή τη συνομιλία ως έναν διάλογο τού Εγώ με τον βαθύ εαυτό του, μέσα από την εμπειρία τού τραύματος, τής απομόνωσης και τής φαντασίωσης.

Η φαντασία δεν είναι διαφυγή, είναι εργαλείο επιβίωσης και ψυχικής ανασυγκρότησης. Αυτό που μας φυλακίζει εξωτερικά μπορεί να καταρρεύσει, όταν ο ψυχικός κόσμος βρει τρόπους να αναπαραστήσει, να δημιουργήσει και να ορίσει ξανά την πραγματικότητα.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

φροϋδική ερμηνευτική ανάλυση τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμ-lπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Η ερμηνευτική ανάλυση τού διηγήματος τού χνκουβελη με βάση τη φροϋδική ψυχαναλυτική θεωρία επικεντρώνεται στην ανάδυση του ασυνειδήτου, τη λειτουργία της φαντασίας ως άμυνας, την μεταμόρφωση του τραύματος σε δημιουργική εμπειρία και, εν τέλει, στην απελευθέρωση μέσω τής εσωτερικής προβολής του Εγώ.

Ας προχωρήσουμε αναλυτικά:

1. Δομή του κειμένου: Το σχήμα τής ταινιας Möbius και ο ψυχικός χώρος

Η αρχική αναφορά στον Ευκλείδη και το μυρμήγκι που διανύει μια επιφάνεια Möbius είναι μια μεταφορά τού φροϋδικού ψυχισμού:

Το μυρμήγκι ξεκινά από ένα σημείο (Α) — το συνειδητό Εγώ.

Διασχίζει την εξωτερική πλευρά (εξωτερική πραγματικότητα), αλλά επιστρέφει στο ίδιο σημείο έχοντας βιώσει και την εσωτερική πλευρά — δηλαδή, έχει έρθει σε επαφή με το ασυνείδητο.

Το γεγονός ότι πρόκειται για μια ενιαία επιφάνεια με μια μόνο πλευρά (παρά το φαινομενικό εσωτερικό/εξωτερικό δίπολο) αντανακλά τη συνεχή και κυκλική αλληλεπίδραση τού συνειδητού και του ασυνειδήτου.

Η Möbius ταινια είναι μια ψυχική τροχιά: η πορεία τού μυρμηγκιού είναι η ψυχανάλυση καθαυτή, όπου το υποκείμενο ταξιδεύει στον εαυτό του, συναντά τις τραυματικές του εμπειρίες, τις επεξεργάζεται και επιστρέφει στην αρχή με νέα συνείδηση.

2. Η αφήγηση τού Borges: Φυλακή, Μούχλα, Σύμπαν – Το Ασυνείδητο ως Κοσμογονία

Ο χαρακτήρας τού Borges βιώνει μια υπαρξιακή και ψυχική φυλάκιση, κυριολεκτικά και μεταφορικά:

Η απομόνωση, η σιωπή, η εγκατάλειψη από τους άλλους δημιουργεί συνθήκες αποστέρησης. Αυτές ενεργοποιούν μηχανισμούς άμυνας τού ψυχισμού: φαντασίωση, προβολή, υποκατάσταση.

Μούχλα – Το υλικό τού ασυνειδήτου

Η μούχλα στην οροφή, προϊόν φθοράς, γίνεται προβολεας τού εσωτερικού κόσμου. Εδώ η υγρασία και η αποσύνθεση γεννούν μορφές, εικόνες, κόσμους. Δηλαδή, το τραύμα (φυλάκιση) γεννά φαντασιακή δημιουργία, η οποία αποκτά υπαρξιακή βαρύτητα: γίνεται κοσμογονία.

Η ταύτιση με τον Θεό – Η Ονειρική Παντοδυναμία

Το υποκείμενο ανασυνθέτει από το τίποτα την πόλη, τη χώρα, το σύμπαν. Αυτή η διαδικασία είναι μια φαντασιακή αναπαράσταση τής παντοδυναμίας τού Εγώ που έχει υποστεί σοβαρό ναρκισσιστικό πλήγμα (φυλάκιση, ακύρωση ταυτότητας, βασανισμός).

Αυτό είναι τυπικό σε καταστάσεις ψυχικού εγκλεισμού: ο ψυχισμός, για να μην καταρρεύσει, χτίζει κόσμους. Ο Freud θα το χαρακτήριζε ως ναρκισσιστική υποκατάσταση τής εξωτερικής πραγματικότητας, μια οπισθοδρόμηση στο πρωτογενές Εγώ.

3. Η εξαφάνιση τών βασανιστών – Άρνηση και Μετουσίωση

Η υπαρξιακή ανακάλυψη πως "οι βασανιστές δεν υπάρχουν" αποκαλύπτει έναν μηχανισμό άμυνας:

Με φροϋδικούς όρους, πρόκειται για άρνηση (Verneinung) ή ακόμα και απώθηση (Verdrängung): το υποκείμενο εξαλείφει από τον ψυχικό του χάρτη εκείνους που του προκάλεσαν τραύμα.

Αλλά δεν μένει εκεί: περνά στη μετουσίωση (Sublimierung) — χρησιμοποιεί το τραύμα του για να δημιουργήσει έναν συμβολικό κόσμο, ένα νέο νόημα ύπαρξης. Και μέσα από αυτή την πράξη, επανιδρύει το Εγώ του, γίνεται δημιουργός, αφηγητής, και τελικά: Θεός τού δικού του κόσμου.

4. Το μεταδιηγηματικό σχόλιο – Η κατάρρευση τού διαχωρισμού εγώ/άλλος

Η τελική φράση:

"Κι ίσως ,εγώ κι εσύ... ανήκουμε στον δικό του κόσμο..."

είναι μια ανατροπή τής σχέσης υποκειμένου-αντικειμένου. Ο αναγνώστης,

ο αφηγητής, ο ίδιος ο Borges, ίσως δεν υπάρχουν αντικειμενικά αλλά είναι προβολές τής συνείδησης τού κρατούμενου.

Αυτό θυμίζει τη φροϋδική έννοια τού πρωτογενούς ναρκισσισμού, όπου δεν υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ τού Εγώ και τού κόσμου — όλα είναι μέρος ενός μη διαφοροποιημένου Εαυτού.

Επίσης, παραπέμπει στο ονειρικό υλικό: το όνειρο είναι πάντα το όνειρο του υποκειμένου, αλλά περιλαμβάνει πρόσωπα και γεγονότα που μοιάζουν ανεξάρτητα — ενώ στην πραγματικότητα είναι μέρη τού εσωτερικού του εαυτού.

Συμπερασματικά (Freudικά):

1. Το διήγημα είναι μια αλληγορία τής ψυχανάλυσης: το υποκείμενο εισέρχεται στην περιπέτεια τής ανακάλυψης τού ασυνειδήτου.

2. Το τραύμα (εγκλεισμός, απομόνωση) ενεργοποιεί την ψυχική άμυνα τής φαντασίωσης και, εν τέλει, οδηγεί στη δημιουργία ενός εναλλακτικού κόσμου, πιο αληθινού από την εξωτερική πραγματικότητα.

3. Οι βασανιστές εξαφανίζονται όχι επειδή πεθαίνουν, αλλά επειδή αποβάλλονται ψυχικά – ο ήρωας μετουσιώνει το τραύμα σε οντολογική και κοσμογονική υπέρβαση.

4. Η πραγματικότητα γίνεται όνειρο, και το όνειρο γίνεται πραγματικότητα: το υποκείμενο είναι ο δημιουργός, και ο αναγνώστης είναι μέσα στο όνειρο αυτού που κάποτε φυλακίστηκε.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ερμηνευτική ανάλυση κατά Marx τού διηγήματος

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Η ερμηνευτική ανάλυση τού διηγήματος «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» τού χ.ν. κουβέλης, μέσα από το μαρξιστικό πρίσμα, επικεντρώνεται στην αποκάλυψη τών κοινωνικών, ιδεολογικών και ταξικών δομών που υποβόσκουν κάτω από την ποιητική ή φιλοσοφική επιφάνεια τής αφήγησης. Ο Μαρξισμός δεν ασχολείται μόνο με την «ιστορία» ή την «πολιτική» ενός κειμένου, αλλά και με τη μορφή ως φορέα κοινωνικής ιδεολογίας.

Ας αναλύσουμε τα βασικά σημεία:

1. Δομή και Σχήμα ως Ιδεολογική Μεταφορά

Η αρχική φράση του Ευκλείδη παραπέμπει στη μαθηματική/γεωμετρική σκέψη – η περιγραφή ενός μυρμηγκιού που ξεκινά από ένα σημείο της επίπεδης ζώνης και επιστρέφει από την εσωτερική της πλευρά αποτελεί αναφορά στη ταινία

τού Möbius. Το παράδοξο αυτό σχήμα, που έχει μόνο μία επιφάνεια και μία ακμή, γίνεται εδώ μεταφορά τής ανθρώπινης συνείδησης μέσα σε καταπιεστικές συνθήκες: ενώ νομίζεις πως είσαι "έξω", βρίσκεσαι και "μέσα" – ενώ ξεκινάς από το σημείο Α τής "εξωτερικής πλευράς", επιστρέφεις στο ίδιο σημείο έχοντας βιώσει την "εσωτερική".

Στον μαρξιστικό λόγο, αυτό θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως η συνειδητοποίηση τής ταξικής θέσης: ο άνθρωπος, μέσα από τη διαδρομή του στον κόσμο, καταλήγει στην ανακάλυψη ότι βρίσκεται μέσα στο σύστημα που τον καταπιέζει – ή, καλύτερα, το σύστημα είναι παντού. Δεν υπάρχει «έξω» ή «μέσα», παρά μόνο η ενότητα τής αλλοτρίωσης.

2. Η Φυλάκιση ως Κατάσταση Ταξικής Καταπίεσης

Ο αφηγητής Borges (ή μάλλον ο χαρακτήρας του Borges) περιγράφει την τύχη ενός «Δημοκράτη», δηλαδή ενός ανθρώπου που αντιστάθηκε στην Ολιγαρχία και βρέθηκε έγκλειστος. Πρόκειται για καθαρή μεταφορά τής ταξικής καταπίεσης από ένα αυταρχικό καθεστώς – η φυλακή εδώ συμβολίζει τον εγκλωβισμό τής ανθρώπινης υποκειμενικότητας μέσα σε έναν καπιταλιστικό, κατασταλτικό μηχανισμό.

Η σιγή τής επικοινωνίας (δεν λαμβάνει νέα απ’ τους δικούς του) αντανακλά την αποξένωση, ενώ η εμφάνιση τού λεκέ που σταδιακά μετατρέπεται σε παγκόσμια όραση δεν είναι παρά η ανακάλυψη τής ιδεολογίας, τής υλικής πραγματικότητας που διαφεύγει από τα μάτια τής κυρίαρχης αφήγησης.

3. Η Φαντασία ως Επαναστατική Συνείδηση

Μέσα από τη σταδιακή παρατήρηση τού λεκέ, ο κρατούμενος δημιουργεί έναν εναλλακτικό κόσμο: πρώτα μια πόλη, μετά μια χώρα, μετά ολόκληρο το σύμπαν. Η φαντασία του δεν λειτουργεί σαν απλή διαφυγή, αλλά σαν αντιστροφή τής πραγματικότητας. Εκεί που του στερούν τον πραγματικό κόσμο, αυτός κατασκευάζει έναν πραγματικότερο κόσμο, έναν κόσμο αποκαλυπτικό, αληθινό, έναν κόσμο που αίρει τη διαστρέβλωση τής κυρίαρχης ιδεολογίας.

Μαρξιστικά, πρόκειται για την επαναστατική φαντασία τής εργατικής τάξης που, ακόμη και μέσα σε κατάσταση πλήρους καταπίεσης, μπορεί να παραγάγει γνώση και συνείδηση – δηλαδή να βλέπει την "πραγματική" πραγματικότητα. Όπως και στον μαρξισμό, όπου η ιδεολογία συγκαλύπτει τη σχέση εκμετάλλευσης, εδώ η φυλακή συγκαλύπτει την αλήθεια – και η αποκάλυψή της περνά από μια πράξη εσωτερικής ανάγνωσης τού κόσμου.

4. Ο Θρίαμβος τής Υποκειμενικότητας

Ο κρατούμενος δεν φαντάζεται απλως. Η αφήγηση καταλήγει σε κάτι πιο ριζοσπαστικό: ο δικός του κόσμος αντικαθιστά τον κόσμο τών άλλων. Αυτοί που τον φυλάκισαν δεν υπάρχουν πια, εξαφανίστηκαν. Στη θέση τής εξουσίας και τής βίας, δημιουργείται ένας κόσμος κοινός, όπου ανήκουν όλοι: ο Borges, ο Ευκλείδης, ο αφηγητής, ο αναγνώστης – η συλλογικότητα τής επανάστασης,

όχι μόνο ως πολιτική πράξη, αλλά ως κοσμογονία.

Αυτό θυμίζει την έννοια τής κομμουνιστικής συνείδησης: η ατομική εμπειρία υπερβαίνεται μέσα από την κοινότητα – όχι μόνο κοινότητα ανθρώπων, αλλά κοινότητα νοήματος και αλήθειας. Ο κρατούμενος γίνεται το κέντρο τής νέας κοσμοθεωρίας, όπως ο επαναστάτης γίνεται το υποκείμενο τής Ιστορίας.

5. Η Ανατροπή τού Ρεαλισμού

Τέλος, το ίδιο το λογοτεχνικό σχήμα, η συνομιλία Ευκλείδη και Borges, αποτελεί μια μετωπική επίθεση στον νατουραλιστικό ρεαλισμό: δεν έχουμε μια «ρεαλιστική» αφήγηση, αλλά μια αλληγορική, διαλεκτική διερεύνηση τής πραγματικότητας. Το κείμενο αντιστέκεται στον ρεαλισμό γιατί ο ρεαλισμός είναι ιδεολογικά διαβρωμένος – δείχνει τα πράγματα όπως φαίνονται, όχι όπως είναι. Ο συγγραφέας, σε μαρξιστικό όρο, προτείνει έναν υλιστικό μεταρεαλισμό, όπου η πραγματικότητα είναι κατασκευή, και το ζητούμενο είναι ποιος την κατασκευάζει, και για ποιον.

Συμπερασματικά:

Το διήγημα λειτουργεί ως μαρξιστικός καθρέφτης τής υποκειμενικής ελευθερίας και τής αντικειμενικής καταπίεσης. Το υποκείμενο μέσα από τη φαντασία – όχι ως διαφυγή, αλλά ως εργαλείο κατανόησης – αποδομεί την κυρίαρχη εξουσία και συγκροτεί μια νέα, συλλογική αλήθεια. Ο πραγματικός κόσμος δεν είναι αυτός που του επιβάλλεται, αλλά αυτός που μπορεί να φανταστεί, να δει, και να μοιραστεί.

Η επανάσταση ξεκινά από έναν λεκέ στην οροφή – κι αυτό είναι καθαρά μαρξιστικό.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

μαθηματική ερμηνευτική ανάλυση τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,

Το διήγημα «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» τού χνκουβελη προσφέρεται για μαθηματική ερμηνευτική ανάλυση, δηλαδή μια ανάλυση που ενώνει φιλοσοφικά, μαθηματικά και λογοτεχνικά στοιχεία, αναδεικνύοντας την πολυεπίπεδη σημασία τού κειμένου.

-Δομή & Δυαδικότητα

Το διήγημα αποτελεί έναν φανταστικό διάλογο ανάμεσα σε δύο σπουδαίες μορφές: τον Ευκλείδη, πατέρα τής ευκλείδειας γεωμετρίας, και τον Borges, συγγραφέα τής μεταφυσικής και τού άπειρου.

Αυτός ο διάλογος επιτελεί μια σύνθεση μαθηματικού και λογοτεχνικού στοχασμού, με άξονα:

τη σχέση εξωτερικού–εσωτερικού

την έννοια τής πραγματικότητας και τής φαντασίας

το άπειρο και το πεπερασμένο

την εμπειρία και τη νόηση

Μαθηματική ερμηνεία

1. Το μυρμήγκι και η "επίπεδη ζώνη" – Η ταινία τού Möbius;

Ο Ευκλείδης λέει:

Αυτό είναι μια μεταφορά μαθηματικής φύσης: μοιάζει έντονα με την ταινία τού Möbius – μια μονοπλευρη επιφάνεια, όπου δεν υπάρχει καθαρός διαχωρισμός ανάμεσα σε «εσωτερικό» και «εξωτερικό».

Ερμηνεία:

Η τάση τού μυρμηγκιού να «επιστρέψει» με νέα εμπειρία υποδηλώνει το πέρασμα από το υλικό στο νοητικό επίπεδο, όπως ακριβώς στη φιλοσοφία

τού Borges.

Το ταξίδι τού μυρμηγκιού παραβιάζει τούς ευκλείδειους κανόνες — ή μάλλον, τους επεκτείνει.

Λογοτεχνική & φιλοσοφική διάσταση – η αφήγηση τού Borges

Η φανταστική αφήγηση τού Borges θυμίζει έντονα τα μοτίβα του: ο κόσμος ως ψευδαίσθηση, η απεριόριστη ερμηνευτικότητα, και η εσωτερική απελευθέρωση μέσω τής σκέψης.

Ένας κρατούμενος, αφανής, «ασήμαντος» άνθρωπος, μεταμορφώνει το σημάδι από μούχλα στην οροφή τού κελιού σε ένα Σύμπαν. Μέσα απ’ την παρατήρηση

και τη φαντασία, βλέπει:

πρώτα μια πόλη

μετά την επαρχία

τη χώρα του

τον κόσμο

το σύμπαν

Και τελικά, συνειδητοποιεί ότι οι διώκτες του εξαφανίστηκαν. Μένει αυτός και

ο κόσμος του.

Συσχέτιση με το μυρμήγκι:

Το μυρμήγκι ταξιδεύει και αλλάζει οπτική — ο κρατούμενος επίσης. Και οι δύο καταλήγουν να γνωρίσουν μια διαφορετική διάσταση τού κόσμου, μέσα από το ίδιο σημείο εκκίνησης (το «σημείο Α», η οροφή του κελιού).

Η επανάληψη γίνεται κάθαρση και υπέρβαση.

Μαθηματική-φιλοσοφική έννοια: Η Αναστρέψιμη Πορεία

Το κείμενο διαρθρώνεται σαν ένα τοπολογικό ανάγνωσμα:

Ο χώρος δεν είναι ευθύγραμμος αλλά αναδιπλούμενος

Η εμπειρία επεκτείνει τον χώρο: το σημείο γίνεται σύμπαν

Η ενδοσκόπηση γίνεται απελευθέρωση: η σκέψη είναι ανώτερη από την ύλη

Μετα-Αφήγηση και Αυτοαναφορικότητα

Η τελική φράση:

«Κι ίσως, εγώ κι εσύ, που αυτή τη στιγμή συζητάμε, ανήκουμε στον δικό του κόσμο... ακόμη κι αυτή η αφήγηση... κι αυτός που τη διαβάζει...»

είναι αυτοαναφορική, όπως πολλά έργα τού Borges: ο αναγνώστης εμπλέκεται στον μύθο και γίνεται μέρος του Σύμπαντος που περιγράφεται.

Αυτό θυμίζει έννοιες όπως:

Η εσώκλειστη δομή (recursion) στα μαθηματικά

Το παράδοξο τού Russell (το σύνολο που ανήκει στον εαυτό του)

Την έννοια τού παρατηρητή ως μέρος τού φαινομένου

Συμπέρασμα

Η μαθηματική ερμηνευτική ανάλυση τού διηγήματος αποκαλύπτει:

Τη σύγκλιση επιστήμης και φιλοσοφίας (γεωμετρία -οντολογία)

Την απείρως ερμηνεύσιμη φύση τής πραγματικότητας

Τη δύναμη τής συνείδησης να δημιουργεί νέους κόσμους

Το παράδοξο τού εγκλεισμού και τής ελευθερίας (ο πιο ελεύθερος είναι ο φυλακισμένος)

Η χρήση τού Ευκλείδη και τού Borges λειτουργεί σαν διπλό πρίσμα:

ο πρώτος δείχνει τον κόσμο τών ορατών μορφών, ενώ ο δεύτερος τον κόσμο τών εσωτερικών κόσμων. Και οι δύο όμως, συνομιλούν — κι εμείς μαζί τους.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ερμηνευτική ανάλυση με το έργο τού Kafka τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Το διήγημα «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» τού χ.ν. κουβέλη δημιουργεί έναν πλούσιο χώρο φιλοσοφικής και μεταφυσικής αναζήτησης, και μπορεί να συσχετιστεί με το έργο τού Franz Kafka σε πολλαπλά επίπεδα.

Ας δούμε αυτή τη συσχέτιση οργανωμένα:

1. Η υπαρξιακή απομόνωση και η απανθρωπιά τής εξουσίας (Kafka – Borges)

Η αφήγηση τού Borges, όπως παρουσιάζεται από τον χνκουβέλη, παραπέμπει έντονα στο καφκικό σύμπαν:

Ένας "ασήμαντος άνθρωπος" συλλαμβάνεται από μια απρόσωπη, αυθαίρετη εξουσία (όπως στον Πύργο ή τη Δίκη).

Κατηγορείται άδικα, χωρίς δυνατότητα υπεράσπισης.

Η δικαστική διαδικασία είναι προσχηματική – μια παρωδία.

Η φυλάκιση τον απομονώνει πλήρως από τον κόσμο, φέρνοντάς τον σε απόλυτη μοναξιά και σιωπή.

Όλα αυτά είναι δομικά στοιχεία τής καφκικής θεματικής: ο άνθρωπος ως τραγικό υποκείμενο, παγιδευμένος σε ένα παράλογο και ακατανόητο σύστημα.

2. Ο εσωτερικός μετασχηματισμός και η "λύτρωση"

Εδώ όμως ο χνκουβέλης –μέσω τής φωνής τού Borges– κάνει κάτι που ο Kafka ποτέ δεν ολοκληρώνει: προσφέρει λύτρωση μέσω τής φαντασίας ή τής εσωτερικής όρασης.

Ο κρατούμενος βλέπει το σύμπαν ολόκληρο σε έναν λεκέ στην οροφή. Αυτό θυμίζει το Aleph τού Borges, αλλά μετατοπίζεται υπαρξιακά:

Το Σύμπαν που "ανακαλύπτει" δεν είναι απλώς γνώση, αλλά είναι ο αληθινός κόσμος, ενώ ο κόσμος τών βασανιστών είναι ο ψευδής, αυτός που τελικά εξαφανίζεται.

> Ο Kafka συνήθως αφήνει τον ήρωα του καταδικασμένο σε αδυναμία και σύγχυση, χωρίς κάθαρση.

Ο χνκουβέλης (μέσω Borges) προτείνει έναν εσωτερικό κοσμικό θρίαμβο: ο κόσμος τών καταπιεστών εξαφανίζεται· ο "φυλακισμένος" είναι αυτός που σώζει το σύμπαν μέσω τής οραματικής του δύναμης.

3. Η μαθηματική – φιλοσοφική διάσταση (Ευκλείδης – Kafka)

Η αρχική σκηνή με τον Ευκλείδη και το μυρμήγκι πάνω στη ζώνη ανακαλεί την ταινία Möbius – ένα "μονόπλευρο" τοπολογικό αντικείμενο, που συνδέει το εξωτερικό με το εσωτερικό.

Το μυρμήγκι ξεκινά εξωτερικά, αλλά μέσω τής κίνησης του γυρίζει στο σημείο εκκίνησης έχοντας περάσει στο εσωτερικό.

Αυτό θυμίζει τις καφκικές μεταμορφώσεις τού χώρου και τού υποκειμένου:

οπου ο ήρωας κινείται εσωτερικά, αλλά ποτέ δεν ξέρει αν είναι έξω ή μέσα.

Ο κόσμος είναι πάντα ασταθής, παράδοξος, αμφίσημος.

Η ζώνη του Ευκλείδη προσφέρει μια μεταφορά τής καφκικής περιπλάνησης: είσαι πάντα σε κίνηση, αλλά δεν ξέρεις ποτέ πού βρίσκεσαι πραγματικά.

4. Η σχέση αφήγησης και πραγματικότητας – Το μετα-αφηγηματικό στοιχείο

Η φράση στο τέλος:

«Κι ίσως, εγώ κι εσύ, που αυτή τη στιγμή συζητάμε, ανήκουμε στον δικό του κόσμο... ακόμη κι αυτή η αφήγηση...»

θυμίζει το παιχνίδι τού Borges με την αφήγηση, αλλά και μια καφκική αβεβαιότητα:

Ποιος αφηγείται;

Ποιος είναι μέσα στην ιστορία και ποιος έξω;

Υπάρχει τελικά εξωτερική πραγματικότητα;

Ο Kafka παίζει συνεχώς με τα όρια τού ονείρου και τής πραγματικότητας.

Ο χνκουβέλης, με το μετα-αφηγηματικό του σχόλιο, διευρύνει τον χώρο τής αμφιβολίας, εμπλέκοντας και τον αναγνώστη στη φαντασιακή του κατασκευή.

Συμπερασματικά:

Η συσχέτιση με τον Kafka εντοπίζεται:

Στη μοναξιά και την υπαρξιακή κρίση τού ήρωα.

Στην αυθαίρετη, βάναυση εξουσία που τιμωρεί χωρίς αιτία.

Στην μεταφυσική αναζήτηση νοήματος μέσα από τη φαντασία και την παρατήρηση.

Στην ασάφεια τού κόσμου, και την κατάργηση τού διαχωρισμού μέσα-έξω, αληθινού-ψευδούς.

Στην αβεβαιότητα τής αφήγησης, που εγκλείει και τον αναγνώστη.

Όμως, σε αντίθεση με τον Kafka, ο χ.ν.κουβέλης –μέσω τής borges-ιανης φωνής– προσφέρει λύτρωση μέσω τής γνώσης και τής ενόρασης.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ερμηνευτική ανάλυση κατά τον Claud Levi-Strauss τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Η ανάλυση τού διηγήματος «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» τού χνκουβελη με βάση τη δομική ανθρωπολογία τού Claude Lévi-Strauss επικεντρώνεται στη διερεύνηση τών βαθύτερων δομών τού λόγου και τής αφήγησης, καθώς και στη σχέση αντιθετικών ζευγών, τα οποία αποκαλύπτουν πολιτισμικά νοήματα και συμβολικές λειτουργίες μέσα στο κείμενο.

Βασικές Αρχές τού Lévi-Strauss για την ανάλυση:

1. Ο μύθος και η αφήγηση λειτουργούν με δυαδικές αντιθέσεις (π.χ. φύση/πολιτισμός, φως/σκοτάδι, ελευθερία/καταπίεση).

2. Η αλήθεια δεν βρίσκεται σε πρόσωπα ή γεγονότα αλλά στις σχέσεις και αντιθέσεις που τα συγκροτούν.

3. Η επανάληψη, η μεταμόρφωση, η συμμετρία είναι θεμελιώδη εργαλεία κατανόησης της βαθύτερης δομής του μύθου ή της αφήγησης.

4. Η λειτουργία τής μυθολογίας είναι να επιλύει ή να συμβιβάζει αντιφάσεις.

Ανάλυση τού διηγήματος:

1. Δυαδικές Αντιθέσεις:

Το διήγημα αρθρώνεται γύρω από μια σειρά ισχυρών αντιθέσεων, οι οποίες δομούν το νοηματικό του σύμπαν:

Δομή

Πλευρά Α Πλευρά Β

Γεωμετρία/Λογοτεχνία

Ευκλείδης (μαθηματική αφαίρεση)

Borges (μυθοπλασία, υποκειμενικότητα)

Εξωτερικό/Εσωτερικό

Μυρμήγκι στην εξωτερική πλευρά τής ζώνης

Εμπειρία τής εσωτερικής πλευράς

Φυλακή/Ελευθερία

Φυσική αιχμαλωσία

Νοητική και φαντασιακή ελευθερία

Πραγματικότητα/Μυθοπλασία

Η αντικειμενική τάξη τών πραγμάτων

Η δημιουργία κόσμου μέσω φαντασίας

Καταπίεση/Απελευθέρωση

Χούντα, φυλάκιση, λήθη

Οραματισμός, φαντασιακή ανατροπή

Υλικός Κόσμος/Συμβολικός Κόσμος

Υγρασία, λέκκες, κελί

Σύμπαν, ανθρωπότητα, μνήμη

Αυτές οι αντιθέσεις λειτουργούν ως αφηρημένες δομές, όπως θα τις αντιλαμβανόταν ο Lévi-Strauss σε ένα μύθο: η «ιστορία» δεν αφορά μεμονωμένα πρόσωπα (Ευκλείδης, Borges) αλλά ενσαρκώνει κοσμοαντιλήψεις.

2. Το Μυρμήγκι ως Δομικό Σύμβολο:

Η αφήγηση του Ευκλείδη είναι μια παραβολή:

"Από το σημείο Α μιας επίπεδης ζώνης... επέστρεψε... με την εμπειρία τής εσωτερικής πλευράς."

Εδώ λειτουργεί μια δομή Möbius: μια ζώνη με μία μόνο επιφάνεια – ένα παράδοξο, όπου το εσωτερικό και εξωτερικό συγχωνεύονται.

Αυτό είναι δομικά σημαντικό: αίρειται η δυαδικότητα (ένας στόχος τής μυθολογίας κατά Lévi-Strauss).

Το μυρμήγκι – ένα ταπεινό πλάσμα – λειτουργεί όπως ο φυλακισμένος τού Borges: ξεκινά από το συγκεκριμένο και φτάνει στο ολικό, από το περιορισμένο στο απεριόριστο.

3. Ο Borges και η Μεταμόρφωση τού Πραγματικού:

Η φαντασία τού κρατουμένου δημιουργεί μια εναλλακτική πραγματικότητα,

όπου η καταπίεση εξουδετερώνεται μέσω συμβολικής μεταμόρφωσης.

Αυτό είναι βαθιά συμβατό με τη θεωρία τού Lévi-Strauss: η μυθοπλασία είναι ένας μηχανισμός επίλυσης τών αντιφάσεων τής πραγματικότητας.

Ο κρατούμενος δεν αποδρά σωματικά αλλά ανατρέπει το σύστημα εξουσίας μέσω τής φαντασίας: το «αληθινό» σύμπαν είναι αυτό που δημιουργεί ο ίδιος.

4. Μεταμυθοπλασία – Η Αφήγηση ως Σύμπαν:

Η τελική ανατροπή:

"Ίσως, εγώ κι εσύ... ανήκουμε στον δικό του κόσμο, ακόμη κι αυτή η αφήγηση..."

Αυτό αποτελεί μια μεταμυθοπλαστική αναδίπλωση. Ο συγγραφέας θολώνει τα όρια μεταξύ δημιουργού και δημιουργήματος. Αυτή η μορφή αυτοαναφορικότητας είναι συχνή σε μύθους και είναι χαρακτηριστικό τής μυθολογικής σκέψης, όπου ο αφηγητής και ο μύθος συγχωνεύονται.

Συμπέρασμα με όρους Lévi-Strauss:

Το διήγημα λειτουργεί σαν μοντέρνος μύθος. Μέσα από δυαδικές αντιθέσεις και τη μεταμόρφωση τού κόσμου μέσω τής φαντασίας, επιτυγχάνεται η συμβολική υπέρβαση τής καταπίεσης. Ο Ευκλείδης και ο Borges δεν είναι χαρακτήρες, αλλά φορείς αντιθετικών λογικών, οι οποίοι μέσω της δομής τής αφήγησης συγχωνεύονται.

Η τελική υπέρβαση τού πραγματικού και η δυνατότητα τού αναγνώστη να είναι μέρος τού «φανταστικού σύμπαντος» είναι η επιτέλεση τής μυθικής λειτουργίας: η επίλυση τής αντίφασης μέσω τής φαντασιακής συνοχής.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

αποδόμηση κατά τον Derrida τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Η ερμηνευτική ανάλυση τού διηγήματος τού χνκουβελη υπό το πρίσμα τής αποδόμησης τού Jacques Derrida εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο τα όρια, οι δυαδικότητες και η έννοια τής αλήθειας διαρρηγνύονται μέσα στο κείμενο, φανερώνοντας την αδυναμία ύπαρξης μιας σταθερής, "αντικειμενικής" πραγματικότητας ή ταυτότητας.

Ακολουθεί μια αναλυτική προσέγγιση:

1. Η δομική δυαδικότητα και η αποδόμησή της

Το διήγημα αρθρώνεται σε μορφή διαλόγου μεταξύ δύο φαινομενικά αντιθετικών μορφών: τού Ευκλείδη (του κλασικού μαθηματικού τής λογικής και τής γεωμετρίας, που εκπροσωπεί την απόλυτη τάξη και το ορθολογικό σύστημα) και τού Jorge Luis Borges (του συγγραφέα τής μεταφυσικής, τού λαβυρίνθου, τού πολλαπλού κόσμου, τού απείρου και τού παραδόξου).

ο Derrida θα έβλεπε σε αυτή τη δυαδικότητα ένα ιεραρχικό ζεύγος:

ο λογικός/αντικειμενικός λόγος (Ευκλείδης) από τη μια

και ο ποιητικός/ονειρικός/υποκειμενικός λόγος (Borges) από την άλλη.

Όμως το ίδιο το κείμενο αποδομεί αυτό το σχήμα:

Η εμπειρία του μυρμηγκιού που «ξεκινά από την εξωτερική πλευρά τής ζώνης και επιστρέφει με την εμπειρία τής εσωτερικής» αναφέρεται, προφανώς, στη Moemius ταινία — μια επιφάνεια με μία μόνο πλευρά. Είναι ένα γεωμετρικό παράδοξο που υπονομεύει την έννοια τής δυαδικότητας

(έξω/μέσα, αρχή/τέλος).

Η «λογική» αφήγηση τού Ευκλείδη ενσωματώνει ήδη το παράδοξο — η γεωμετρία του δεν είναι πλέον απόλυτα «ευκλείδεια».

2. Η εσωτερικότητα και η εξωτερικότητα — η αλληγορία τής φυλακής

Ο χαρακτήρας του Borges αφηγείται μια ιστορία φυλάκισης, απομόνωσης, παραμόρφωσης τής αλήθειας από την εξουσία. Ο κρατούμενος, αποκομμένος από τον κόσμο, ανακαλύπτει στο λεκέ τής υγρασίας ένα ολόκληρο σύμπαν — από την πόλη του, ως την οικουμένη και το σύμπαν.

Αυτό αποτελεί κλασικό παράδειγμα τής αποδόμησης τής «εξωτερικής» πραγματικότητας:

Ο φυλακισμένος δεν χρειάζεται πια την εξωτερική πραγματικότητα για να ζήσει.

Η αλήθεια δεν βρίσκεται έξω απ’ αυτόν, αλλά μέσα στον ίδιο – και μάλιστα μέσα από έναν λεκέ, δηλαδή μια "αποτυχία", ένα τυχαίο, ένα ίχνος.

ο Derrida θα τόνιζε τη λειτουργία τού ίχνους (trace): το σημάδι που παραπέμπει στο απουσιάζον — εδώ, ο λεκές γίνεται φορέας αναπαράστασης τού σύμπαντος. Δεν είναι πια “βρώμα”, αλλά κείμενο.

3. Η μεταφυσική τής παρουσίας και η φαντασμαγορία τής γλώσσας

Η κορύφωση έρχεται όταν ο κρατούμενος κατανοεί πως «ο κόσμος που του στέρησαν ήταν μπροστά στα μάτια του, πραγματικός, αληθινός. Οι άλλοι, οι φαύλοι, δεν υπήρχαν».

Αυτό αναιρεί τη μεταφυσική τής παρουσίας:

Η «πραγματικότητα» δεν είναι το εκεί έξω· είναι το εντός τού βλέμματος, τής φαντασίας, τής μνήμης.

Οι δυνάστες τής εξουσίας παύουν να υπάρχουν όταν παύουν να λειτουργούν σημασιολογικά. Δεν έχουν πλέον ενεργό ρόλο στην αφήγηση. Είναι σαν να μην υπήρξαν.

Ο Derrida θα τόνιζε πως το νόημα δεν είναι ποτέ πλήρως παρόν, αλλά διαρκώς αναβάλλεται και μετατίθεται σε ίχνη, σημεία, διαφορές.

4. Το μετα-αφηγηματικό τέλος — η αποδόμηση τού συγγραφέα και τού αναγνώστη

Η αφήγηση καταλήγει στο ανοιχτό ερώτημα: «Κι ίσως, εγώ κι εσύ, που αυτή τη στιγμή συζητάμε, ανήκουμε στον δικό του κόσμο… κι αυτός που τη γράφει… κι αυτός που τη διαβάζει…»

Αυτό το μεταστοχαστικό σχόλιο:

Θολώνει τα όρια τού κειμένου (πού αρχίζει, πού τελειώνει, ποιος το αφηγείται).

Καταργεί τον σταθερό συγγραφέα και τον απόλυτο αναγνώστη, διαλύοντας την ιδέα της αυθεντίας τού νοήματος.

Ο Derrida θα αναγνώριζε εδώ την αποδόμηση τής έννοιας τού συγγραφέα-πατέρα (όπως και ο Barthes με τον «θάνατο του συγγραφέα») — και την είσοδο σε μια σφαίρα απροσδιοριστίας, όπου ο αναγνώστης συμμετέχει στη δημιουργία τής σημασίας.

Συμπερασματικά: Τι αποδομείται εδώ;

1. Η διάκριση μεταξύ πραγματικού/φανταστικού

2. Η αυθεντία τού λογικού/επιστημονικού λόγου

3. Η απόλυτη ταυτότητα τού συγγραφέα/αναγνώστη

4. Η ιστορική αφήγηση ως αντικειμενική καταγραφή

5. Η εξωτερικότητα ως μόνη πηγή αλήθειας

Το διήγημα λειτουργεί ως ένα κείμενο-ίχνος, που ακυρώνει τα ίδια του τα όρια και μας καλεί να στοχαστούμε πάνω στη φύση της γλώσσας, της μνήμης, της ύπαρξης και της εξουσίας. Μια αποδομητική ανάγνωση δεν «ξεκλειδώνει» ένα μόνο νόημα, αλλά φανερώνει την πολλαπλότητα και την εσωτερική ένταση τού νοήματος, την ασταθή του φύση.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ερμηνευτική ανάλυση κατά τον Πλατωνα τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Το διήγημα τού χνκουβελη «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» προσφέρεται για μια βαθιά φιλοσοφική ερμηνεία υπό το πρίσμα τής πλατωνικής σκέψης, κυρίως με άξονα τη θεωρία τών Ιδεών, την αντίθεση αισθητού–νοητού κόσμου, και την έννοια τής αληθινής γνώσης (ἐπιστήμης) έναντι τής δόξας (γνώμης).

Ας εξετάσουμε τα κύρια σημεία:

Η αφήγηση τού Ευκλείδη: Μια μαθηματική-μεταφυσική αλληγορία

Ο Ευκλείδης, εμβληματική μορφή τών μαθηματικών, αναφέρει ένα μυρμήγκι που ξεκινά από το σημείο Α μιας επιπεδης ζώνης, διασχίζει την εξωτερική τής πλευρά, αλλά καταλήγει να επιστρέψει στο ίδιο σημείο έχοντας εμπειρία και

τής εσωτερικής πλευράς.

Πλατωνική ανάγνωση:

Το ταξίδι τού μυρμηγκιού παραπέμπει στην ψυχή που ξεκινά από τον κόσμο τών αισθήσεων, αλλά τελικά, μέσω μιας διαδικασίας περιπλάνησης, κατανοεί την ενότητα τού όντος, δηλαδή τον κόσμο τών Ιδεών.

Το γεγονός ότι επιστρέφει στο σημείο Α, αλλά με την εμπειρία τής εσωτερικής πλευράς, συμβολίζει την ανάμνηση (ἀνάμνησις) στην Πλατωνική φιλοσοφία: η ψυχή, έχοντας γνωρίσει τις Ιδέες προ της ενσάρκωσης, μπορεί μέσω τού φιλοσοφικού στοχασμού να τις ανακαλέσει, να δει "μέσα" στην πραγματικότητα.

Η αφήγηση τού Borges: Από την ύλη στην Ιδέα

Η αφήγηση τού Borges είναι πιο στοχαστική, λογοτεχνική και υπαρξιακή, αλλά βαθιά πλατωνική στον πυρήνα της:

Ένας άνθρωπος, φυλακισμένος στο σκοτάδι και την εγκατάλειψη, αρχίζει να παρατηρεί ένα λεκέ στην οροφή, και μέσα από αυτόν διακρίνει σιγά-σιγά μια πόλη, μια χώρα, τον κόσμο, και τελικά το σύμπαν. Όταν ολοκληρώνει την "όραση" τού σύμπαντος, αντιλαμβάνεται ότι ο κόσμος των δεσμωτών του έχει εξαφανιστεί.

Πλατωνική ερμηνεία:

Όπως οι δεσμώτες στο σπήλαιο τής Πολιτείας (Βιβλίο Ζ), ο άνθρωπος αυτός αρχικά ζει στο σκοτάδι, βλέποντας σκιές (ο λεκές). Μέσα από την παρατήρηση, τη στοχαστική διαδικασία, σταδιακά αποκτά γνώση τού αληθινού κόσμου – τών Ιδεών, τής οντολογικής πληρότητας τού σύμπαντος.

Οι βασανιστές του, δηλαδή ο κόσμος τής ύλης, τής αδικίας, τού παραλογισμού, εξαφανίζονται: γιατί ανήκαν στο επίπεδο τής ψευδαίσθησης (δόξας), όχι τής αλήθειας.

Το ότι ο αφηγητής, ο αναγνώστης, ο συγγραφέας ίσως ανήκουν στον κόσμο τού φυλακισμένου, υπαινίσσεται το οντολογικό βάθος τού νοητού κόσμου: μόνο αυτός είναι αληθινός – ό,τι είναι αντικείμενο καθαρής νόησης, όχι αισθήσεων.

Η έννοια τής Ελευθερίας και τής Αλήθειας

Ο Borges και ο Ευκλείδης συνομιλούν για την απελευθέρωση τής συνείδησης, την ανακάλυψη τού αληθινού εαυτού και τού κόσμου, ανεξάρτητα από την υλική πραγματικότητα.

Αυτή η ιδέα είναι καθαρά πλατωνική:

Η ελευθερία δεν είναι εξωτερική, αλλά εσωτερική κατανόηση τής Αλήθειας.

Το δίκαιο και το άδικο, η δικαιοσύνη και η τυραννία, δεν κρίνονται από τον εξωτερικό κόσμο αλλά από τη θέαση τού Αγαθού, όπως περιγράφεται στον μύθο στην Πολιτεία.

Οντολογία και μετα-πραγματικότητα

Η πρόταση «ίσως εσύ κι εγώ... να ανήκουμε στον κόσμο τού φυλακισμένου» φέρνει την ερώτηση: τι είναι πραγματικό; Ποιος κόσμος είναι ο αυθεντικός;

Πλάτων θα απαντούσε:

>"Ο πραγματικός κόσμος είναι αυτός των Ιδεών, της καθαρής νόησης. Ο αισθητός κόσμος είναι απλώς εικόνα (εἰκών), αντανάκλαση τού όντως Όντος."

Αυτή η σχετικοποίηση τής πραγματικότητας είναι και Borges-ική, αλλά στον Πλάτωνα γίνεται οντολογικό θεμέλιο τής φιλοσοφίας.

Συμπέρασμα:

Η φιλοσοφική ερμηνεία τού διηγήματος μέσα από την πλατωνική σκέψη δείχνει:

Τη μετάβαση από τον αισθητό στον νοητό κόσμο ως το κατ’ εξοχήν φιλοσοφικό ταξίδι.

Τη δύναμη τής ψυχής να δει την αλήθεια ακόμα και στο σκοτάδι.

Τη σχετικότητα τής εξωτερικής πραγματικότητας όταν η εσωτερική γνώση τής Ιδέας είναι πλήρης.

Το διήγημα μετατρέπει μια πολιτική και υπαρξιακή ιστορία σε φιλοσοφική αλληγορία, όπως ο Πλάτων μετατρέπει τις ανθρώπινες εμπειρίες σε φορείς

τού νοητού κόσμου.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

διακειμενικη προσέγγιση τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Η σύντομη αλλά βαθιά φιλοσοφική αφήγηση τού χνκουβελη, «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν», συνιστά ένα μεταμοντέρνο κείμενο με έντονες διακειμενικές αναφορές, κυρίως στον Borges, αλλά και στη μαθηματική σκέψη, τη φιλοσοφία, την πολιτική και τον υπαρξισμό.

Ακολουθεί μια κριτική ανάλυση με διακειμενικές προσεγγίσεις:

1. Δομή και μορφή: Διάλογος ως μέσο μεταφυσικής αναζήτησης

Το κείμενο παίρνει τη μορφή ενός διαλόγου ανάμεσα στον Ευκλείδη, τον αρχαίο μαθηματικό, και τον Jorge Luis Borges, τον Αργεντινό συγγραφέα-μύστη τού άπειρου. Η επιλογή αυτή δεν είναι τυχαία: πρόκειται για δύο μορφές που ενσαρκώνουν διαφορετικά είδη "γνώσης" —τη λογική/γεωμετρική αλήθεια (Ευκλείδης) και την ονειρική/μεταφυσική αλήθεια (Borges). Η συνάντηση τους σηματοδοτεί τη σύγκλιση επιστήμης και φιλοσοφικής φαντασίας.

2. Το μυρμήγκι και η ταινία τού Möbius: Η μαθηματική αλληγορία

Ο Ευκλείδης μιλά για ένα μυρμήγκι που ξεκινά από το σημείο Α σε μια «επίπεδη ζώνη» και καταλήγει στο ίδιο σημείο, αφού έχει διατρέξει και την εσωτερική πλευρά της. Εδώ γίνεται σαφής αναφορά στην ταινία τού Möbius, ένα διάσημο μαθηματικό αντικείμενο με μία μόνο επιφάνεια και μία ακμή. Η εμπειρία τού μυρμηγκιού παραβιάζει τη λογική τής ευκλείδειας γεωμετρίας και φέρνει στο φως ένα μη ευκλείδειο σύμπαν, όπου οι έννοιες τής "εσωτερικότητας" και "εξωτερικότητας" συγχέονται.

Αυτό λειτουργεί ως μεταφορά για τη συνείδηση: με το ταξίδι να είναι κυκλικό αλλά και μεταμορφωτικό, το υποκείμενο επιστρέφει στον εαυτό του αλλαγμένο.

3. Borges και η αλήθεια μέσα στη φυλακή: Το βλέμμα που δημιουργεί τον κόσμο

Το αφήγημα τού Borges λειτουργεί ως πολιτικό και μεταφυσικό παραμύθι. Μέσα από την ιστορία τού φυλακισμένου Δημοκράτη, διαφαίνεται το borges-ικό μοτίβο τής αισθητηριακής απελευθέρωσης και τής φαντασιακής κατασκευής τού κόσμου: ο κρατούμενος, αποκομμένος από τον εξωτερικό κόσμο, μέσα στη μοναξιά και την αποστέρηση, αρχίζει να διακρίνει ολόκληρο το σύμπαν σ’ έναν λεκέ. Αυτή η οπτική κατασκευάζει πραγματικότητες: το μάτι τού νου δημιουργεί, το βλέμμα εφευρίσκει την ύπαρξη.

Αυτή η σκηνή παραπέμπει στο διήγημα τού Borges «Η Βιβλιοθήκη της Βαβέλ», όπου το άπειρο σύμπαν είναι μια βιβλιοθήκη, ή στο «Η Αλεφ», όπου μέσα από μια κουκίδα ο ήρωας βλέπει το σύμπαν.

4. Πολιτική διάσταση – υπαρξιακή νίκη ενάντια στη βία

Ο Borges μεταφέρει την αφήγηση σε ένα πολιτικό πλαίσιο: πραξικόπημα, φυλάκιση, χούντα. Παρά την καταστολή, ο άνθρωπος, με μόνο όπλο τη φαντασία του, κατακτά τον κόσμο που τού στέρησαν. Το βλέμμα του ανασυνθέτει την ύπαρξη —κι έτσι η εξουσία τών τυράννων αναιρείται, αφού δεν μπορούν να τού στερήσουν τη δύναμη τής συνείδησης.

Υπάρχει εδώ συγγένεια με έργα όπως:

τα υπαρξιακά έργα τού Κάφκα (ιδίως Η Δίκη), όπου η εξουσία είναι απρόσωπη και απόλυτη.

5. Μεταμυθοπλασία και διακειμενικότητα

Ο Borges καταλήγει σε μια μεταμυθοπλαστική στροφή: αμφισβητεί τα όρια τού πραγματικού και τού μυθοπλαστικού λέγοντας:

«Κι ίσως, εγώ κι εσύ, που αυτή τη στιγμή συζητάμε, ανήκουμε στον δικό του κόσμο...»

Εδώ η αναφορικότητα γίνεται κυκλική —όπως η ταινία τού Möbius. Ο αναγνώστης, ο συγγραφέας, οι χαρακτήρες συγχωνεύονται σε ένα ενιαίο επίπεδο ύπαρξης, υπονοώντας πως η ίδια η αφήγηση είναι πραγματικότητα, και ότι η σκέψη δημιουργεί κόσμους.

6. Υφολογικά και φιλοσοφικά στοιχεία

Απλότητα στη γλώσσα, αλλά φιλοσοφική πυκνότητα.

Συνοπτικότητα, με αλληγορικό βάθος.

Χρονική ασάφεια (η νύχτα ή η μέρα), που συνεισφέρει στο ονειρικό και borges-ικό στοιχείο.

Υπαρξιακή προοπτική: η πραγματικότητα διαμορφώνεται εσωτερικά, όχι εξωτερικά.

Συμπερασματικά:

Το διήγημα τού χνκουβελη αποτελεί ένα κείμενο μεταξύ μαθηματικής αλληγορίας, πολιτικής παραβολής και μεταφυσικού διαλογισμού, με έντονη διακειμενικότητα στον Borges, αλλά και αναφορές στη σύγχρονη πολιτική ιστορία και τη θεωρία τής συνείδησης.

Η κεντρική ιδέα: Ο κόσμος δεν είναι αυτός που βλέπουμε, αλλά αυτός που μπορούμε να νοήσουμε. Ο πραγματικός κόσμος είναι προϊόν του νου, της φαντασίας και της πίστης στην αλήθεια —όχι τής βίας ή τής επιβολής.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ερμηνευτική ανάλυση τής γλώσσας και τού υφους τού διηγήματος':

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Η κριτική ανάλυση τής γλώσσας και τού ύφους τού διηγήματος «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» τού χνκουβελη αποκαλύπτει μια σύνθεση φιλοσοφικού στοχασμού, λογοτεχνικής διακειμενικότητας και υπαρξιακής αναζήτησης μέσα από ένα λιτό αλλά βαθύτατα πολυεπίπεδο ύφος.

Παρακάτω αναλύονται τα βασικά στοιχεία τής γλώσσας και τού ύφους: ΓΛΩΣΣΑ

1. Απλή, Καθημερινή αλλά Πυκνή

Η γλώσσα τού χνκουβελη είναι κατ’ αρχάς λιτή, σχεδόν προφορική, με συνειδητή αποφυγή ρητορικών εξάρσεων ή λογοτεχνικών στολιδιών. Αυτό, ωστόσο, δεν την καθιστά απλοϊκή· κάθε λέξη είναι επιλεγμένη με ακρίβεια ώστε να μεταδώσει πολλαπλά επίπεδα νοήματος.

π.χ. «...ένα μυρμήγκι στην εξωτερική της πλευρά...με την εμπειρία τής εσωτερικής πλευράς» – απλή διατύπωση, αλλά με βαθύ φιλοσοφικό και μαθηματικό υπόβαθρο (τοπολογική αναφορά στη ταινία τού Möbius).

2. Έντονος Υπαρξιακός και Μεταφυσικός Λόγος

Η γλώσσα, κυρίως στην αφήγηση τού Borges, γίνεται συμβολική, υπαρξιακή, γεμάτη με αλληγορικά στοιχεία:

«...ένα λέκε... άρχισε να απομονώνει κάποια μοτίβα... είδε ολόκληρο το σύμπαν...»

Αυτή η γλώσσα οδηγεί τον αναγνώστη σε εσωτερική ενδοσκόπηση, με επίκεντρο την αντίσταση τής φαντασίας και τής συνείδησης στην καταπίεση.

3. Απουσία Σημείων Στίξης και Κλασικής Σύνταξης

Η απουσία ή χαλαρή χρήση σημείων στίξης (κυρίως τελειών, ερωτηματικών, εισαγωγικών) υπονοεί ένα ρέον, ασυνεχές, ελεύθερο ύφος που μιμείται τον στοχαστικό λόγο ή ακόμα και τον εσωτερικό μονόλογο.

ΥΦΟΣ

1. Διαλογικό και Μεταμυθοπλαστικό

Ο τίτλος ορίζει ήδη ένα φανταστικό διάλογο μεταξύ τού αρχαίου μαθηματικού Ευκλείδη και τού μεταμοντέρνου συγγραφέα Jorge Luis Borges. Το ύφος, συνεπώς, είναι υβριδικό: συνδυάζει την αυστηρότητα τής επιστήμης με τη μυθοπλαστική ελευθερία τής λογοτεχνίας.

Ο Ευκλείδης μιλά με όρους γεωμετρίας, μια μεταφορά για λογική και τάξη.

Ο Borges, αντιθέτως, μιλά με όρους φαντασίας, υποκειμενικότητας, παραίσθησης, ονείρου.

Η αντίστιξη αυτή δίνει στο ύφος φιλοσοφικό βάθος και υφολογική ποικιλία.

2. Αλληγορικό και Πολιτικό

Η αφήγηση τού Borges αποτελεί αλληγορία για την καταστολή, αλλά και ύμνο στην εσωτερική ελευθερία. Η φυλακή γίνεται τόπος αποκάλυψης και διεύρυνσης τού κόσμου:

«...ο κόσμος, που τού στέρησαν, ήταν μπροστά στα μάτια του, πραγματικός...»

Το ύφος εδώ θυμίζει Κάφκα ή τον ίδιο τον Borges — η πραγματικότητα αποδομείται, και η πραγματική ελευθερία αποκαλύπτεται ως νοητική κατάσταση.

3. Μεταστοχαστικό και Μεταμυθοπλαστικό

Το τέλος τού διηγήματος θολώνει τα όρια ανάμεσα στον αναγνώστη, τον αφηγητή και το λογοτεχνικό πρόσωπο:

«Κι ίσως, εγώ κι εσύ... ακόμη κι αυτή η αφήγηση... κι αυτός που τη γράφει...»

Εδώ το ύφος γίνεται μεταμυθοπλαστικό: αναστοχάζεται τη φύση τής ίδιας της γραφής και τής αναγνωστικής πράξης.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Το διήγημα τού χνκουβελη αξιοποιεί τη φιλοσοφική σύλληψη και τη λογοτεχνική πρόκληση μέσα από ένα λιτό αλλά πολυσημειακό γλωσσικό και υφολογικό σχήμα. Το ύφος συνδυάζει την ακρίβεια τής μαθηματικής σκέψης με την ονειρική ποιητικότητα τής λογοτεχνικής φαντασίας. Η γλώσσα, χωρίς υπερβολές, γίνεται εργαλείο αποκάλυψης και ελευθερίας, υπενθυμίζοντας την δύναμη τής συνείδησης απέναντι στην εξωτερική βία.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ερμηνευτική ανάλυση κατα Tzvetan Todorov τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.νκουβεληςc.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Το διηγημα τού χ.ν. κουβελη με τίτλο «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» είναι ένα φιλοσοφικό, μεταφυσικό και μεταλογοτεχνικό κείμενο με ισχυρές επιρροές από την παράδοση τού Jorge Luis Borges και αναφορές στην επιστημονική-μαθηματική σκέψη, εκπροσωπούμενη εδώ από τον Ευκλείδη.

Μια κριτική ανάλυση με βάση την θεωρητική προσέγγιση τού Tzvetan Todorov (Τσβετάν Τοντόροφ), και ειδικά τις ιδέες του για την φανταστική λογοτεχνία και τη δομική ανάλυση τής αφήγησης, αποκαλύπτει ενδιαφέρουσες διαστάσεις:

1. Το Φανταστικό σύμφωνα με τον Todorov

Ο Τοντόροφ όρισε το φανταστικό ως μια ενδιάμεση κατάσταση αβεβαιότητας, όπου ούτε ο αφηγητής ούτε ο αναγνώστης μπορούν να αποφασίσουν αν τα γεγονότα έχουν μια φυσική ή υπερφυσική εξήγηση. Στο διήγημα αυτό:

Ο διάλογος Ευκλείδη – Borges είναι εξ αρχής εξωπραγματικός. Πρόσωπα από διαφορετικούς χρόνους, πραγματικό και φαντασιακό, φιλοσοφία και λογοτεχνία, συνομιλούν πέρα από κάθε φυσικό πλαίσιο.

Η περιγραφή τού κρατούμενου που μέσα από έναν λεκέ βλέπει τον κόσμο και το σύμπαν δημιουργεί μια αμφισημία: πρόκειται για παραισθητική εμπειρία, μεταφυσική διαφώτιση, ή μια ποιητική υπέρβαση τού εγκλεισμού;

Σύμφωνα με τον Todorov, αυτό το στοιχείο τοποθετεί το κείμενο στο φανταστικό, διότι κρατά την αιώρηση ανάμεσα στην πραγματικότητα και το υπερφυσικό. Δεν επιλύεται ποτέ αν όσα βλέπει ο κρατούμενος είναι αληθινά ή ψευδαισθήσεις.

2. Δομική Ανάλυση και το “Διπλό Σύμπαν”

Ο Todorov τονίζει την σημασία τής δομικής σχέσης ανάμεσα στα επίπεδα τής αφήγησης.

Στο διήγημα τού χνκουβελη, έχουμε:

Αφήγηση-πλαίσιο: η υποτιθέμενη συνομιλία δύο ιστορικών/μυθικών προσώπων (Ευκλείδης – Borges), που δεν μπορεί να συμβεί στον «πραγματικό» κόσμο.

Αφήγηση-μέσα-στην-αφήγηση: η ιστορία τού κρατούμενου, η οποία διαμεσολαβείται από τη φωνή τού Borges.

Μεταδιηγηματικότητα: προς το τέλος, το κείμενο αυτοαναφέρεται: «ίσως, εγώ και συ που αυτή τη στιγμή συζητάμε…», φτάνοντας να συμπεριλάβει τον αναγνώστη και τον συγγραφέα στην αφήγηση.

Η δομή αυτή ακολουθεί την σπειροειδή αφήγηση, χαρακτηριστική στο έργο τού Borges, αλλά επίσης σύμφωνη με τη θεωρία τού Todorov περί αναδιπλώσεων τής αφήγησης, όπου η ιστορία παύει να είναι μονόδρομη και γίνεται κύκλος, καθρέφτης, ή λαβύρινθος.

3. Η Ηθική και Πολιτική Διάσταση τού Φανταστικού

Ο Todorov, ειδικά στα ύστερα έργα του, επεκτάθηκε στην ηθική διάσταση τής λογοτεχνίας.

Στο έργο τού χνκουβελη:

Η καταδίκη ενός αθώου από μια χούντα παραπέμπει σε πραγματικά ιστορικά γεγονότα.

Η φανταστική «απόδραση» τού κρατούμενου μέσω τού νου του γίνεται μια ηθική νίκη τού πνεύματος έναντι τής καταστολής.

Οι τύραννοι εξαφανίζονται, η αδικία απογυμνώνεται από την εξουσία της.

Εδώ το φανταστικό γίνεται πολιτικό εργαλείο αντίστασης και ανάκτησης τής αλήθειας, σύμφωνα με τη βαρύτητα που δίνει ο Todorov στην «λογοτεχνία ως ανθρώπινη πράξη» — όχι μόνο τέχνη, αλλά και ηθική πράξη.

4. Το Χωρικό Παράδοξο και το Μαθηματικό Σύμπαν

Ο Ευκλείδης εισάγει ένα γεωμετρικό παράδοξο: το μυρμήγκι που ταξιδεύει στην εξωτερική πλευρά μιας ζώνης και επιστρέφει στο ίδιο σημείο με την εμπειρία τής εσωτερικής πλευράς. Πρόκειται για αναφορά σε ταινίες Möbius ή τοπολογικούς κόσμους.

Αυτό συσχετίζεται με τον κόσμο τού Borges — έναν λαβύρινθο όπου ο χώρος και ο χρόνος δεν είναι ποτέ αυτό που φαίνονται, αλλά πάντα μεταμορφώνονται. Η ύπαρξη γίνεται ένα συνεχές μεταξύ τού μέσα και τού έξω, τού πραγματικού και τού φανταστικού, όπως και στον κρατούμενο που βλέπει το σύμπαν μέσα από έναν λεκέ.

Ο Todorov ενδιαφέρεται για τέτοια διασταυρούμενα επίπεδα στην αφήγηση, τα οποία αποσταθεροποιούν τη ρεαλιστική εμπειρία.

Συμπέρασμα (Κατά Todorov)

Το διήγημα τού χ.ν. κουβελη:

Ενσαρκώνει το φανταστικό σύμφωνα με τον ορισμό τού Todorov, διατηρώντας την αμφισημία.

Αξιοποιεί δομικές τεχνικές πολυεπίπεδης αφήγησης και μετα-λογοτεχνικού σχολιασμού.

Διαπνέεται από μια ηθική και πολιτική διάσταση, όπου η φαντασία αποκαθιστά την αλήθεια.

Συνομιλεί με την παράδοση τού Borges αλλά την εντάσσει σε έναν μαθηματικό/φιλοσοφικό διάλογο με τον Ευκλείδη.

Τέλος, καταρρίπτει την απόσταση συγγραφέα – αναγνώστη, αναδεικνύοντας την αφήγηση ως κοινή, συλλογική εμπειρία.

Ένα πραγματικά μοντέρνο φανταστικό κείμενο, όπου – όπως θα έλεγε ο Todorov – το υπερφυσικό δεν χρειάζεται να εξηγηθεί· αρκεί να διαταράξει τη σιγουριά τού κόσμου μας.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

ψυχαναλυτική προσεγγιση κατά Lacan ανάλυση τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Η ψυχαναλυτική προσέγγιση κατά Λακάν στο διήγημα «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» τού χνκουβελη μπορεί να αποκαλύψει βαθιά ερωτήματα για το υποκείμενο, τη φαντασίωση, το Πραγματικό, και το συμβολικό πεδίο τής ύπαρξης, όπως αυτά οργανώνονται μέσα από το λόγο και τη γλώσσα.

Ας αναλύσουμε το κείμενο με βάση τις κύριες έννοιες τής λακανικής θεωρίας:

1. Η Δομή τού Διηγήματος ως Λόγος (Discours)

Η ίδια η μορφή τού διηγήματος —μια φανταστική συνομιλία ανάμεσα σε έναν μαθηματικό (Ευκλείδη) και έναν συγγραφέα (Μπόρχες)— τοποθετεί το κείμενο μέσα στο συμβολικό πεδίο (le Symbolique), δηλαδή το δίκτυο τής γλώσσας. Η γλώσσα ως τέτοια δεν αναπαριστά την «πραγματικότητα», αλλά την οργανώνει και την κατασκευάζει. Όπως λέει ο Λακάν: «το ασυνείδητο είναι δομημένο όπως η γλώσσα».

Ο Ευκλείδης αναφέρεται στην ταινία τού Möbius, ένα μαθηματικό παράδοξο που υπονοεί τη μετάβαση από το «έξω» στο «μέσα» ως μια συνεχή καμπύλη: αυτό ακριβώς παραπέμπει στο λακανικό υποκείμενο, το οποίο ποτέ δεν είναι ενοποιημένο αλλά πάντα διχασμένο (S barred / $) και σε διαρκή μετατόπιση.

Ο Μπόρχες μεταφέρει τον αναγνώστη στο φαντασιακό, στην ιστορία τού φυλακισμένου, που μέσα από έναν λεκέ αποκτά πρόσβαση στο Σύμπαν: αυτό παραπέμπει στο πραγματικό (le Réel), που δεν μπορεί να αναπαρασταθεί, αλλά μόνο να σηματοδοτηθεί ως ρωγμή στο λόγο.

2. Το Βλέμμα και ο Λεκές – Το Πραγματικό και το Φαντασιακό

Ο λεκές στην οροφή τού κελιού είναι ένα αντικείμενο a (objet petit a), δηλαδή το υπόλειμμα τής επιθυμίας, αυτό που κινεί το υποκείμενο προς την πλήρωση, αλλά ποτέ δεν πληρούται. Από τον λεκέ γεννάται ένας ολόκληρος κόσμος – αυτός ο κόσμος, όμως, είναι τής φαντασίωσης, όχι τής εξωτερικής πραγματικότητας.

Όμως το γεγονός ότι ο κρατούμενος βλέπει στο λεκέ ολόκληρο το σύμπαν, τον τοποθετεί στο σημείο τού Πραγματικού, δηλαδή εκεί όπου ο λόγος καταρρέει και η εμπειρία γίνεται τραυματική, ανείπωτη. Ο φυλακισμένος, κλεισμένος στο κελί του, χάνει την κοινωνική του θέση, το «όνομά του-πατρός» (Nom-du-Père), αλλά παράγει έναν κόσμο.

Άρα το υποκείμενο επαν-ιδρύεται μέσα από την ίδια τη στέρηση.

3. Το Υποκείμενο τής Έλλειψης – Η Επανασύνθεση του Εαυτού

Η φιγούρα τού φυλακισμένου αντιστοιχεί στο διχοτομημένο υποκείμενο (le sujet barré) κατά Λακάν: αυτός που έχει αποκοπεί από το Συμβολικό, που έχει χάσει τη θέση του μέσα στη δομή τού Λόγου και τού Νόμου.

Όμως, αντί να καταρρεύσει, ανασυνθέτει την φαντασιακή του ολότητα μέσα από μια αμυντική λειτουργία: προβάλλει το σύμπαν πάνω στον λεκέ, προκειμένου να αντέξει την απώλεια και την απόρριψη. Εδώ βλέπουμε την παραληρηματική δομή τής ψύχωσης, αλλά και τη δημιουργική πράξη τού υποκειμένου.

4. Η Κυκλικότητα – Το Möbius Strip και το Υποκείμενο

Η σύνδεση με την ταινία τού Möbius στον πρόλογο από τον Ευκλείδη είναι κομβική:

Το μυρμήγκι που ξεκινά από το έξω και φτάνει στο μέσα χωρίς να αλλάξει επίπεδο παραπέμπει στην κυκλική δομή τού ασυνειδήτου, στη δομή τής επιθυμίας που ποτέ δεν ικανοποιείται αλλά περιστρέφεται γύρω από το αντικείμενο a.

Είναι επίσης αναφορά στην ψυχαναλυτική πράξη: το υποκείμενο πρέπει να περάσει από το έξω προς το μέσα — δηλαδή να περάσει από το φαντασιακό

στο συμβολικό, και να αγγίξει το πραγματικό.

5. Η Μεταγλωσσική Στροφή: «Κι ίσως εγώ κι εσύ…»

Η τελική πρόταση τού Μπόρχες διαλύει τη διάκριση ανάμεσα σε κείμενο και αναγνώστη: «Κι ίσως, εγώ κι εσύ, που αυτή τη στιγμή συζητάμε, ανήκουμε στον δικό του κόσμο…». Πρόκειται για λακανική αναστροφή τού υποκειμένου: το υποκείμενο δεν είναι κυρίαρχο τού Λόγου, αλλά τοποθετείται μέσα του, είναι αποτέλεσμα τού Λόγου.

Η αφήγηση γίνεται καθρέφτης: ο αναγνώστης συμμετέχει στη φαντασίωση και ίσως δεν είναι παρά μια εκφορά μέσα στο λόγο τού άλλου.

Συμπερασματικά:

Το διήγημα τού χνκουβελη συνιστά έναν λαβύρινθο τής επιθυμίας, όπου το υποκείμενο, απογυμνωμένο από τα κοινωνικά του συμφραζόμενα, επανεφευρίσκει τον κόσμο του μέσα από τη φαντασίωση, μέσα από τη γλώσσα, και μέσα από την έλλειψη.

Αντλώντας από τον Λακάν:

Το πραγματικό διαρρηγνύει τη λογική τής αναπαράστασης.

Το αντικείμενο a είναι η αιτία τής επιθυμίας, και ο λεκές γίνεται τόπος δημιουργίας.

Το υποκείμενο είναι πάντα διχασμένο, και επιβιώνει μόνο μέσα στη φαντασιακή του ανακατασκευή.

Το διήγημα λειτουργεί ως καθρέφτης του ίδιου τού ψυχαναλυτικού λόγου: εκεί όπου το υποκείμενο δεν υπάρχει εκτός τού Λόγου, και κάθε πραγματικότητα είναι ήδη μεσολαβημένη από τη φαντασίωση.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

κριτική ανάλυση κατά Julia Kristeva τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Η κριτική ανάλυση τού διηγήματος «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» τού χ.ν.κουβελη, υπό το πρίσμα τής θεωρίας τής Julia Kristeva, μπορεί να εστιάσει κυρίως σε τρία βασικά σημεία:

1. Η διερεύνηση τής διακειμενικότητας (intertextualité)

2. Η μετάβαση από τη σήμανση (semiotic) στη συμβολική τάξη (symbolic)

3. Η γλώσσα ως τόπος ανατροπής και απελευθέρωσης

Ας τα δούμε αναλυτικά:

1. Διακειμενικότητα – «Κάθε κείμενο ως μωσαϊκό παραπομπών»

Η Kristeva εισήγαγε τον όρο "διακειμενικότητα", τονίζοντας πως κανένα κείμενο δεν είναι αυτάρκες, αλλά συγκροτείται από το σύνολο τών λόγων που προϋπάρχουν.

Στο διήγημα τού χνκουβελη :

Ο Ευκλείδης ως φιλοσοφική/μαθηματική αναφορά λειτουργεί όχι μόνο ως ιστορικό πρόσωπο, αλλά και ως σημείο: ενσάρκωση τής λογικής δομής τού κόσμου.

Ο Jorge Luis Borges, ο συγγραφέας τού λαβυρίνθου, τής μεταφυσικής και τού οντολογικού παραδόξου, εμφανίζεται σε διαλογική σχέση με την αρχαιοελληνική σκέψη – ένα ακραίο παράδειγμα διακειμενικής "συνάντησης" που δημιουργεί νέο λόγο, νέο νόημα.

Η σύνθεση αυτών τών δύο φωνών φέρνει στο προσκήνιο ένα νέο υβριδικό κείμενο, στο οποίο η μαθηματική αυστηρότητα και η φαντασιακή αφήγηση ενώνονται, όπως ακριβώς συμβαίνει στη γλώσσα σύμφωνα με τη θεωρία τής Kristeva – μια διαρκής κίνηση μεταξύ αντιθέτων.

2. Ημι-σημειωτικό στοιχείο (semiotic) και συμβολική τάξη

Στο παράδειγμα τού κρατουμένου στον μονόλογο τού Borges, ο άνθρωπος βυθίζεται στην απομόνωση, έξω από τον «νόμο» και την «τάξη» τού εξωτερικού κόσμου (η συμβολική τάξη κατά Lacan/Kristeva), και επιστρέφει στο ημι-σημειωτικό: το ασυνείδητο, το σώμα, το ονειρικό, το χαοτικό. Από ένα λεκέ στην οροφή ξεκινά μια υπέρβαση τής υλικής πραγματικότητας:

Η φαινομενική τρέλα ή υπέρβαση δεν είναι παρά μια είσοδος στον βαθύτερο, προ-γλωσσικό κόσμο που η Kristeva ονομάζει semiotic chora.

Από εκεί γεννιέται μια νέα πραγματικότητα, όπου η δημιουργικότητα υποκαθιστά τη βία, η φαντασία νικά το τραύμα.

Το υποκείμενο αναδομεί το σύμπαν, αποκτά ξανά τον έλεγχο τής ύπαρξής του μέσα από τη φαντασιακή σημασιοδότηση. Η γλώσσα εδώ δεν είναι απλό εργαλείο επικοινωνίας αλλά δυναμικό πεδίο απελευθέρωσης.

3. Η γλώσσα ως επανάσταση – Καταγγελία και αποδόμηση

Η Kristeva θεωρεί πως η λογοτεχνία και η ποιητική γλώσσα υπονομεύουν το αυταρχικό σύστημα τών σημασιών τής κυρίαρχης ιδεολογίας.

Το διήγημα περιλαμβάνει:

Πολιτική διάσταση: αναφορά σε χούντα, καταστολή, δικτατορική βία.

Μεταμόρφωση τού υποκειμένου μέσω τής γλώσσας και τής φαντασίας: ο κρατούμενος νικά τον εχθρό όχι με όπλα, αλλά με την εσωτερική ανάπλαση τού κόσμου.

Ριζική ανατροπή: στο τέλος, ο κόσμος τών διωκτών εξαφανίζεται, ενώ επιβιώνει ο κόσμος τής συνείδησης, τού στοχασμού, τής γραφής.

Αυτό είναι κατεξοχήν Kristevικό: η επανάσταση δεν γίνεται εξωτερικά, αλλά μέσα στη γλώσσα, μέσα στο σώμα και στη φαντασία.

Επίλογος: Το υποκείμενο ως χώρος

Για την Kristeva, το υποκείμενο δεν είναι ποτέ σταθερό, αλλά ένα συνεχές «γίγνεσθαι». Το ίδιο συμβαίνει με τον κρατούμενο, τον Borges, ακόμη και με τον αναγνώστη τού διηγήματος: όλοι βρίσκονται σε ένα χωρικό και ψυχικό ταξίδι, όπου ο εσωτερικός και ο εξωτερικός κόσμος συγχέονται.

Η τελική φράση τού Borges, πως ίσως εμείς είμαστε προϊόντα αυτού τού άλλου κόσμου, αποτελεί μετα-αφηγηματικό σχόλιο, αποδόμηση τής πραγματικότητας και ταυτόχρονα ποιητική ανατροπή τού υποκειμένου – όπως θα έλεγε η Kristeva, «ο συγγραφέας μιλάει από μια θέση που δεν κατέχει».

Συνοψίζοντας:

Ερμηνεία με βάση την Kristeva

Διακειμενικότητα

Ευκλείδης + Borges → νέα σημασιοδότηση

Semiotic chora

Ο λεκές ως γένεση κόσμου, επιστροφή στο προ-γλωσσικό

Συμβολική τάξη

Χούντα, εξουσία, καταστολή – αποδομούνται

Ποίηση/Γλώσσα

Μέσο απελευθέρωσης, επανάσταση

Υποκείμενο Ρευστό,

μεταβαλλόμενο, δημιουργικό

Αυτό το διήγημα δεν αφηγείται απλώς, αλλά παράγει σημασίες, συγκρούσεις και πιθανές πραγματικότητες. Είναι ένα κριτικό και ποιητικό πεδίο, πλήρως ενταγμένο στη μεταδομιστική ανάγνωση τής Kristeva, όπου η γλώσσα δεν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα, αλλά τη δημιουργεί.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

κριτική ανάλυση κατά Gilles Deleuze τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Το διήγημα τού χνκουβελη, «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν», αποτελεί ένα φιλοσοφικό, λογοτεχνικό και μαθηματικό υβρίδιο, που προσφέρεται για κριτική ανάλυση υπό το πρίσμα τής σκέψης τού Gilles Deleuze. Η προσέγγιση μέσω Ντελεζιανών εννοιών όπως η επαναληπτικότητα, το γίγνεσθαι, το πλήθος, η αναδίπλωση (le pli) και το ριζωματικό αντί της δενδροειδούς σκέψης, μας επιτρέπει να αναδείξουμε τις βαθύτερες υποδομές τού κειμένου.

Ερμηνευτική προσέγγιση μέσω Gilles Deleuze:

1. Η Moebius ζώνη και το «γίγνεσθαι»

Ο Ευκλείδης ξεκινά με μια μαθηματική εικόνα: τη διαδρομή τού μυρμηγκιού σε μια Moebius επιφάνεια. Αυτή η επιφάνεια, μονομερής και χωρίς σαφή εσωτερικό/εξωτερικό διαχωρισμό, παραπέμπει σε μια ριζωματική, μη γραμμική αντίληψη τού χώρου και τού χρόνου – κεντρική στη σκέψη τού Deleuze (και Guattari).

Το μυρμήγκι δεν κινείται απλώς σε χώρο. Γίνεται μέρος τής επιφάνειας. Δεν έχει στόχο, ούτε τέλος. Είναι ένα σώμα χωρίς όργανα (corps sans organes) – όπως θα έλεγε ο Ντελέζ. Κάθε του βήμα είναι μια γραμμή γίγνεσθαι, όχι μια προοδευτική εξέλιξη προς ένα τέλος.

2. Η αφήγηση τού Borges και η έννοια τής αναδίπλωσης (le pli)

Η διήγηση του Borges θυμίζει έντονα το μοτίβο τού «σύμπαντος-λαβυρίνθου», ωστόσο εδώ, το φαντασιακό προκύπτει μέσα από τον εγκλεισμό, μέσα από το τίποτα (μούχλα, υγρασία, σιωπή). Ο εγκλωβισμένος ανακαλύπτει όλο τον κόσμο, το Σύμπαν πάνω σε μια μικρή κηλίδα.

Η αντίληψη τού κόσμου αναδιπλώνεται μέσα του – κατά Deleuze, ο κόσμος δεν είναι έξω, αλλά μέσα στις πτυχώσεις τής συνείδησης. Αυτό συνδέεται με τη βαροκική λογική του Leibniz, την οποία ο Deleuze ανέλυσε στο έργο του Le Pli

(Η Πτύχωση).

3. Η κατάρρευση τής ταυτότητας και η αοριστία τού «ποιος μιλά»

Η αφήγηση καταλήγει σε ένα μεταφυσικό, οντολογικό παιχνίδι: ποιος είναι αυτός που αφηγείται; Είναι υπαρκτός; Μήπως και εμείς, ως αναγνώστες, ανήκουμε σε έναν εσωτερικό, «αληθινό» κόσμο που γεννήθηκε από τη φαντασιακή θέαση τού φυλακισμένου;

Εδώ αναδύεται η Ντελεζιανή πολλαπλότητα (multiplicité). Δεν υπάρχει σταθερό εγώ. Είμαστε όλοι πτυχώσεις τού ίδιου γεγονότος, ριζώματα μέσα σε ένα πεδίο χωρίς κέντρο.

Κομβικές Ντελεζιανές έννοιες στην ανάλυση:

Ντελεζιανή Έννοια Συσχέτιση με το κείμενο

Γίγνεσθαι (Devenir)

Το μυρμήγκι γίνεται μέρος της ζώνης· ο φυλακισμένος γίνεται ο δημιουργός ενός κόσμου· εμείς γινόμαστε συμμετέχοντες σε αυτό το κοσμοείδωλο.

Σώμα χωρίς Όργανα (BwO)

Η ζώνη και ο εγκλεισμός δημιουργούν ένα πεδίο απογύμνωσης, μη-οργανωμένο, απ' όπου ξεπηδά το νέο.

Αναδίπλωση (Le Pli)

Ο κόσμος δεν υπάρχει "έξω" από τον φυλακισμένο· διπλώνεται μέσα του. Το σύμπαν είναι ένας λεκές, ένα πτυχωμένο νόημα

Ριζώματα (Rhizomes)

Η αφήγηση δεν έχει γραμμική δομή· κάθε στοιχείο (Ευκλείδης, Borges, αφηγητής, αναγνώστης) είναι κόμβος σε ένα άρρηκτο δίκτυο πολλαπλοτήτων.

Σχιζοανάλυση

Η απελευθέρωση του φυλακισμένου δεν είναι πολιτική αλλά ψυχοοντολογική – διαλύεται η κυρίαρχη πραγματικότητα με τη δύναμη τού βλέμματος.

Συμπέρασμα:

Το διήγημα χνκουβελη δεν είναι απλώς μια λογοτεχνική άσκηση ή ένα μεταφυσικό παιχνίδι α λά Borges· είναι ένα Ντελεζιανό μηχανικό σύστημα.

Χωρίς ιεραρχία, χωρίς αναγκαιότητα, χωρίς σαφές «νόημα» – προσφέρει έναν χώρο για ριζωματική σκέψη.

Ο Ευκλείδης γίνεται ποιητής και ο Borges μαθηματικός· το μυρμήγκι δεν «μαθαίνει» αλλά γίνεται ζώνη. Η αφήγηση δεν εξηγεί, αλλά παράγει πραγματικότητα, δημιουργεί επιφάνειες στο νου τού αναγνώστη.

Η λογική τού λεκέ, όπως περιγράφεται στο κελί, είναι η λογική τής δημιουργίας κατά Deleuze: όχι κατόπιν σκοπού ή αλήθειας, αλλά μέσω πτυχώσεων, σφαλμάτων, υγρασίας, επαναλήψεων και εκρήξεων νέου.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

κριτική ανάλυση κατά Vladimir Propp τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμ-

παν.Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Πολύ ενδιαφέρον το διήγημα, με έντονο μεταφυσικό και φιλοσοφικό χαρακτήρα! Ας κάνουμε τώρα μια κριτική ανάλυση σύμφωνα με τη θεωρία τού Vladimir Propp, που αφορά κυρίως τη δομή και τους λειτουργικούς ρόλους στα παραμύθια και αφηγήματα.

Βασικά στοιχεία τής θεωρίας τού Propp:

Ο Propp αναλύει το παραμύθι σε 31 αφηγηματικές λειτουργίες και σε 7 βασικούς χαρακτήρες (ή "δραματικούς ρόλους"): ήρωας, ανταγωνιστής, δοτηρας, βοηθός, άγγελος, αποστολέας, και ψεύτης.

Ανάλυση τού διηγήματος "Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν" βάσει Propp:

1. Ηρωας

Στο διήγημα, ο ήρωας δεν είναι μονοσήμαντος, αλλά μπορούμε να δούμε τον «ασημαντο δημοκρατη» τής φυλακής ως κεντρικό ήρωα, καθώς είναι το πρόσωπο που βιώνει την περιπέτεια (φυσική και πνευματική). Το μυρμηγκιςκαι η συζήτηση με τον Ευκλείδη λειτουργούν ως μεταφορικά εργαλεία για την πορεία τού ήρωα.

2. Ανταγωνιστής

Οι «φαύλοι» που τον φυλακίζουν και καταδικάζουν (η χούντα, η ολιγαρχία) παίζουν το ρόλο τού ανταγωνιστή – η εξουσία που καταπιέζει και περιορίζει την ελευθερία.

3. Αποστολέας

Η ίδια η κατάσταση τής φυλάκισης και καταπίεσης λειτουργεί ως η αφορμή που ωθεί τον ήρωα στην πνευματική του αναζήτηση.

4. Δότης

Ο «λεκές στην οροφή», με τα μοτίβα που αποκαλύπτουν την πόλη και τελικά ολόκληρο το σύμπαν, είναι η πηγή τής γνώσης και τής αποκάλυψης, λειτουργώντας ως δότης που προσφέρει στον ήρωα τη μαγική πληροφορία.

5. Βοηθός

Η εσωτερική παρατήρηση, η φαντασία ή η νοητική διαύγεια τού ήρωα είναι ο εσωτερικός βοηθός που τον στηρίζει.

6. Αγγελιαφόρος / Ψεύτης

Δεν υπάρχει σαφής ρόλος ψεύτη ή αγγελιαφόρου, αλλά η αφηγηματική φωνή τού Borges λειτουργεί ως μεταφορά τού συγγραφέα-αγγελιαφόρου που μεταφέρει το μήνυμα.

Αφηγηματική δομή (λειτουργίες Propp):

Αρχική κατάσταση:

Ήρωας φυλακισμένος, απομονωμένος.

Απαγωγή / περιορισμός:

Η φυλάκιση τού ήρωα.

Απόπειρα απόδρασης ή εξόδου:

Δεν υπάρχει φυσική απόδραση, αλλά πνευματική «έξοδος» μέσω τής παρατήρησης.

Δότης εμφανίζεται:

Ο λεκές στην οροφή με τα μοτίβα.

Απόκτηση μαγικού αντικειμένου/γνώσης:

Η αποκάλυψη τής πόλης, τής χώρας, τού σύμπαντος.

Αντιμετώπιση τού ανταγωνιστή:

Η δύναμη τού πνεύματος που νικά τον καταπιεστή.

Επιστροφή στην αρχική κατάσταση:

Ο ήρωας μεταμορφωμένος, ο κόσμος τών καταπιεστών εξαφανισμένος.

Συνολική κριτική:

Το διήγημα δανείζεται τη βασική δομή τής αφήγησης περιπέτειας και μεταμόρφωσης, αλλά μεταφέρει την ιστορία σε μια υπαρξιακή-φιλοσοφική σφαίρα. Η φυλάκιση και ο περιορισμός είναι το «κακό» που πρέπει να ξεπεραστεί, όχι με φυσικά μέσα, αλλά με τη δύναμη τής παρατήρησης, τής φαντασίας και της διανόησης. Η μεταμόρφωση τού ήρωα και η αποκάλυψη τού αληθινού κόσμου αναδεικνύουν το θέμα τής ελευθερίας τής σκέψης και τής πνευματικής αντίστασης.

Η χρήση τού μύθου τού μυρμηγκιού γύρω από τη ζώνη τού Ευκλείδη λειτουργεί ως αλληγορία για το ταξίδι γνώσης και αναζήτησης πέρα από το προφανές.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

κριτική ανάλυση σχετικά με το έργο τού J.L.Borges τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Το διήγημα τού χνκουβελη «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν», αποτελεί ένα φιλοσοφικό, μεταφυσικό και λογοτεχνικό κείμενο που αντλεί έμπνευση από το έργο και το ύφος τού Jorge Luis Borges, ενώ συγχρόνως υιοθετεί μια μαθηματική-λογική διάσταση με την παρουσία τού Ευκλείδη.

Η «συνομιλία» τους, αν και φαινομενικά ασύνδετη, αποτελεί μια υπαρξιακή, γνωσιολογική και πολιτική αλληγορία.

Κριτική Ανάλυση

Η Παρέμβαση τού Ευκλείδη: Η Moebius Ζώνη ως Μεταφορά

Η αρχή τού κειμένου δίνεται από τον Ευκλείδη, εμβληματική μορφή τής αρχαίας μαθηματικής λογικής. Η περιγραφή τού μυρμηγκιού που ξεκινά από ένα σημείο στην εξωτερική πλευρά μιας "επιπεδης ζώνης" και επιστρέφει στο ίδιο σημείο έχοντας περάσει στην εσωτερική πλευρά, παραπέμπει άμεσα στη Ζώνη τού Moebius— ένα μη-προσανατολίσιμο αντικείμενο με μία μόνο επιφάνεια και μία μόνο πλευρά. Πρόκειται για γεωμετρική μεταφορά τής μετάβασης από την εξωτερική στην εσωτερική εμπειρία· από το προφανές στο αθέατο· από τον ρεαλισμό στην εσωτερική πραγματικότητα — ένα μοτίβο που βρίσκουμε σε πολλά έργα τού Borges.

Η δήλωση τού Ευκλείδη, αν και σύντομη, προοικονομεί την εναλλαγή επιπέδων ύπαρξης και αντίληψης που θα ακολουθήσει στον λόγο τού Borges.

Η Παρέμβαση του Borges: Από την Πραγματικότητα στην Υπέρ-Πραγματικότητα

Ο λόγος τού Borges αναλαμβάνει το βάρος τής ιστορικής μνήμης και τής οντολογικής ανατροπής. Ένας ανώνυμος δημοκράτης φυλακίζεται άδικα, γεγονός που παραπέμπει στην πολιτική καταπίεση που γνώρισε η Λατινική Αμερική, με στρατιωτικές χούντες και ωμή βία. Ωστόσο, το ενδιαφέρον στρέφεται σύντομα από το ιστορικο-πολιτικό στο μεταφυσικό: το ίχνος μούχλας στην οροφή γίνεται το όχημα για να ανοιχτεί μια «πύλη» φαντασίας/μνήμης/ονείρου, με τον κρατούμενο να "βλέπει" πρώτα την πόλη, μετά την επαρχία, τη χώρα, τη γη και τέλος το σύμπαν.

Αυτό θυμίζει το "Αλεφ", το γνωστό διήγημα τού Borges, όπου μέσα από ένα και μόνο σημείο στο υπόγειο ενός σπιτιού, ο αφηγητής μπορεί να δει όλο το σύμπαν ταυτόχρονα. Εδώ όμως, ο κρατούμενος δεν βλέπει απλώς τον κόσμο· ανακαλύπτει ότι αυτός ο κόσμος είναι ο αληθινός, ενώ ο «κόσμος τών δημίων του» εξαφανίζεται.

Το κείμενο φτάνει σε ένα οντολογικό αποκορύφωμα: η υποκειμενική εσωτερική εμπειρία είναι η μόνη πραγματικότητα. Ο κρατούμενος δεν είναι πια θύμα — γίνεται δημιουργός κόσμου.

Υφολογική και Λογοτεχνική Ανάλυση

Ο τρόπος γραφής τού χνκουβελη είναι λιτός, ποιητικός, με λανθάνουσα ειρωνεία και βαθιά γνώση τού ύφους τού Borges. Χρησιμοποιεί τον διάλογο ως φιλοσοφικό εργαλείο, χωρίς να υιοθετεί παραδοσιακή δραματουργική μορφή. Είναι μια διαλογική αλληγορία, όχι μια συζήτηση ιδεών: οι δυο ομιλητές δεν ανταλλάσσουν θέσεις, αλλά συνυπάρχουν σαν δύο επίπεδα νοήματος — η μαθηματική/γεωμετρική αφαίρεση και η μεταφυσική/λογοτεχνική ανατροπή.

Το τέλος τής αφήγησης λειτουργεί μεταμυθοπλαστικά: «ίσως εγώ κι εσύ… ανήκουμε στον κόσμο του». Η γραφή γίνεται μέρος τής πραγματικότητας που περιγράφει, και ο αναγνώστης εμπλέκεται ενεργά στη δημιουργία τού νοήματος, όπως ακριβώς συμβαίνει στα έργα του Borges.

Θεματικοί Άξονες

Πραγματικότητα και Φαντασία:

Τι είναι ο κόσμος; Ποιος τον ορίζει;

Η Δύναμη της Μνήμης και της Συνείδησης:

Ο κρατούμενος δημιουργεί έναν κόσμο μέσα από την αντίληψη.

Η Εξουσία και η Δικαιοσύνη:

Ο αυθαίρετος εγκλεισμός, η εξαφάνιση τών τυράννων, η λύτρωση.

Ο Λογοτεχνικός Χώρος ως Αληθινός Χώρος:

Η γραφή δημιουργεί κόσμους.

Συμπερασματικά

Η "συνομιλία" τού Ευκλείδη με τον Borges είναι μια λογοτεχνική υπέρθεση δύο κόσμων — τού γεωμετρικού και τού μεταφυσικού — με στόχο την επαναπροσδιόριση τής έννοιας τής πραγματικότητας.

Ο χνκουβελης με αυτό το μικρό αλλά πολυεπίπεδο διήγημα αποτίνει έναν φόρο τιμής στον Borges, όχι απλώς με θεματικό δανεισμό, αλλά επανερμηνεύοντας τον πυρήνα τής φιλοσοφίας του: ότι η πραγματικότητα ίσως να είναι ένα αφήγημα που γράφεται — ή και διαβάζεται — τώρα.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

κριτική ανάλυση κατά τον Aljirdas Greimas τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Η προσέγγιση τής κριτικής ανάλυσης τού διηγήματος «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» τού χ.ν. κουβελη σύμφωνα με το σημειωτικό μοντέλο τού Aljirdas Greimas βασίζεται στον Δομικό Σημασιολογικό Τετράγωνο, τη δομή τού αφηγηματικού προγράμματος και τις πράξεις τών υποκειμένων, όπως και στην έννοια τής μετατροπής και μεταμόρφωσης εντός τού αφηγηματικού σύμπαντος.

Ακολουθεί η δομική και σημασιολογική ανάλυση:

1. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΤΑ GREIMAS

Ο Greimas βασίζει την ανάλυση τού αφηγηματικού λόγου στην πράξη και την επιθυμία. Κάθε αφήγηση συγκροτείται γύρω από ένα "πρόγραμμα": ένα υποκείμενο (subject) επιδιώκει ένα αντικείμενο (object) μέσω πράξεων, με τη βοήθεια ή παρεμπόδιση κάποιων άλλων δρώντων (actants).

Α. ΔΙΑΚΡΙΣΗ ACTANTS (ΡΟΛΟΙ ΔΡΩΝΤΩΝ)

Υποκείμενα (Subjects):

Ευκλείδης: Εκπροσωπεί τον Ορθό Λόγο, τα Μαθηματικά, τη Δομή.

Borges: Εκπροσωπεί τη Φαντασία, τον Μύθο, την Ποίηση, τη Μεταφυσική.

Ο Φυλακισμένος (ανώνυμος): Το υποκείμενο που υφίσταται τη μεταμόρφωση.

Αντικείμενα (Objects):

Για τον Ευκλείδη: η απόδειξη μέσα από ένα παράδοξο (σαν την ταινία τού Möbius).

Για τον Borges: η απελευθέρωση μέσω τής φαντασίας, η υπέρβαση τού εγκλεισμού.

Αποστολέας (Sender):

Για τον Ευκλείδη: η Λογική, η Μαθηματική σκέψη.

Για τον Borges: η Αναγκαιότητα τής Αντίστασης, η Εσωτερική Ελευθερία.

Παραλήπτης (Receiver):

Ο Αναγνώστης: αυτός που καλείται να μετασχηματιστεί.

Ενδεχομένως, και ο ίδιος ο κόσμος που δημιουργείται.

Βοηθοί:

Η Παρατήρηση, η Υγρασία, το Φως (για τον φυλακισμένο).

Η Γλώσσα, η Μνήμη, η Φαντασία.

Αντίπαλοι:

Οι Ολιγαρχικοί, η Χούντα, η Φυλακή (ως σύστημα καταπίεσης και στέρησης τής πραγματικότητας).

Β. ΤΟ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ

Κεντρικό δίπολο:

Εγκλεισμός – Ελευθερία

Κατηγορία Έννοια

S1 (θετικό) Ελευθερία

S2 (αρνητικό) Εγκλεισμός

~S1 (άρνηση του S1) Φαινομενική Ελευθερία (των Ολιγαρχικών)

~S2 (άρνηση του S2) Εσωτερική Ελευθερία (μέσα στη Φυλακή)

Το παράδοξο που ο Greimas επισημαίνει εδώ είναι πως η αληθινή Ελευθερία γεννιέται εντός τής Φυλακής — μια αντιστροφή τών ρόλων που παραπέμπει τόσο στη φιλοσοφία τού Borges όσο και στη συμβολική τού Ευκλείδη (με το μυρμήγκι που περνά από την εξωτερική στην εσωτερική πλευρά χωρίς ρήξη, αλλά μέσω τοπολογικής μετάβασης).

Γ. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ / ΠΡΑΞΗ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ

Ο φυλακισμένος:

1. Από "παθητικό υποκείμενο" γίνεται "δημιουργός κόσμου".

2. Μέσα από την παρατήρηση ενός λεκέ, επιτελεί κοσμογένεση.

3. Μετατρέπει την εσωτερική συνείδηση σε εξωτερική πραγματικότητα.

4. Διαλύει την "πραγματικότητα τών άλλων" και ενσαρκώνει μια αυθεντική κοσμολογία.

Δ. ΜΕΤΑ-ΑΦΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΑΝΑΦΟΡΑ

Στο τέλος, έχουμε ένα καθαρά μεταμυθοπλαστικό σχόλιο:

>«Κι ίσως, εγώ κι εσύ... ανήκουμε στον δικό του κόσμο...»

Αυτό παραπέμπει στη borges-ική σύλληψη τού αναγνώστη ως χαρακτήρα, τού κειμένου ως σύμπαντος και τής πραγματικότητας ως αφήγησης. Είναι μια σπείρα αφηγήσεων, ένα Möbius strip αφηγηματικό, όπου ο δημιουργός, ο χαρακτήρας και ο αναγνώστης συνυπάρχουν σε ένα αυτο-αναφορικό σύστημα.

ΤΕΛΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ (κατά Greimas)

Το διήγημα μπορεί να ειδωθεί ως ένα σημασιολογικό πρόγραμμα μεταμόρφωσης, όπου:

Το Υποκείμενο (ο Φυλακισμένος) ανακτά το Αντικείμενο (την Πραγματικότητα) όχι μέσω τής λογικής (Ευκλείδης), αλλά τής φαντασιακής πράξης (Borges).

Ο κόσμος αναδομείται εσωτερικά.

Η ιστορική βία (Χούντα) εξαλείφεται μέσω τής ανακατασκευής τού νοήματος.

Σύμφωνα με το greimas-ικό μοντέλο, αυτό συνιστά μεταστροφή τού αξιακού συστήματος: η "αδυναμία" γίνεται "δύναμη", η "ήττα" γίνεται "αλήθεια".

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

κριτική ανάλυση κατά τον Gerard Genette τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Η κριτική ανάλυση τού διηγήματος «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» τού χνκουβελη, σύμφωνα με τα εργαλεία τής αφηγηματολογίας τού Gérard Genette, μπορεί να προσφέρει μια βαθύτερη κατανόηση τής πολυεπίπεδης δομής τού κειμένου, τού τρόπου αφήγησης και τής διαχείρισης τού χρόνου, τής εστίασης και τής σχέσης ανάμεσα στον αφηγητή, τον λόγο και τον αναγνώστη.

Παρακάτω, αναλύεται το διήγημα με βάση τούς πέντε βασικούς άξονες τής αφηγηματολογίας τού Genette:

1. Τάξη (ordre)

Ο Genette διακρίνει ανάμεσα στη χρονική σειρά τών γεγονότων (ιστορία) και στην σειρά με την οποία αφηγούνται τα γεγονότα (αφήγηση).

Στο διήγημα:

Η διήγηση δεν ακολουθεί αυστηρά χρονολογική σειρά. Ξεκινάει με τον Ευκλείδη, που αναφέρει ένα μεταφορικό μαθηματικό ταξίδι (μια αναφορά στη Moebius ταινία), κι έπειτα μεταβαίνει απότομα στη διήγηση τού Borges.

Στην αφήγηση τού Borges, το παρελθόν (πραξικόπημα, φυλάκιση) δίνεται συνοπτικά, ενώ ο χρόνος τής εσωτερικής μεταμόρφωσης τού φυλακισμένου (παρατήρηση τού λεκέ, αναγνώριση κόσμων) καταλαμβάνει μεγαλύτερο αφηγηματικό βάρος, άρα υπάρχει αναχρονία: η παράλειψη και η επιβράδυνση.

2. Διάρκεια (durée)

Η διάκριση ανάμεσα στον χρόνο τής ιστορίας και στον χρόνο τής αφήγησης:

Ο χρόνος τής αφήγησης επιβραδύνεται αισθητά όταν περιγράφεται η αντίληψη τού φυλακισμένου για τον λεκέ στην οροφή: ο συγγραφέας χρησιμοποιεί επιμήκυνση (expansion) για να δώσει βαρύτητα στην ψυχική του μεταμόρφωση.

Υπάρχει επίσης σύμπτυξη (sommaire) τών γεγονότων που οδήγησαν στη φυλάκισή του, με σύντομη αναφορά στην πολιτική κατάσταση και την καταδίκη του.

3. Συχνότητα (fréquence)

Η σχέση ανάμεσα στο πόσες φορές ένα γεγονός συνέβη και πόσες φορές αφηγείται:

Η αφήγηση είναι συμβατική σε αυτό το επίπεδο: ένα γεγονός αφηγείται μία φορά (narration singulative).

Όμως η κυκλική δομή (η επανάληψη τής αρχής και στο τέλος τού κειμένου, με την ίδια φράση τού Ευκλείδη) παραπέμπει σε κυκλικότητα τού χρόνου, όπως και στη φιλοσοφία τού Borges – πρόκειται για έναν «αιώνιο χρόνο» ή μια αιώνια επιστροφή.

4. Εστίαση (focalisation)

Ο Genette διακρίνει μεταξύ:

Μηδενικής εστίασης (ο αφηγητής ξέρει περισσότερα από τους χαρακτήρες)

Εσωτερικής εστίασης (ο αφηγητής ξέρει όσα και ο χαρακτήρας)

Εξωτερικής εστίασης (ο αφηγητής περιγράφει μόνο από έξω)

Στο διήγημα:

Στο πρώτο μέρος (Ευκλείδης): υπάρχει εξωτερική εστίαση, αφού παρουσιάζεται μόνο η εξωτερική δράση (το μυρμήγκι ταξιδεύει).

Στο δεύτερο μέρος (Borges): εσωτερική εστίαση, αφού ο αναγνώστης εισέρχεται σταδιακά στον νου και την οπτική τού φυλακισμένου.

Το τέλος, με τη μετα-αφήγηση (αναφορά στον αναγνώστη, στον συγγραφέα και στον αναγνώστη τού μέλλοντος), εισάγει ένα επίπεδο μετα-αφηγηματικής συνείδησης που θυμίζει Borges.

5. Φωνή (voix)

Ποιος μιλά, ποιος αφηγείται και από ποια θέση;

Ο αφηγητής είναι ετεροδιηγητικός (τρίτο πρόσωπο) αλλά με εγκιβωτισμένη αφήγηση: ο Ευκλείδης και ο Borges «μιλούν», όμως είναι φανερό πως αποτελούν φωνές ενός υπεραφηγητή, που ενορχηστρώνει τον διάλογο τους.

Η παρουσία τού συγγραφέα-αφηγητή διαφαίνεται στο τέλος, όπου γίνεται μια ρητή μεταγλωσσική αναφορά στον αναγνώστη και τον συγγραφέα: «Κι ίσως, εγώ κι εσύ… κι αυτός που τη διαβάζει…»

Συνολική αφηγηματολογική προσέγγιση

Το διήγημα λειτουργεί σε πολλαπλά επίπεδα:

1. Μεταφορά και αλληγορία:

Το ταξίδι τού μυρμηγκιού στην επιφάνεια μιας «επίπεδης ζώνης» παραπέμπει στην ταινία του Möbius, όπου το μέσα και το έξω ταυτίζονται, υπονοώντας την ενότητα τής υποκειμενικής και τής αντικειμενικής πραγματικότητας.

2. Πολιτική-οντολογική παραβολή:

Η ιστορία τού φυλακισμένου λειτουργεί ως παραβολή για την εσωτερική ελευθερία, που επιτυγχάνεται μέσω τής φαντασίας, τής σκέψης, τής δημιουργίας – μια σαφής μπορχεσιανή προσέγγιση στην σχέση πραγματικότητας-αντίληψης.

3. Μετα-αφήγηση και αυτοαναφορικότητα:

Το κείμενο αναφέρεται στη δική του αφηγηματική πράξη, σπάζοντας τον τέταρτο τοίχο. Ο Genette θα αναγνώριζε εδώ μια αναληπτική σχέση ανάμεσα στον συγγραφέα, το κείμενο και τον αναγνώστη.

Επίλογος – Genette και Borges συναντούν τον χνκουβέλη

Ο χνκουβελης χρησιμοποιεί ένα διαλογικό σχήμα μεταξύ τού Ευκλείδη και τού Borges, όπου ο πρώτος φέρει την επιστημονική/μαθηματική λογική και ο δεύτερος τη λογοτεχνική/οντολογική διάσταση τής ύπαρξης.

Η σύνθεση τού διηγήματος αποκαλύπτει μια συνειδητή αφηγηματική αρχιτεκτονική, απόλυτα εναρμονισμένη με τις κατηγορίες τού Genette – πρόκειται για ένα μεταμοντέρνο κείμενο, όπου η γραφή μιλά για τον εαυτό της,

η πραγματικότητα χάνει τα όριά της, και η αφήγηση δημιουργεί κόσμους που είναι εξίσου «πραγματικοί» με τον εξωτερικό.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

κριτική ανάλυση κατά τον Umberto Eco τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Η κριτική ανάλυση τού διηγήματος «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» τού χ.ν. κουβέλης, μέσα από το πρίσμα τής σκέψης τού Umberto Eco, ο οποίος έθεσε ιδιαίτερη έμφαση στην ερμηνευτική πολυσημία, τον ανοιχτό χαρακτήρα τού λογοτεχνικού έργου και τον διάλογο μεταξύ σημείων και κόσμων, οδηγεί σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ανάγνωση.

1. Το έργο ως ανοιχτό κείμενο – «Opera aperta»

Ο Eco στο βιβλίο του Opera Aperta (1962) τόνισε ότι το λογοτεχνικό έργο δεν είναι κλειστό ως προς το νόημα· αντίθετα, προσφέρει πολλαπλές δυνατότητες ερμηνείας.

Το κείμενο τού χνκουβέλη είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ανοιχτού κειμένου:

Δύο εμβληματικές φιγούρες – ο Ευκλείδης, θεμελιωτής τής γεωμετρίας, και ο Borges, συγγραφέας τού μεταφυσικού, τού άπειρου και τών λαβυρίνθων – βρίσκονται σε έναν υπερχρονικό διάλογο.

Το μυρμήγκι που περνά από την εξωτερική στην εσωτερική πλευρά μιας "επίπεδης ζώνης" παραπέμπει στην ταινία τού Möbius: μια δομή με μόνο μία πλευρά και ένα σύνορο. Αυτό προσκαλεί τον αναγνώστη σε μια στοχαστική εμπειρία για τη σχέση εξωτερικού-εσωτερικού, πραγματικού-φαντασιακού, μαθηματικού-υπαρξιακού.

Η πολλαπλότητα τών αναγνώσεων εδώ είναι ουσιαστική: είναι ο διάλογος κυριολεκτικός, αλληγορικός, φιλοσοφικός ή λογοτεχνικός;

Ο Eco θα έλεγε: «όλα αυτά, ταυτόχρονα».

2. Η λειτουργία τού σημείου – σημειολογία και μεταπραγματικότητα

Ο Borges στο απόσπασμα τού κειμένου δημιουργεί ένα σύμπαν μέσα στο κελί.

Το στίγμα μούχλας στην οροφή γίνεται σημείο: από κάτι ανούσιο, ατελές και ρεαλιστικό, μετασχηματίζεται σε σύμπαν ολόκληρο. Ο Eco, ως σημειολόγος, θα ερμήνευε αυτό το στοιχείο ως παράδειγμα τού τρόπου με τον οποίο ένα σημείο μπορεί να "σημαίνει" κάτι πολύ πέρα από την επιφάνειά του.

Η μετάβαση από το λεκέ → πόλη → επαρχία → κόσμος → σύμπαν αντιστοιχεί στη μετάβαση από το σημείο στο άπειρο, κάτι που χαρακτηρίζει και την "άπειρη βιβλιοθήκη" τού Borges – έναν χώρο όπου κάθε βιβλίο, κάθε λέξη, εμπεριέχει δυνητικά τα πάντα.

Ο φυλακισμένος βλέπει τον αληθινό κόσμο όχι έξω, αλλά μέσα στον εαυτό του. Το εξωτερικό εξουσιαστικό σύστημα (χουντικοί, στρατοδικεία, φυλακές) εξαφανίζεται μπροστά στη δύναμη τού εσωτερικού βλέμματος, τής φαντασίας, τής συνείδησης. Αυτό το μοτίβο παραπέμπει στον Eco, ο οποίος έβλεπε την ερμηνεία ως ενέργεια νοηματικής κατασκευής – όχι ως αποκάλυψη μιας "μοναδικής αλήθειας".

3. Ιδεολογία και αντίσταση: το πολιτικό πλαίσιο τού κειμένου

Η αναφορά στην κατάλυση τής Δημοκρατίας, τις διώξεις και την αυταρχική εξουσία δίνει στο διήγημα σαφή πολιτική διάσταση. Ο Eco, ιδιαίτερα στο The Role of the Reader και στα κείμενα του για τον φασισμό (Ur-Fascism), υποστήριζε τη σημασία τής ερμηνευτικής πράξης ως αντίστασης απέναντι στον ολοκληρωτισμό.

Ο φυλακισμένος που επαναοικειοποιείται τον κόσμο μέσω τής παρατήρησης, τής φαντασίας και τής εσωτερικής όρασης, ανακτά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ελευθερία. Ο Eco θα έβλεπε εδώ ένα παράδειγμα "αντίστασης μέσω τής ερμηνείας".

4. Μεταδιηγηματολογική διάσταση – η αυτοαναφορικότητα τού κειμένου

Το τέλος τού διηγήματος εμπεριέχει ένα μετα-αφηγηματικό σχόλιο:

«...ίσως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζηταμε...κι αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει. Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη...»

Αυτό θυμίζει το λογοτεχνικό παιχνίδι τού Borges, αλλά και τις απόψεις τού Eco περί κειμένου ως παιχνιδιού και διαλόγου. Ο Eco μιλούσε για τον «ενεργό ρόλο τού αναγνώστη» (lettore in fabula): ο αναγνώστης ολοκληρώνει το νόημα.

Το διήγημα τού χνκουβέλη καλεί τον αναγνώστη να αυτοστοχαστεί: μήπως είναι κι αυτός κομμάτι τού σύμπαντος τού κρατούμενου; Μήπως ο πραγματικός κόσμος είναι ο κόσμος τής αφήγησης και όχι τής "πραγματικότητας";

5. Συμπέρασμα – μια "εκλεκτική συγγένεια" με τον Eco

Ο Umberto Eco, αν διάβαζε αυτό το κείμενο, πιθανόν θα το έβρισκε ιδανικό παράδειγμα τής σχέσης ανάμεσα σε επιστήμη, φαντασία, πολιτική και μεταφυσική, δηλαδή τα πεδία που διαπλέκονται στον δικό του στοχασμό.

Η συνάντηση Ευκλείδη – Borges λειτουργεί ως αλχημική ένωση μαθηματικού λόγου και λογοτεχνικού μυστηρίου.

Η αφήγηση μετασχηματίζεται σε γνωσιοθεωρητική εξερεύνηση.

Ο αναγνώστης προσκαλείται να γίνει συν-δημιουργός τού νοήματος.

Όπως θα έλεγε ο Eco: “Il testo è una macchina pigra che chiede al lettore di fare una parte del suo lavoro.” — Το κείμενο είναι μια τεμπέλικη μηχανή που ζητά από τον αναγνώστη να κάνει μέρος τής δουλειάς του.

Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στο διήγημα τού χ.ν. κουβέλη.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

κριτική ανάλυση κατά τον Michel Foucault τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Η αφήγηση "Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν" τού χνκουβελη προσφέρεται για μια κριτική ανάλυση υπό το πρίσμα τής σκέψης του τού Michel Foucault, ιδιαίτερα γύρω από τις έννοιες τής εξουσίας, τής γνώσης, τού εγκλεισμού και τής κατασκευής τής αλήθειας.

Ακολουθεί μια δομημένη foucauld-ική ανάγνωση τού κειμένου:

1. Ο εγκλεισμός και ο θεσμικός έλεγχος: από τη φυλακή στο βλέμμα

Ο φυλακισμένος Δημοκράτης τού Borges, θύμα ενός αυταρχικού καθεστώτος, ενσαρκώνει το foucauld-ικό υποκείμενο τού εγκλεισμού — το "σώμα" που πειθαρχείται, απομονώνεται και ενσωματώνει την εξουσία όχι μόνο ως καταστολή, αλλά ως μηχανισμό παραγωγής "υποκειμενικότητας".

Ο λεκές στην οροφή γίνεται ένα οπτικό πεδίο, ένας "χώρος αντίστασης" εντός τού ελέγχου: υπενθυμίζει τον "πανοπτισμό" (Panopticon), μόνο που εδώ αντιστρέφεται: το υποκείμενο δεν είναι πλέον το αντικείμενο του βλέμματος, αλλά γίνεται το υποκείμενο που βλέπει – φτιάχνει τον δικό του κόσμο από το μηδέν. Έτσι, επανακτά τον εαυτό του και την αλήθεια του, πέρα από τις επιταγές τού εξουσιαστικού λόγου.

Foucault: η φυλακή δεν εξαλείφει, αλλά παράγει το υποκείμενο.

Το αφήγημα δείχνει πώς το ίδιο το υποκείμενο μπορεί να "αντιστραφεί" και να παραγάγει μια εναλλακτική "πραγματικότητα".

2. Η αλήθεια ως κατασκευή – το τέλος τής μοναδικότητας τού πραγματικού

Η γραμμή ανάμεσα στη φαντασία και την αλήθεια καταρρέει. Ο Borges, δια στόματος τού αφηγητή, ανακαλύπτει ότι η "πραγματικότητα" που τού στέρησαν, είναι μπροστά του – επομένως, η πραγματικότητα είναι αυτό που παράγει το βλέμμα και η σκέψη τού υποκειμένου.

Αυτό είναι βαθιά foucauld-ικό: δεν υπάρχει μία και μόνη αλήθεια, αλλά πολλαπλές αλήθειες, κατασκευασμένες μέσα σε ιστορικά πλαίσια εξουσίας/γνώσης. Η αλήθεια τής χούντας (δικαιοσύνη, ενοχή, ποινή) καταρρέει – και τη θέση της παίρνει μια "παράλληλη" κοσμογονία, κατασκευασμένη από τον ίδιο τον κρατούμενο.

Η αφήγηση επανεγγράφει την πραγματικότητα μέσα από ένα προσωπικό, εσωτερικό βλέμμα, ακυρώνοντας τη "μονοθεϊκή" αλήθεια τής εξουσίας.

3. Η τοπολογία τής εμπειρίας – Το μυρμήγκι τού Ευκλείδη

Η εισαγωγική σκηνή με τον Ευκλείδη και το μυρμήγκι αποτελεί έναν μεταφορικό στοχασμό στον χώρο και την εμπειρία. Η διαδρομή τού μυρμηγκιού πάνω και μέσα στη ζώνη παραπέμπει στο φαινόμενο τής αναδίπλωσης (concept of fold από Deleuze σε Foucault) — η εξωτερικότητα γίνεται εσωτερικότητα, και αντιστρόφως.

Η γνώση δεν είναι μόνο τοπολογική, αλλά εμπειρική, υποκειμενική και αναδιπλωμένη πάνω στον εαυτό: αυτός που ζει την εξωτερική εμπειρία, ανακαλύπτει την εσωτερική αλήθεια.

Ο χώρος δεν είναι αντικειμενικός – είναι συνάρτηση τής εμπειρίας και τής εξουσίας που τον ορίζει. Ο κρατούμενος τής αφήγησης αναδιπλώνει τον χώρο τής φυλακής σε σύμπαν, επιτελώντας ένα "γνωσιακό πέρασμα" από το σημείο Α στο Α’, που είναι όμως μεταμορφωμένο.

4. Η αφηγηματική ως τόπος εξουσίας και απελευθέρωσης

Η τελική αυτοαναφορική στιγμή τού κειμένου – όπου ο αφηγητής αμφιβάλλει για την "πραγματικότητα" τών ίδιων τών συνομιλητών και τού αναγνώστη – φέρνει στην επιφάνεια μια βασική foucauld-ική ιδέα: ο Λόγος δεν είναι ποτέ "ουδέτερος", αλλά μέσο κυριαρχίας ή αντίστασης.

Το ότι "ίσως κι εμείς να ανήκουμε στον κόσμο τού κρατούμενου", είναι μια στρατηγική αποσταθεροποίησης: τίποτα δεν είναι εγγυημένα αληθές, ούτε καν το ίδιο το κείμενο.

Εδώ διαφαίνεται η μεταμοντέρνα δυσπιστία προς τις Μεγάλες Αφηγήσεις: όπως ο Foucault αμφισβητεί τις "κανονικές" ιστορίες τής Ιστορίας, έτσι και το κείμενο υπονομεύει τη σιγουριά τού αναγνώστη.

Συμπεράσματα – Foucault και το διήγημα

Το διήγημα τού χνκουβελη συντονίζεται με foucauld-ικά μοτίβα:

Θεματική Foucault Διήγημα

Εξουσία Καταστολή και παραγωγή υποκειμένου

Φυλάκιση – παραγωγή κόσμου

Γνώση Το βλέμμα, το αρχείο, η αναδίπλωση

Ο λεκές ως κοσμογονική ανάγνωση

Αλήθεια Ιστορικά προσδιορισμένη – όχι απόλυτη

Η πραγματικότητα τού φυλακισμένου υπερισχύει

Αντίσταση Δεν είναι απέναντι από την εξουσία – υπάρχει μέσα της

Η φυλακή γεννά έναν νέο κόσμο

Χώρος Ρευστός, όχι ουδέτερος – εργαλείο εξουσίας

Η ζώνη τού Ευκλείδη / το κελί τού κρατούμενου

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

σημειωτική κριτική ανάλυση κατά τον Roland Barthes τού διηγήματος:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμ-

παν.Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Η σημειωτική κριτική ανάλυση κατά Roland Barthes επικεντρώνεται στην αποκωδικοποίηση τών σημείων και τών συμβόλων που συγκροτούν το κείμενο, αντιμετωπίζοντάς το όχι απλώς ως φορέα νοήματος, αλλά ως σύστημα σημείων — σαν μια "γλώσσα" που παράγει και διακινεί νοήματα μέσα σε πολιτισμικά, ιδεολογικά και κοινωνικά πλαίσια. Ο Barthes επιδιώκει να αποδομήσει το φαινομενικά αυτονόητο και να αποκαλύψει τις υποκείμενες σημειωτικές λειτουργίες τού κειμένου.

Ας δούμε λοιπόν μια σημειωτική ανάλυση τού διηγήματος τού χνκουβελη

«Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν», βάσει τών εργαλείων τού Barthes:

1. Η Δομή ως Υφαντό Σημείων (Le texte comme tissu de signes)

Ο Barthes βλέπει το κείμενο ως "ύφανση" σημείων, χωρίς κυρίαρχη σημασία – η σημασία γεννιέται από τη διάδραση σημείων και αναγνώστη. Στο παρόν διήγημα, έχουμε μια συνάντηση φαινομενικά αδύνατη: ο Ευκλείδης (πατέρας τής γεωμετρίας) και ο Borges (οραματιστής τού άπειρου και τού λαβυρίνθου) συνομιλούν, δημιουργώντας μια διακειμενική και διαχρονική τομή.

Η μορφή τού κειμένου είναι διαλογική, όμως η λειτουργία τής συνομιλίας εδώ δεν είναι απλή – είναι μεταφυσική, σχεδόν οντολογική, και κυρίως σημειωτική:

η σύγκλιση τού μαθηματικού (Ευκλείδης) και τού λογοτέχνη (Borges) δημιουργεί ένα "χώρο" (ή "επιφάνεια") συνάντησης νοημάτων, σημείων, πραγματικοτήτων.

2. Το Μυρμήγκι ως Σημείο – Σημειολογική Μεταφορά

Ο Ευκλείδης μιλά για ένα μυρμήγκι που ξεκινά από ένα σημείο Α και, διασχίζοντας την εξωτερική πλευρά μιας επίπεδης ζώνης, επιστρέφει στο ίδιο σημείο έχοντας εμπειρία τής εσωτερικής πλευράς της. Το σχήμα αυτό παραπέμπει σε ταινία τού Möbius, ένα μαθηματικό παράδοξο – αλλά και φιλοσοφική μεταφορά.

Σημειωτικά, το μυρμήγκι είναι ο υποκείμενος αναγνώστης: καθώς προχωρεί (στην ανάγνωση/βίωση τού κόσμου), ανακαλύπτει ότι τα όρια εξωτερικού/εσωτερικού, ψευδαίσθησης/πραγματικότητας είναι διάτρητα. Η πραγματικότητα δεν είναι ποτέ μία – αλλά κατασκευασμένη, κυκλική, συνεχής και αμφίσημη. Ο Barthes θα το έβλεπε αυτό ως σύνθλιψη τού ρεαλιστικού σημείου και ανάδειξη τού υποκειμενικού νοήματος.

3. Ο Φυλακισμένος ως Σημείο Αντίστασης – Μύθος και Ιδεολογία

Ο Borges διηγείται την ιστορία ενός φυλακισμένου Δημοκράτη. Η αφήγηση φαινομενικά ρεαλιστική, σταδιακά γίνεται ονειρική – και στο τέλος, κοσμολογική. Ο εγκλεισμός τού ανθρώπου αντιστρέφεται σε κοσμική αποκάλυψη: παρατηρεί έναν λεκέ στην οροφή τού κελιού και μέσα από αυτόν αποκαλύπτεται όλος ο κόσμος.

Σημειωτικά, ο λεκές είναι ένα σημείο μη-σημαίνον – κάτι άμορφο, χωρίς νόημα στην αρχή, το οποίο αποκτά νόημα μόνο μέσα από την ανάγνωση τού φυλακισμένου. Δηλαδή, το βλέμμα δίνει το νόημα. Αυτό είναι βαθιά Barthes-ικό: ο αναγνώστης δημιουργεί το κείμενο. Εδώ, ο φυλακισμένος δημιουργεί τον κόσμο μέσα από μια νέα ανάγνωση τής πραγματικότητας.

Ο Barthes υποστήριζε ότι ο Μύθος (η φυσικοποιημένη ιδεολογία) κρύβει τις κοινωνικές κατασκευές πίσω από "φυσικότητα". Το κείμενο αυτό τις αποδομεί: ο κόσμος τών Ολιγαρχικών εξαφανίζεται — γιατί ήταν μια κατασκευή εξουσίας, όχι μια αλήθεια. Το μόνο που μένει είναι αυτό που ο αναγνώστης/παρατηρητής μπορεί να αναγνωρίσει ως αληθινό.

4. Η Εξαφάνιση τού Συγγραφέα – La mort de l’auteur

Στην τελευταία φράση:

>«Κι ίσως, εγώ κι εσύ, που αυτή τη στιγμή συζητάμε, ανήκουμε στον δικό του κόσμο, ακόμη κι αυτή η αφήγηση, κι αυτός που τη γράφει. Κι αυτός που τη διαβάζει...»

συντελείται η αποδόμηση τής συγγραφικής αυθεντίας. Η φωνή τού συγγραφέα εξαφανίζεται μέσα στο σύμπαν τού κειμένου. Όλοι είναι πιθανοί δημιουργοί, όλοι εντός τού νοητού κόσμου. Το κείμενο δεν έχει "πηγή" – μόνο αναγνώσεις. Αυτή η θέση είναι καθαρά Barthes-ική: ο συγγραφέας πεθαίνει για να γεννηθεί ο αναγνώστης.

5. Μεταφυσική της Σημειωτικής – Το Σύμπαν ως Γλώσσα

Το κείμενο συνολικά λειτουργεί ως μεταφορά τής πραγματικότητας ως γλώσσας: κάθε παρατήρηση, κάθε μορφή, κάθε λεκές, κάθε μαθηματικό σχήμα, μπορεί να αποκτήσει νόημα — εφόσον διαβαστεί. Δεν υπάρχει αληθινός κόσμος "έξω" από το βλέμμα/κείμενο — υπάρχει μόνο το νόημα που κατασκευάζεται.

Συμπέρασμα:

Το διήγημα τού χνκουβελη, μέσα από το πρίσμα τής σημειωτικής τού Roland Barthes, αποκαλύπτεται ως ένα παιχνίδι πολλαπλών σημασιών, όπου:

Το μυρμήγκι, ο φυλακισμένος, ο λεκές, η συνομιλία, ο αναγνώστης — είναι όλα φορείς σημείων.

Ο κόσμος δεν είναι δεδομένος — είναι αναγνώσιμος.

Η εξουσία αποδομείται — το βλέμμα τού υποκειμένου δημιουργεί πραγματικότητα.

Ο συγγραφέας δεν είναι κυρίαρχος — ο αναγνώστης ενεργοποιεί το κείμενο.

Έτσι, το διήγημα λειτουργεί ως ένα σημειωτικό λαβύρινθος, όπου κάθε λέξη, κάθε εικόνα, κάθε επίπεδο, είναι ταυτόχρονα σημαίνον και σημαινόμενο, αλλά ποτέ σταθερό – πάντα εν κινήσει.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Κριτικο δοκίμιο για το διηγημα:

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Δοκίμιο:

Η συνάντηση τής Γεωμετρίας και τής Φαντασίας

— Μια αναγνωστική προσέγγιση τού διηγήματος

'Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν'

τού χνκουβελη

Εισαγωγή

Το διήγημα «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» τού χνκουβελη παρουσιάζει μια φανταστική συνομιλία μεταξύ δύο εμβληματικών μορφών τής ανθρώπινης σκέψης: τού Ευκλείδη, θεμελιωτή τής ευκλείδειας γεωμετρίας, και τού Jorge Luis Borges, τού Αργεντινού συγγραφέα που με τη λογοτεχνία του διαστέλλει τα όρια τής πραγματικότητας και τής φαντασίας. Η ένωση αυτών τών δύο κόσμων — τής ορθολογικής, μαθηματικής προσέγγισης και τής υπερβατικής, λογοτεχνικής φαντασίας — δημιουργεί ένα πολυεπίπεδο κείμενο, όπου ο αναγνώστης καλείται να στοχαστεί πάνω στη σχέση πραγματικότητας και εσωτερικής εμπειρίας, αλήθειας και ελευθερίας, μνήμης και υπέρβασης.

Ο Ευκλείδης και η μοίρα τής ορθολογικότητας

Η εισαγωγική παρέμβαση τού Ευκλείδη λειτουργεί ως μαθηματική αλληγορία. Ένα μυρμήγκι ξεκινά από ένα σημείο στην εξωτερική πλευρά μιας επίπεδης ζώνης και καταλήγει στο ίδιο σημείο έχοντας «την εμπειρία τής εσωτερικής πλευράς». Αυτή η εικόνα παραπέμπει ξεκάθαρα στη γνωστή τοπολογική έννοια τής ταινίας τού Möbius, ενός επιφανειακού σχήματος που φαινομενικά έχει δύο πλευρές αλλά στην πραγματικότητα διαθέτει μόνο μία. Η επιστημονική αυτή αναφορά αποκτά υπαρξιακή διάσταση: υποδηλώνει πως η κίνηση στον κόσμο (ο βίος) μας φέρνει αντιμέτωπους τόσο με το εξωτερικό (αντικειμενικό, ορθολογικό) όσο και με το εσωτερικό (υποκειμενικό, βιωματικό) επίπεδο τής ύπαρξης.

Η ευκλείδεια σκέψη εκπροσωπεί την τάξη, τη σαφήνεια, την προβλεψιμότητα. Ωστόσο, ακόμα και η πιο αυστηρή γεωμετρική πρόβλεψη οδηγεί στο απροσδόκητο: μια περιήγηση που ξεκινά από την «εξωτερική πλευρά» αποκαλύπτει το «εσωτερικό». Το μυρμήγκι – σύμβολο τού απλού, ασήμαντου όντος – μετατρέπεται σε υπαρξιακό εξερευνητή.

Η αφήγηση τού Borges: Από τη φυλακή στην απεραντοσύνη τού Σύμπαντος

Σε αντίθεση με τη λιτή και αφαιρετική παρέμβαση τού Ευκλείδη, ο Borges παραθέτει μια δραματική, σχεδόν μεταφυσική ιστορία: ένας άνθρωπος, θύμα πολιτικής καταπίεσης, φυλακίζεται άδικα από ένα αυταρχικό καθεστώς. Εκεί, στην απόλυτη απομόνωση, η αντίληψή του μετατοπίζεται ριζικά: από έναν λεκέ στην οροφή τού κελιού του, αρχίζει να αναπλάθει πρώτα μια πόλη, έπειτα επαρχίες, τη χώρα του, ολόκληρη τη Γη και τελικά το Σύμπαν.

Αυτή η αφηγηματική διαδρομή είναι βαθιά μπορχεσιανή. Ο εγκλεισμός δεν οδηγεί στην κατάρρευση τής συνείδησης, αλλά στην απελευθέρωσή της. Η φαντασία γίνεται εργαλείο επιβίωσης, αλλά και μέσο ύπαρξης. Το κλειδί εδώ δεν είναι μόνο η επιβίωση, αλλά η αποκατάσταση τής πραγματικότητας — μια υπαρξιακή και κοσμική επαναθεμελίωση τού κόσμου. Ο αφηγητής καταλήγει σε μια συγκλονιστική διαπίστωση: αυτοί που τον φυλάκισαν, το παλαιό καθεστώς, «εξαφανίστηκαν». Η εξουσία, ως δομή καταπίεσης, δεν έχει πια υπόσταση. Η πραγματικότητα τής φαντασίας υπερισχύει τής βίας τής Ιστορίας.

Σύγκλιση και υπέρβαση: Η υπαρξιακή και οντολογική ανατροπή

Η επιλογή τού χνκουβελη να φέρει σε συνομιλία τον Ευκλείδη με τον Borges δεν είναι απλώς ένα λογοτεχνικό εύρημα· είναι μία φιλοσοφική πρόταση. Ο Ευκλείδης, εκπρόσωπος τού ορθού λόγου, και ο Borges, εκφραστής τής φαντασίας και του απείρου, δεν αντιμάχονται. Αντίθετα, συνυπάρχουν μέσα σε μια ενιαία αφήγηση, όπου η γεωμετρία και η εσωτερική εμπειρία οδηγούν σε ένα κοινό σημείο: τη μεταστροφή τής οπτικής.

Η εμπειρία τής πραγματικότητας δεν είναι ούτε καθαρά εξωτερική ούτε αποκλειστικά εσωτερική. Είναι ένας ταινιοειδής χώρος, όπου το φανταστικό και το πραγματικό τέμνονται και εναλλάσσονται. Ο κρατούμενος τού Borges μπορεί να είναι το «μυρμήγκι» τού Ευκλείδη. Κι αν η φυλακή του είναι ο ορατός κόσμος, ο λεκές στην οροφή είναι το πέρασμα προς την εσωτερική του πλευρά: την αλήθεια, την ελευθερία, την ουσία του.

Μεταμυθοπλασία και αυτοαναφορικότητα

Το διήγημα κλείνει με ένα μεταμυθοπλαστικό σχόλιο: «Κι ίσως, εγώ κι εσύ, που αυτή τη στιγμή συζητάμε, ανήκουμε στον δικό του κόσμο…». Με αυτόν τον τρόπο, το κείμενο μετατρέπει τον αναγνώστη σε μέρος τής αφήγησης. Η διάκριση μεταξύ δημιουργού και αναγνώστη, πραγματικότητας και φαντασίας, αίρεται. Ο κόσμος τού κρατούμενου, ο κόσμος που «είναι αληθινός» επειδή τον φαντάστηκε και τον έζησε, είναι πια και ο δικός μας κόσμος.

Αυτό το σημείο παραπέμπει έντονα στη μεταφυσική λογοτεχνία τού Borges, όπου η γλώσσα δεν περιγράφει απλώς τον κόσμο, αλλά τον δημιουργεί. Ο συγγραφέας γίνεται Θεός ενός κειμενικού σύμπαντος και ο αναγνώστης, με τη σειρά του, δημιουργός τής σημασίας του. Το ίδιο το κείμενο τού χνκουβελη αναδεικνύεται ως ποιητική πράξη ελευθερίας.

Συμπεράσματα

Το διήγημα τού χνκουβελη αποτελεί μια φιλοσοφική σπουδή πάνω στην αλήθεια, την ελευθερία και την ισχύ τής συνείδησης απέναντι στην εξωτερική καταπίεση. Μέσω τής σύνθεσης τής γεωμετρικής και τής λογοτεχνικής σκέψης, ο συγγραφέας καταργεί τις ψευδείς διχοτομίες και αναδεικνύει μια ενοποιημένη θέαση τής ανθρώπινης εμπειρίας. Ο κόσμος που μας στερούν δεν χάνεται· απλώς μετακινείται εσωτερικά, γίνεται όραμα, λόγος, αντίσταση, αφήγηση.

χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

κριτικη ανάλυση τού διηγήματος :

Ο Ευκλειδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλουν

-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis

Ευκλειδης: Απο το σημειο Α μιας επιπεδης ζωνης

αρχισε το ταξιδι του ενα μυρμηγκι στην εξωτερικη

της πλευρα,και μετα απο καποιο χρονικο διαστημα

επεστρεψε στο σημειο Α με την εμπειρια της εσω-

τερικης πλευρας της ζωνης.

Jorge Luis Borges :Σε μια χωρα μακρυνη απ'τη

δικη σου,η Δημοκρατια καταργηθηκε με πραξικοπη-

μα μιας αθλιας χουντας ,επικρατησαν οι Ολιγαρχικοι.

Συνελαβαν ενα Δημοκρατη ,ασημαντο ανθρωπο.

Τον εσυραν στο Στρατοδικειο, με ψευδομαρτυρες

τον καταδικασαν σε ισοβια δεσμα,τον εκλεισαν

στη φυλακη.Εκει στα σκοτεινα μονος ,παρατημε-

νος ,χωρις νεα απο τους δικους του.Μια μερα η '

νυχτα ,ποιος ξερει,παρατηρησε στην οροφη του

κελιου ενα λεκε δημιουργημενο απο την μεγαλη

υγρασια και τη μουχλα ,που επικρατουσε εκει

μεσα.Σιγα-σιγα αρχισε να απομονωνει καποια

μοτιβα:και να διακρινει μια πολη ,τους δρομους

με λεπτομερεια,τα σπιτια, τους ανθρωπους ,

τις φωνες τους , τα αυτοκινητα,ολα τα συμβαντα

μιας πολης.Αργοτερα ειδε ολοκληρες επαρχιες,

με τα δεντρα ,τα βουνα τους , τα χωρια, τη

χωρα του ολοκληρη.Κι υστερα εντοπισε ολη τη

γη,με τα παντα ,που κραταει πανω της , και δεν

περασε πολυς χρονος κι ειδε ολοκληρο το Συμπαν.

Και τοτε καταλαβε τι ειχε γινει:αυτοι ,

που τον φυλακισαν εξαφανιστηκαν μαζι με

τον κοσμο τους .Ο κοσμος ,που του στερησαν

ηταν μπροστα στα ματια του ,πραγματικος,

αληθινος.Οι αλλοι,οι φαυλοι ,δεν υπηρχαν,

εξαφανιστηκαν

Κι ισως ,εγω κι συ, που αυτη τη στιγμη συζητα-

με ανηκουμε στον δικο του κοσμο, ακομη κι

αυτη η αφηγηση κι αυτος ,που τη γραφει.

Κι αυτος που τη διαβαζει αυτη τη στιγμη,κι

οσοι θα τη διαβασουν ,...

Το διήγημα «Ο Ευκλείδης και ο Jorge Luis Borges συνομιλούν» τού χνκουβελη είναι ένα σύντομο αλλά εξαιρετικά πυκνό φιλοσοφικό και λογοτεχνικό κείμενο, το οποίο συνδυάζει τη μαθηματική σκέψη με τη λογοτεχνική φαντασία και πολιτική αλληγορία. Η δομή τού διηγήματος είναι διαλογική και επιχειρεί έναν συμβολικό διάλογο ανάμεσα σε δύο εμβληματικές μορφές: τον αρχαίο μαθηματικό Ευκλείδη και τον σύγχρονο Αργεντινό συγγραφέα Jorge Luis Borges.

Ακολουθεί μια κριτική ανάλυση τού κειμένου :

Θέμα και Περιεχόμενο

Το διήγημα βασίζεται στην αντιπαραβολή δύο αφηγήσεων:

1. Η αφήγηση τού Ευκλείδη:

Ένα μυρμήγκι ξεκινά από ένα σημείο τής εξωτερικής πλευράς μιας επίπεδης ζώνης και επιστρέφει στο ίδιο σημείο έχοντας βιώσει την εσωτερική πλευρά της.

Αυτό παραπέμπει σε ένα γεωμετρικό-τοπολογικό παράδοξο, πιθανώς σε μια Μ ταινία Möbius, όπου η έννοια του "έσω" και "έξω" χάνεται. Η αναφορά αυτή λειτουργεί συμβολικά ως αφετηρία τής υπέρβασης, τής εμπειρίας τού κόσμου πέρα από τις συμβατικές αντιλήψεις.

2. Η αφήγηση τού Borges:

Μια πολιτική και μεταφυσική αλληγορία: Ένας δημοκράτης φυλακίζεται άδικα και απομονώνεται. Μέσα στη μοναξιά του, βλέπει σε έναν λεκέ στο κελί του να ξεδιπλώνεται ολόκληρος ο κόσμος, και τελικά το σύμπαν.

Αναγνωρίζει ότι ο κόσμος που του στέρησαν είναι πιο αληθινός από εκείνον που τού επέβαλαν. Οι δυνάστες του έχουν εξαφανιστεί, ενώ εκείνος έχει ενσωματωθεί στο σύμπαν τής φαντασίας και τής αντίστασης, ίσως και τής ίδιας της αφήγησης.

Θεματικές και Συμβολισμοί

Πραγματικότητα και φαντασία: Το διήγημα εξερευνά την έννοια τής πραγματικότητας. Είναι η εξωτερική, επιβεβλημένη πραγματικότητα αυθεντική; Ή μήπως η εσωτερική, βιωματική, νοητική εμπειρία είναι η αληθινή; Εδώ παραπέμπει έντονα στη μπορχεσιανή κοσμοαντίληψη, όπου η μνήμη, η φαντασία και τα σύμβολα δημιουργούν εξίσου "πραγματικούς" κόσμους.

Ανατροπή και Αντίσταση: Η φυλάκιση τού δημοκράτη είναι μεταφορά για τον πολιτικό αποκλεισμό και τον αυταρχισμό. Η νοητική του "απόδραση" δηλώνει πως η αντίσταση μπορεί να είναι εσωτερική, πνευματική. Το σύμπαν που φαντάζεται είναι μια μορφή ελευθερίας που κανείς δεν μπορεί να φυλακίσει.

Η αφηγηματική ύπαρξη: Το διήγημα αυτο-αναφέρεται: "ίσως, εγώ κι εσύ που συζητάμε, ανήκουμε στον δικό του κόσμο". Το ίδιο το κείμενο και οι αναγνώστες του γίνονται μέρος τής αφηγηματικής πραγματικότητας που περιγράφει. Αυτή είναι μια κλασική τεχνική τού Borges: η μετα-αφήγηση, που θολώνει τα όρια μεταξύ δημιουργού, χαρακτήρα και αναγνώστη.

Μαθηματικά και φιλοσοφία: Ο Ευκλείδης δεν εκπροσωπεί μόνο τη γεωμετρία, αλλά και τη λογική σκέψη, τη δομή, τον ορθολογισμό. Η αναφορά του σε ένα φαινόμενο "παράδοξο" (το μυρμήγκι που επιστρέφει με εμπειρία από μια άλλη πλευρά τής ίδιας επιφάνειας) δηλώνει ότι ακόμη και τα μαθηματικά υποκρύπτουν μυστήριο και πολυσημία, δηλαδή "λογική φαντασία".

🔹λλ Υφολογικά και Αφηγηματικά Στοιχεία

Διάλογος χωρίς ερωτήσεις/απαντήσεις: Δεν έχουμε μια παραδοσιακή συνομιλία, αλλά δύο διαδοχικούς μονολόγους. Αυτό ενισχύει την στοχαστικότητα τού κειμένου – μοιάζει περισσότερο με φιλοσοφική συμφωνία παρά με αντιπαράθεση.

Αφηγηματική πυκνότητα: Η γλώσσα είναι ποιητική, συμβολική, και απαιτεί προσεκτική ανάγνωση. Ο συγγραφέας συμπυκνώνει υπαρξιακές, πολιτικές και κοσμολογικές ιδέες σε ελάχιστο χώρο, ακολουθώντας το ύφος τού Borges.

Ερμηνεία και Νοηματική Σύνθεση

Το διήγημα φαίνεται να υποστηρίζει την ιδέα ότι:

>ΛΗ εσωτερική εμπειρία, η φαντασία και η μνήμη μπορούν να υπερβούν τούς περιορισμούς τής εξωτερικής πραγματικότητας. Και ίσως αυτή η "άλλη πραγματικότητα" είναι τελικά η μόνη αληθινή.

Το μυρμήγκι που επιστρέφει διαφορετικό, ο φυλακισμένος που αγγίζει το σύμπαν μέσα από έναν λεκέ, ο αφηγητής που μας συμπεριλαμβάνει στον "κόσμο του": όλα αυτά συνθέτουν ένα φιλοσοφικό σχόλιο για τη φύση τής ύπαρξης, τής τέχνης και τής ελευθερίας

Συμπεράσματα

Το διήγημα τού χνκουβελη:

Συνδέει με ευρηματικό τρόπο την επιστήμη (Ευκλείδης) με τη λογοτεχνία και τη μεταφυσική (Borges).

Θέτει ερωτήματα για το τι είναι αληθινό, τι σημαίνει να αντιστέκεσαι, και τι ρόλο παίζει η φαντασία ως σωτήρια δύναμη.

Ενσωματώνει την πολιτική εμπειρία με το φιλοσοφικό και το υπαρξιακό.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

My Site is Aristotles' Side

Το ερωτημα : Πως να φτασεις στον αλλο ανθρωπο ;

I am in a region with waters into mirrors and blue birds in men's words

the poet is a letter into humanity /
a logic about nothing

Ειδαμε τους λοφους σε γαλαζια νερα
κρεμασμενες λεξεις / ενα πουλι συλλεγει
αποσπασματα αριθμων / και καρφωνει
ερωτηματα στις γλωσσες μας
.
Ποιηση ειναι λογος συμμετρος
ιδεων ασυμπτωτων
[Poesie is a symmetric logos
of asymptotic ideas ]
.
Ποσα στρωματα αρχαιοτητας
ο ανθρωπος;
.
Τρωγοντας Γαλαζιο τα πουλια πετανε
[ Eating Blue the birds are flighting ]
.
[ενα πρασινο λιβαδι , στο βαθος αχνα
τα βουνα κι ενδιαμεσα μια καθετη
ευθεια το κυπαρισσι να δειχνει σαν δακτυλο τον ουρανο ]
.
[Απο το συνολο των δεντρων με
συναρτησιακο τροπο στο συνολο
των νερων
.
Ακολουθωντας τα πουλια φτανουμε
στις λεξεις ]
.
[ενας γλαρος........................δες
Ποια γραμματικη εχει το λευκο
.
Με τι αριθμους ο ρυθμος
.
Φως φως ]
.
[Η λεξη πολλαπλο κατοπτρο υποθεσεων
.
ερωτηματα
και το συμμετρικο του
ψευδους ειναι ψευδος ]
.
[με τι κοστος η αφελεια μας ...ενα
Υπολοιπο Λεξεων το Βλεμμα
.
ενα συννεφο
.......................στοιβαζοντας χρωμματα
βυθιστηκε στη θαλασσα
..
...μια περισπωμενη το φως στη καμπυλη
του λοφου
να το
Φως ]
.
[Μια φωνη
............................ειναι το πουλι
.
Ενας πολιτισμος ειναι
μια ανθρωπινη κατασταση Νεο-
βαρβαροτητας
.
...................................το Φως
σχημα βελους...........Μια φωνη
.............................ειναι το πουλι ]
.
[ο ανθρωπος μια σειρα στιγμιοτυπων
.
Μια μορφη περιττη
............................το δακτυλο
......................διανυσμα πραξης
.....σχεδιαζοντας την
αφηγηση
κανενα κερδος μη
ζητησεις
............. ... γι'αυτο
.........................η ευθεια ενα τοπιο
.................ιδεων ]
.
[το φως ενα δωματιο γεωμετριας
..................................αυριο οι λεξεις
βελη ανοησιας ]
.
[Ποιηση ειναι οτι εκδοθηκε [ η'
απαγγελθηκε ] σαν Ποιηση ]
.
.

I Am a Greek European Worldwidel Man-Now!- www.artpoeticacouvelis.blogspot.com

Κυριακή 17 Αυγούστου 2025

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου