.
.
LITTERATURE-ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
-Η εικόνα και το θέαμα αντικαθιστούν την πραγματικότητα
στην μετανεωτερικη εποχη
-χ.ν.κουβελης c.n.couvelis
χ.ν.κουβελης c.n.couvelis
Η εικόνα και το θέαμα αντικαθιστούν την πραγματικότητα
στην μετανεωτερικη εποχη
Η Εικόνα και το Θέαμα ως Υποκατάστατα της Πραγματικότητας στη Μετανεωτερική Εποχή
Η μετανεωτερικότητα (ή ύστερη νεωτερικότητα) χαρακτηρίζεται από την αποδόμηση των σταθερών, την αμφισβήτηση των «μεγάλων
αφηγήσεων» (Lyotard) και την επικράτηση της εικόνας ως κυρίαρχου φορέα νοήματος. Στο πλαίσιο αυτό, η πραγματικότητα δεν βιώνεται άμεσα, αλλά μέσα από αναπαραστάσεις ,εικόνες, μέσα, θεάματα και ψηφιακές αναπαραγωγές που δημιουργούν την ψευδαίσθηση της εμπειρίας.
Η μετάβαση από την «κοινωνία της παραγωγής» στην κοινωνία της κατανάλωσης και του θεάματος (Guy Debord, La Société du spectacle, 1967) σηματοδοτεί την αντικατάσταση του βίωματος από την εικόνα, της ουσίας από την επιφάνεια, του πραγματικού από το φαντασιακό.
Ο Baudrillard στο έργο του Simulacres et Simulation (1981) υποστηρίζει ότι στη μετανεωτερική εποχή η αναπαράσταση δεν αντανακλά την πραγματικότητα, αλλά τη δημιουργεί. Οι εικόνες δεν είναι «αντίγραφα» του πραγματικού, αλλά προσομοιώσεις (simulacra) που προηγούνται και υποκαθιστούν το πραγματικό.
«Ζούμε σε έναν κόσμο όπου το πραγματικό εξαφανίζεται, αντικαθίσταται από τα σημεία του πραγματικού.»
Σύμφωνα με τον Baudrillard:
1ο στάδιο: η εικόνα αντανακλά την πραγματικότητα.
2ο στάδιο: η εικόνα τη διαστρεβλώνει.
3ο στάδιο: η εικόνα αποκρύπτει ότι δεν υπάρχει πραγματικότητα.
4ο στάδιο: η εικόνα γίνεται η ίδια η πραγματικότητα — το υπερπραγματικό.
Παράδειγμα:
Οι τουριστικές εμπειρίες μέσω Instagram ,οι άνθρωποι ταξιδεύουν όχι για να ζήσουν, αλλά για να παράγουν εικόνες που επιβεβαιώνουν μια ταυτότητα.
Η εικόνα του ταξιδιού γίνεται πιο «αληθινή» από το ίδιο το ταξίδι.
Προγενέστερος του Baudrillard, ο Debord περιγράφει την κοινωνία του ύστερου καπιταλισμού όπου «ό,τι ήταν ζωντανό έχει μετατραπεί σε αναπαράσταση».
Το θέαμα είναι όχι απλώς σύνολο εικόνων, αλλά κοινωνική σχέση μέσω εικόνων.
«Το θέαμα δεν είναι μια συλλογή εικόνων, αλλά μια κοινωνική σχέση που διαμεσολαβείται από εικόνες.»
Στο θέαμα, ο άνθρωπος παύει να είναι δρων υποκείμενο και μετατρέπεται σε παθητικό θεατή. Το ζην αντικαθίσταται από το φαίνεσθαι.
Η καθημερινή ζωή γίνεται σκηνή, όπου το σημαντικό δεν είναι το τι βιώνεται, αλλά το πώς παρουσιάζεται.
Παραδείγματα:
Η πολιτική ως τηλεοπτικό ή ψηφιακό θέαμα (τηλεμαχίες, σκηνοθετημένες εμφανίσεις).
Οι διαφημίσεις που δεν πουλούν προϊόντα, αλλά ονειρικές ταυτότητες.
Οι influencers που μετατρέπουν την ιδιωτική τους ζωή σε δημόσιο θέαμα.
σημεία.
Τα social media αποτελούν την πιο καθαρή έκφραση του μετανεωτερικού θεάματος.
Η ταυτότητα συγκροτείται μέσω της αυτο-αναπαράστασης, των εικόνων,
των stories, των reels.
Η καθημερινότητα σκηνοθετείται για να γίνει ορατή, και η «αυθεντικότητα» μετατρέπεται σε αισθητική στρατηγική.
«Δεν ζω για να υπάρχω,υπάρχω επειδή προβάλλομαι.»
Παραδείγματα:
Το «Instagrammable» φαγητό που επιλέγεται για την εικόνα του, όχι τη γεύση.
Οι selfies σε στιγμές λύπης ή δυσκολίας, ως ανάγκη αισθητικοποίησης της εμπειρίας.
Οι “filters” και η επεξεργασία φωτογραφιών που αντικαθιστούν το πραγματικό πρόσωπο με ένα ψηφιακό είδωλο.
Η εικόνα, πλέον, δεν αναπαριστά τον εαυτό ,τον παράγει.
Η πολιτική επικοινωνία μετατρέπεται σε τηλεοπτική αφήγηση ή ψηφιακό θέαμα.
Η ουσία (πολιτική θέση, ιδεολογία) αντικαθίσταται από επικοινωνιακή εικόνα, “branding” και “performance”.
Παραδείγματα:
Οι πολιτικοί χρησιμοποιούν τα social media όχι για διάλογο, αλλά για κατασκευή προσωπικού μύθου (με εικόνες καθημερινότητας, “behind the scenes” στιγμές).
Οι προεκλογικές καμπάνιες στηρίζονται σε οπτικές εντυπώσεις: το χαμόγελο,
το ντύσιμο, η σκηνοθεσία των ομιλιών.
Η πολιτική, κατά τον Baudrillard, έχει μετατραπεί σε υπερ-ρεαλιστικό σόου,
όπου η διάκριση μεταξύ πραγματικού γεγονότος και τηλεοπτικής αφήγησης καταργείται.
Από τον Πόλεμο του Κόλπου (1991) μέχρι την Ουκρανία, ο πόλεμος παρουσιάζεται ως τηλεοπτικό ή ψηφιακό γεγονός, όχι ως τραγωδία.
Οι εικόνες του πολέμου καταναλώνονται σε πραγματικό χρόνο ,καθιστώντας
τον θεατή αποστασιοποιημένο.
Baudrillard (1991): “The Gulf War Did Not Take Place” δηλαδή, ο πόλεμος υπήρξε ως τηλεοπτικό γεγονός, όχι ως βιωμένη εμπειρία.
Σήμερα, τα drones, τα live streams, οι εικόνες από TikTok και Telegram μετατρέπουν τον πόλεμο σε περιεχόμενο, σε ψηφιακό αφήγημα όπου η φρίκη αισθητικοποιείται.
Η μετανεωτερική κουλτούρα βασίζεται στην οικονομία της προσοχής:
η αξία ενός γεγονότος δεν εξαρτάται από το περιεχόμενό του, αλλά από το
πόσο ορατό είναι.
«Δεν έχει σημασία αν κάτι είναι αληθινό,σημασία έχει αν είναι viral.»
Η εικόνα μετατρέπεται σε νόμισμα:
όσο περισσότερο προβάλλεται, τόσο περισσότερο αποκτά αξία.
Η πραγματικότητα υποχωρεί μπροστά στη λογική της θεαματικότητας.
Παραδείγματα:
Τα “clickbait” δημοσιεύματα που παραποιούν την είδηση για περισσότερα views.
Οι influencers που αναπαριστούν την κατανάλωση ως τρόπο ύπαρξης.
Οι εταιρείες που παράγουν «brand stories» αντί για προϊόντα.
Η τέχνη, που κάποτε επιζητούσε την αυθεντική έκφραση, τώρα παίζει με την επιφάνεια, την ειρωνεία και την προσομοίωση.
Παραδείγματα:
Η pop art του Warhol, που ανέδειξε τη μαζική εικόνα ως τέχνη, προεικονίζοντας τον σημερινό κόσμο των memes και των brands.
Τα NFT έργα, όπου η «αυθεντικότητα» δεν είναι υλική αλλά ψηφιακή πιστοποίηση, η εικόνα αξίζει επειδή φαίνεται σπάνια, όχι επειδή είναι.
Οι ψηφιακοί καλλιτέχνες που συνθέτουν την αισθητική του θεάματος με την εμπορική λογική της αγοράς.
Η τέχνη δεν αντιστέκεται πλέον στο θέαμα ,το αφομοιώνει.
Η ζωή ως εικόνα: το τέλος της εμπειρίας
Στη μετανεωτερική εποχή, ο άνθρωπος δεν ζει για να βιώσει, αλλά για να αναπαραστήσει.
Η εμπειρία μετατρέπεται σε περιεχόμενο, η μνήμη σε αρχείο εικόνων, η συγκίνηση σε emoji.
Ο Σλάβοϊ Ζίζεκ σημειώνει πως η σύγχρονη εμπειρία χαρακτηρίζεται από το φαινόμενο της «αποστασιοποιημένης συμμετοχής» ,νιώθουμε μέσα από την εικόνα, χωρίς να εμπλεκόμαστε.
Παράδειγμα: Η παρακολούθηση μιας τραγωδίας (π.χ. φυσικής καταστροφής ή πολέμου) στο διαδίκτυο προκαλεί συγκίνηση, αλλά όχι δράση. Η εμπειρία είναι εικονική, όχι ηθική.
Παρά την κυριαρχία της εικόνας, αναπτύσσονται και αντι-κινήσεις που επιδιώκουν την επιστροφή στην αυθεντική εμπειρία:
Κίνημα “digital detox” — αποσύνδεση από την οθόνη.
Slow movements (slow food, slow living) — έμφαση στο βίωμα αντί της προβολής.
Αναβίωση της χειροποίητης τέχνης και της αναλογικής φωτογραφίας, ως αντίσταση στην απώλεια της αφής και της υλικότητας.
Ωστόσο, ακόμη κι αυτές οι κινήσεις συχνά αιχμαλωτίζονται από το ίδιο το θέαμα: προβάλλονται στο Instagram ως «εναλλακτικός τρόπος ζωής», μετατρέποντας την αυθεντικότητα σε νέα μορφή αισθητικοποίησης.
Η μετανεωτερική εποχή είναι η εποχή όπου το φαίνεσθαι υπερισχύει του είναι.
Η εικόνα δεν αναπαριστά τον κόσμο,τον αντικαθιστά.
Το θέαμα δεν είναι εξωτερική δύναμη, αλλά ο ίδιος ο τρόπος ύπαρξης μέσα
σε έναν κόσμο όπου η εμπειρία, η πολιτική, η τέχνη και η ταυτότητα έχουν
γίνει αναπαραστάσεις.
Ο Baudrillard μιλά για το «τέλος του πραγματικού».
Ο Debord, για την «παθητικοποίηση του ανθρώπου».
Όλοι συγκλίνουν σε ένα συμπέρασμα:
στην εποχή της εικόνας, η πραγματικότητα υπάρχει μόνο εφόσον απεικονίζεται.
.
.
.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου